Дзікі сабака дзінга, альбо аповесць пра першае каханне
Рувім Фраерман
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 144с.
Мінск 1975
Яго твар быў кемлівы. 3-пад крутога лба глядзелі вясёлыя і ясньія вочы. I словы, што зляталі з яго вуснаў, былі заўсёды жывыя.
Настаўніца з задавальненнем думала пра тое, што гэты новы хлопчык пасябруе з класам.
— А я бачыў Горкага,— сказаў ён нечакана і моцна пачырванеў, бо ніводнай кроплі пахвальбы не выносіла яго душа...
Дзеці зразумелі яго няёмкасць.
— Раскажы! — закрычалі яны.
— Вось як! — сказала і Аляксандра Іванаўна.— Вельмі цікава! Дзе ж ты бачыў яго? Можа, ты гаварыў з ім?
— He, я бачыў яго толькі з-за дрэў у садзе. Гэта было ў Крыме. Але я дрэнна памятаю. Мне было дзесяць гадоў, калі мы з татам прыехалі туды.
— Што ж рабіў Аляксей Максімавіч у садзе?
— Ён распальваў каля дарожкі вогнішча.
— Раскажы нам пра тое, што ты помніш.
Ён памятаў нямнога.
Ён расказаў пра гарысты край на поўдні, дзе каля шэрых дарог, нагрэтых сонцам, за загарадзямі, складзенымі з каменю, цямнее шурпатае лісце вінаграду, а раніцай крычаць аслы.
I дзеці слухалі яго вельмі ўважліва.
Толькі Таня адна, здавалася, нічога не чула. Яна ўсё глядзела ў акно, дзе першы снег падаў на голае дрэва. Яно пачынала ўжо дрыжаць.
«Вінаград, вінаград,— думала Таня. — А я, апроч елак і піхтаў, нічога не бачыла».
Яна задумалася, стараючыся ўявіць сабе не вінаград, a хоць яблыню ў квецені, хоць хлеб, які расце на полі. I ўяўленне малявала ёй нябачаныя кветкі і каласы.
Настаўніца, абапершыся на падаконнік, ужо даўно назірала за ёю. Гэтая дзяўчынка, якую яна любіла болей за другіх, пачынала яе непакоіць.
«Ці не думае яна пра танцулькі? Яшчэ цудоўная памяць яе не аслабла, але позірк безуважны, і мінулы раз па гісторыі яна атрымала толькі «добра».
— Таня Сабанеева, ты не слухаеш на ўроках.
Таня з цяжкасцю перавяла з акна сеой позірк, які блукаў у яе далёкім мроі, і ўстала. Яна была яшчэ не тут, у класе. Яна нібыта не вярнулася са сваёй нябачнай далячыні.
— Што ж ты маўчыш?
— Ён расказвае нецікава.
— Няпраўда. Ён расказвае добра. Мы ўсе слухаем яго з прыемнасцю. Хіба ты была калі-небудзь у Крыме і бачыла Аляксея Максімавіча? Падумай толькі — жывога Горкага!
— Мой бацька мяне туды не вазіў! — сказала Таня дрыготкім голасам.
— Тым больш, табе варта яго паслухаць.
— Я не буду яго слухаць.
— Чаму?
— Таму, што гэта не датычыцца ўрока рускай мовы.
Бог ведае, што яна гаварыла.
Настаўніца павольна адышлася ад акна. Яе лёгкія, звычайна ціхія крокі загучалі гулка па класе. Яна ішла да Тані, і позірк яе сурова гарэў, накіраваны нерухома наперад.
Таня пакорліва чакала.
— Перадасі пасля заняткаў бацьку, каб ён зайшоў да Mane заўтра,— сказала Аляксандра Іванаўна.
Яна строга зірнула на Таню, на яе палаючы лоб і вусны, і здзівілася, як пабялелі раптам гэтыя вусны, якія толькі што вымавілі такія дзёрзкія словы.
— Я перадам маці, яна прыйдзе,— ціха сказала Таня.
Настаўніца марудзіла. Яна ўсё думала: «Што з ёю робіц-
ца? — і не знаходзіла поўнага адказу ў Таніных словах,—. Можа, гэты хлопчык хвалюе яе? »
Яна вырашыла схадзіць да яе дадому. Рука яе паднялася і кранулася пальцаў Тані.
— Ты не ашукаеш мяне сваёй дзёрзкасцю. Няхай ніхто не прыходзіць. Я дарую табе ў гэты раз. Але ведай: ты паводзіла сябе зараз не як піянерка. Ты думаеш не тое, што гаворыш. А раней ты заўжды была справядлівая. I што з та' бой — мне незразумела.
Яна, усё яшчэ засмучаная, пайшла да сваёй кафедры.
