Дзікі сабака дзінга, альбо аповесць пра першае каханне
Рувім Фраерман
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 144с.
Мінск 1975
Таня паклала кацяня на камень, 1 кошка аблізала яго.
А Коля ўсё стаяў на месцы.
— Ты знарок скінуў яго ў раку! Я сама гэта бачылаі — крыкнула Таня сярдзіта.
Коля маўчаў.
«Можа, ён баязлівец»,— падумала Таня.
I тады яна прытупнула на яго нагой.
Але і гэта не заставіла яго зварухнуцца. Ён не мог вымавіць ні слова — настолькі быў здзіўлены.
Таня кінулася прэч ад яго. Яна бегла па сцяжынцы ўгору, і калені яе абдымала мокрая сукенка.
Коля дагнаў яе на самай вяршыні гары, каля рыбацкіх дамоў, і тут, задыхаючыся, узяў яе за руку.
— Таня,— сказаў ён,— павер мне, я не хацеў... гэта выпадкова. Кацяня само ўпала ў ваду.
— Пусці мяне,— сказала яна, вырываючыся.— Я больш не буду лавіць! Я пайду дахаты!
— Тады і я пайду.
Ён адпусціў яе руку і ступаў шырока, каб не адставаць.
— He хадзі за мной! — крыкнула Таня.
Яны спыніліся ля высокага каменя, што падпіраў хацінку рыбака.
— Але ты прыйдзеш да нас абедаць? — спытаў Коля.— Сёння выхадны. Тата будзе цябе чакаць. Ён скажа, што я пакрыўдзіў цябе.
— Вось чаго ты баішся! — сказала Таня, прыхінуўшыся да высокага каменя.
— He, ты не так зразумела мяне. Я люблю тату, а ён будзе засмучаны. Вось што ты павінна зразумець. Я не хачу, каб тата...
— Маўчы,— сказала яна,— я добра цябе зразумела. Я не прыйду сёння абедаць. Я больш ніколі да вас не прыйду.
Яна павярнула налева, і сцяна рыбаковай хаты адразу ж закрыла яе.
Коля сеў на камень — яго ўжо нагрэла сонца, ён быў сухі і цёплы, і толькі ў адным месцы цямнела сырая пляма. Гэта мокрая сукенка Тані кранулася каменя і пакінула на ім свой след.
Коля пакратаў яго.
«Дзіўная дзяўчынка Таня,— падумаў ён таксама, як і Філька. — Ці не думае яна, што я баязлівец? Дзіўная дзяўчынка,— рашыў ён цвёрда.— Хіба можна здзіўляцца таму, што яна зробіць ці скажа? »
I, зноў паклаўшы руку на камень, ён задумаўся.
А Філька нічога не бачыў. Ён сядзеў за мыском на гліне і цягаў гусцёрак — плоскіх рыбак з чорнымі вачыма — і выцягнуў карпа з вялікай галавой, якога тут жа каменем забіў на пяску.
Пасля гэтага ён вырашыў адпачыць. Зірнуў на масткі. Дзве вуды гойдаліся над вадой, лёскі былі туга напятыя — на іх хадзіла рыба,— але нікога паблізу не было — ні Колі, ні Тані.
I крамяністая сцежка бязлюдная.
Ён паглядзеў таксама ўверх, на горы. I над гарамі хадзіў толькі вецер, таксама пустэльны, які не наганяў нават асенніх воблакаў.
Толькі адна кошка з кацянятамі валаклася з прыстані ўгору.
IX
I ўсё-такі Таня прыйшла абедаць. Яна паднялася на ганак з шкляньімі дзвярыма і рэзка адчыніла іх, шырока расхінуўшы перад сабой, а сабака, як заўсёды, застаўся на ганку.
Таня гучна ляснула дзвярыма. Урэшце, гэта яе права прыходзіць, калі ёй захочацца, у гэты дом. Тут жыве яе бацька. Яна ходзіць да яго. I няхай ніхто не думае, што дзеля каго-небудзь альбо дзеля чаго-небудзь іншага, напрыклад, дзеля піражкоў з чаромхай.
I Таня яшчэ раз стукнула дзвярыма, яшчэ мацней, чым да гэтага.