Усе сядзелі нерухома і маўчалі. Толькі дзяўчынка Жэня павярнулася назад так хутка, што ледзь не звіхнула сваю тоўстую шыю.
— Таня проста закахалася ў яго,— сказала яна шэптам Фільку.
Ён піхнуў яе нагой.
Ну што рабіць, калі гэтая балбатуха была такая дурная, што ў яе галаве з кучаравымі валасамі не было аніякай фантазіі!
А Таня ўсё стаяла, трымаючыся рукамі за парту. Пальцы яе знясілеяа дрыжалі. Яна магла б упасці, калі б воля яе маўчала, як маўчаў яе скаваны язык.
— Чаго ж ты стаіш? — сказала Аляксандра Іванаўна.
— Дазвольце мне сесці за іншую парту.
— Навошта? Хіба з Жэняй табе нязручна сядзець?
— He, зручна,— сказала Таня,— але гэтае дрэва за акпом адцягвае маю ўвагу.
— Садзіся. Якая ты аднак дзіўная!
I Таня села за апошнюю парту, дзе нікога не было, апроч яе.
— Сядай і ты, Коля,— сказала настаўніца.
Яна зусім забылася на яго, занятая думкамі пра Таню, Але і цяпер, калі яна ўспомніла, ён не крануўся з месца.
Ён стаяў, крыху падаўшьіся наперад, нібыта перад ім бы-
ла не гладкая падлога, а крутая сцежка на гару; твар яго быў чырвоны, а позірк прыжмураны.
— Добра, Коля,— сказала настаўніца,— сядай. Я стаўлю табе «выдатна».
— Дазвольце мне сесці на месца Сабанеевай Тані?
— Ды што гэта з вамі?
Але дазволіла.
Ён сеў на лаўку побач з дзяўчынкай Жэняй з-за адной толькі ўпартасці.
Таня засталася адна. Яна глядзела ў акно, сапраўды спадзеючыся не бачыць дрэва.
Але і адсюль яно было відно. Першы снег накрыў яго галіны. Ён больш не раставаў. Першы снег кружыўся над яго галавой, што знікала ў туманным небе.
XI
«Калі чалавек застаецца адзін, ён рызыкуе трапіць на дрэнную дарогу»,— падумаў Філька, застаўшыся ў адзіноце на пустыннай вуліцы, па якой звычайна вяртаўся разам з Таняй са школы.
Цэлую гадзіну чакаў ён яе, стоячы на рагу каля латка кітайца. Ці ліпучкі з салодкага цеста, што кучай ляжалі на латку, ці сам кітаец у драўляных чаравіках заняў увагу Фількі, але толькі цяпер ён быў адзін, і Таня пайшла адна, і гэта было аднолькава дрэнна для абаіх.
У тайзе Філька б ведаў, што рабіць. А тут, у горадзе, яго могуць прыняць за паляўнічага сабаку і пасмяюцца з яго.
I, падумаўшы пра гэта, Філька прыйшоў да горкага вываду, што ён ведаў шмат чаго, што ў горадзе было яму не патрэбна.
Ён ведаў, напрыклад, як каля ручая ў лесе высачыць собаля па парошы, ведаў, што калі да раніцы хлеб змерзне ў
3 Зак. 1608
65
клеці, то можна ехаць у госці на сабаках — лёд вытрымае нарту, і што калі вецер дзьме з Чорнай касы, а месяц стаіць круглы, то будзе буран.
Але тут, у горадзе, ніхто не глядзеў на месяц; ці моцны лёд на рацэ, даведваліся проста з газеты, а перад буранам вывешвалі сцяг на каланчьі альбо стралялі з гарматы.
Што датычыць самога Філысі, то яго прымушалі тут не высочваць звера па снезе, а рашаць задачы і знаходзіць у кнізе дзейнік і выказнік, чыіх слядоў не знайшоў бы самы лепшы паляўнічы ў стойбішчы.
Але няхай Фільку лічаць сабакам, каму гэтага хочацца, і няхай смяюцца з яго, але ў гэты раз ён зробіць па-свойму.
I Філька сеў на кукішкі пасярод вуліцы і праверыў усе сляды, якія былі на снезе.
Добра, што гэта быў першы снег, і выпаў ён нядаўна, і што па гэтай вуліцы амаль ніхто не хадзіў.
Філька падняўся і пайшоў, не адрываючы вачэй ад зямлі. Ён пазнаў іх усіх, хто тут быў, нібыта прайшлі яны ў яго перад вачыма. Вось адзінокія Таніны сляды ля самага плота — яна ішла адна паперадзе, ступаючы асцярожна, каб не вельмі таптаць нагамі гэты слабы снег. Вось сляды Жэні ў галёшах і Колі — яго крок нешырокі, але ўпартасць надае яму адзнаку цвёрдасці.
Але як дзіўна яны сябе паводзілі! Паварочвалі, падпільноўвалі Таню і зноў даганялі яе. Было падобна на тое, што яны смяяліся з яе. А яна ўсё ішла, ішла наперад, і неспакойна было ў яе на сэрцы. Хіба такія сляды пакідае яна на Фількавым двары ці на пяску ля ракі, куды ўдваіх яны ходзяць на акунёў?
Але ж куды яна знікла?
Таніны сляды канчаліся раптоўна на месцы, дзе не было ні ганка, ні брамкі ў плоце. Яна, як ластаўка, паднялася проста ў паветра. А можа, гэта само паветра, цёмнае ад першага снегу, падхапіла яе ўгору, як ліст, і круціць цяпер у вобла-
3*
ках і калыша? He магла ж яна, на самай справе, пераскочыць праз такі высокі плот!
Філька пастаяў секунду, потым рушыў далей па слядах Жэні і Колі — яны ішлі спачатку побач, а на рагу разыходзіліся ў розныя бакі, не вельмі задаволеныя адно адным.
«Яны пасварыліся»,— падумаў Філька і павярнуў назад, смеючыся.
Ля плота ён зноў пастаяў у роздуме над слядамі Тані і падняў руку ўгору.
«Так, на краі плота ёсць выступ, за які можна зачапіцца рукой. I ў Тані дужыя ногі,— сказаў сабе Філька.— Але ў мяне павінны быць удвая дужэй. Інакш няхай мяне фізкультурнік наш закапае ў зямлю жывым».
I Філька, перакінуўшы сумку з кнігамі, падскочыў так высока, што старая, праходзячы міма, назвала яго «нячысцікам».
Але Філька ўжо не чуў таго. Ён быў за плотам і ішоў па чужым гародзе далей, побач са слядамі Тані.
У канцы гарода ён пераскочыў яшчэ праз адзін плот, ужо не такі высокі, і выйшаў да гаю, які быў блізка ля дома. Тут абагнуў ён кусты невысокай каліны, што губляла ягады ў снег, і глянуў на гай. Увесь белы ад шаўковых каменных бярозак і маладога снегу, ён здаўся яму выдумкай, якая ніколі і не снілася яму, выгадаванаму ў лесе. Кожная галіна бачылася рэзка, нібы акрэсленая крэйдай, ствалы нібы дыміліся, светлыя іскры прабягалі па іх кары. I ў гэтым сярэбраным гаі, сярод нерухомых дрэў нерухома стаяла Таня і плакала. Яна не чула ні ягоных крокаў, ні шуму рассунутых галін.
Філька адышоўся за кусты і пасядзеў нядоўга на снезе. Потым ціхенька адпоўз і нячутна пакрочыў назад.
«Калі чалавек застаецца адзін,— зноў падумаў Філька,— то ён, вядома, можа трапіць на дрэнны шлях: ён можа бегаць па слядах, як сабака, і скакаць праз плот, і, як ліса,
назіраць з-за кустоў за іншымі. Але калі чалавек плача ў адзіноце, то лепш яго не чапаць: няхай плача».
I Філька, абышоўшы гай, павярнуў у завулак і падышоў да варот Тані. Ён адчыніў брамку і зайшоў у яе дом смела, як ніколі не заходзіў.
Старая спытала, што яму трэба.
Ён адказаў, што прыйшоў пабачыць маці Тані і сказаць ёй, што ў школе сёння гурток і Таня запозніцца.
Старая паказала яму на пакой, дзе сядзела маці.
Ён прыадчыніў дзверы і зноў хутка зачыніў іх.
У пакоі на чырвонай канапцы побач з маці сядзела Аляксандра Іванаўна.
Абняўшы маці Тані, яна гаварыла ёй нешта, і абедзве трымалі ў руках маленькія белыя хусткі, якія яны зрэдку падносілі да вачэй.
Няўжо і яны гаравалі аб нечым?
Філька падаўся назад, не рыпнуўшы ніводнай палавіцай.
Ён выйшаў на ганак і хутка пакрочыў да варот.
Так, ён ведаў многія рэчы, якія ў горадзе яму не былі патрэбны. Ён ведаў галасы звяроў, ведаў карэнне траў, ведаў глыбіню вады, ведаў нават, што не варта хату ў лесе канапаціць лямцам, таму што птушкі цягаюць яго на гнёзды. Але калі людзі не смяюцца, а плачуць удваіх, ён не ведаў, што ў такім выпадку рабіць. Няхай сабе ўсе яны плачуць, a яму лепей займацца сваімі сабакамі, таму што настала зіма, і хутка лёд падымецца над вадой і ад месяца стане зялёным, як медзь.
КНІГІ ОНЛАЙН