Дзверы зазвінелі і запелі шкляным голасам.
Таня зайшла і села на сваё месца за сталом.
У доме ўжо абедалі, і на стале стаяла поўная міска з пельменямі.
— Таня! —узрадаваўся бацька.— Ты прыйшла? А Коля сказаў, што не прыйдзеш сёння. Сядай хутчэй і еш. Еш як след. Цёця Надзя зрабіла сёння для цябе пельмені. Паглядзі, як Коля іх лоўка зляпіў.
«Вось як,— падумала Таня,— ён і гэта ўмее!»
Яна ўпарта глядзела на бацьку, на сцяну, на добрыя рукі Надзеі Пятроўны, што падавалі ёй то хлеб, то мяса, а на Колю зірнуць не магла.
Яна сядзела, нізка схіліўшыся над сталом.
Коля таксама сядзеў на сваім месцы, унурыўшыся, увабраўшы галаву ў плечы. Аднак вусны яго моршчыліся ад усмешкі.
— Тата,— сказаў ён,— навошта ты сказаў Тані, што я зляпіў гэтыя пельмені? Яна іх не будзе есці.
— Хіба вы сварыліся, дзеці? — запытаў з трывогай бацька.
— Што ты, тата! — адказаў Коля.— Мы ніколі не сва-
рымся. Ты ж сам казаў, што мы павінны быць сябрамі.
— Але,— сказаў бацька.
А Коля, перагнуўшыся праз стол да Тані, прагаварыў шэптам:
— Хто ж гзта казаў мне, што сёння не прыйдзе абедаць?
Таня адказала яму ўголас:
— Я зусім не прыйшла абедаць. Я не хачу есці. He, не, я зусім не хачу есці! — гучна паўтарыла яна бацьку і яго жонцы, якія разам загаварылі з ёй.
— Як жа гэта ты не хочаш есці? — разгублена запытаўся бацька яшчэ раз.— А пельмені?
— Дзякуй, я паабедала з мамай.
— He прасі яе, тата, у трэці раз,— сказаў насмешліва Коля, — яна ўсё роўна не будзе есці.
— Шкада,— пашкадаваў бацька,— не хоча — дык не будзе. А дарма: пельмені такія смачныя!
Вядома, яны былі смачнымі, гэтыя кавалачкі празрыстага цеста, напханыя ружовым мясам, якія гэтыя недарэкі паліваюць воцатам. Хто ж палівае іх воцатам — неразумныя людзі! Іх ядуць з малаком, і пасыпаюць зверху перцам, і глытаюць, як чароўны агонь, які імгненна ажыўляе кроў.
Думкі Тані праносіліся ў галаве як маленькія віхуры, хаця сама яна строга глядзела ў сваю талерку, дзе стылі пельмені. I галава яе ціха круцілася, таму што дома яна не пад’ела і таму што ў яе былі здаровыя плечы, моцныя рукі і дужыя ногі, і толькі сэрца яе не зкала, чаго ж яму трэба. I вось прыйшла яна сюды, як сляпая, у гэты дом, і нічога не бачыць, нічога не чуе, акрамя стуку сваёй крыві.
Можа, вучоная спрэчка супакоіць яе?
— Тата,— сказала раптам Таня,— а праўда, што селядцы ў моры салёныя? Так гаварыў мне Коля. Ён зусім не прызнае заалогіі.
— Што такое? He разумею,— спытаў бацька.
Коля перастаў есці. Ён выцер губы і правёў рукой па сваім здзіўленым твары. Ён ніколі не гаварыў так. Аднак здзіўленне яго хутка знікла, як толькі ён успомніў, што яшчэ раніцай рашыў не здзіўляцца, што б ні было — ні таму, што зробіць, ні таму, што скажа Таня.
I праз момант ён зноў спакойна і нерухома глядзеў на Таню чыстымі вачыма, у якіх, нібы з глыбокага дна, падымалася ціхая ўсмешка.
— Так, не прызнаю,— сказаў ён.— Што гэта за навука: у кошкі чатыры нагі і хвост.
Лоб і шчокі Тані пачырванелі. Яна добра ведала, пра якую кошку ён гаворыць.
— А што ты любіш? — спытала яна.
— Матэматыку люблю... Калі дзве акружнасці маюць агульную кропку, то... Літаратуру люблю,— дадаў ён,— гэта навука пяшчотная.
— Пяшчотная,— паўтарыла Таня.
I хаця душа яе была схільяа да мастацтва і сама яна любіла і Дзікенса і Вальтэра Скота і яшчэ болей любіла Крылова і Гогаля, аднак з пагардай сказала:
— А што гэта за навука: «Асёл убачыў салаўя»?
Так размаўлялі яны, не смеючыся з уласных жартаў, з вачыма, поўнымі пагарды адзін да аднаго, пакуль бацька, які не мог зразумець іх спрэчкі, не сказаў:
— Дзеці, не гаварыце глупства, я вас перастаю разумець.
А Таніна галава круцілася, моцна стукала ў вушах. Яна хацела есці. Голад мучыў яе. Ён разрываў ёй грудзі і мозг і пранікаў, здавалася, у кожную кроплю крыві. Яна закрыла вочы, каб не бачыць ежы. Калі ж яна адкрыла іх, то ўбачыла, што са стала ўжо прыбіраюць. Прыбралі міску з пельменямі, прыбралі хлеб і соль у шкляной сальніцы. Толькі яе талерка ўсё яшчэ стаяла на месцы. Але і па яе пацягнулася ўжо Надзея Пятроўна. Таня міжволі прытрымала талерку рўкой і тут жа пракляла сваю руку.
— Ты што? — спытала Надзея Пятроўна.— Можа, пакінуць пельмені табе?
— He, не, я толькі хацела даць сабаку некалькі штук. Можна?
— Зрабі ласку,— сказаў бацька,— аддай хоць усю талерку, гэта ж усё тваё.
Таня, пачапіўшы на відэлец некалькі халодных пельменяў, выйшла на ганак. I тут, прысеўшы на кукішкі перад старым сабакам, яна з’ела іх адзін за адным, амываючы слязьмі кожны.
Сабака, нічога не разумеючы, гучна брахаў. I гэты гучны брэх перашкодзіў Тані пачуць крокі за спіной.
Бацькавы рукі раптам леглі ёй на плечы. Якім пільным позіркам паглядзеў ён ёй у вочы і на яе вейкі! He, яна і не плакала зусім.
— Я ўсё бачыў праз гэтыя шкляныя дзверы,— сказаў ён.— Што з табой, родная Таня? Якое ў цябе гора?
Ён падняў яе над зямлёй і патрымаў так, быццам уласнымі рукамі хацелася яму ўзважыць, наколькі цяжкое яно, гора дачкі. Яна паціхеньку аглядвала яго. Ён здаваўся ёй яшчэ вельмі далёкім і вялікім, як тыя дрэвы ў лесе, якія яна не магла адразу ахапіць вачыма. Яна магла толькі дакрануцца да іх кары.
I Таня лёгенька прытулілася да бацькавага пляча.
— Скажы мне, што з табой, Таня, можа, я дапамагу. Раскажы, што цябе радуе, аб чым тьі смуткуеш і пра што ты думаеш цяпер.
Але яна яму нічога не сказала, таму што думала так:
«Ёсць у мяне маці, і дом у мяне ёсць, і абед, і нават сабака і кошка, а вось бацькі няма».
Хіба магла яна сказаць яму гэта, седзячы ў яго на каленях. Хіба, сказаўшы яму гэта, не прымусіла б яна яго змяніцца ў твары, можа, нават пабляднець, як не бляднеў ён перад самым страшным штурмам — смелы чалавек?.
Але ў той жа самы час хіба магла яна ведаць, што цflnep — і калі спіць, і калі не спіць — ён не пераставаў думаць пра яе, з пяшчотай вымаўляў яе імя, якое раней так рэдка ўспамінаў. Што нават у гэтую хвіліну, трымаючы яе на каленях, ён думаў:
«Сплыло маё шчасце, не гушкаў я яе на руках».
Што магла яна ведаць?
Яна толькі прытулілася да яго, прыпала да грудзей.
Хаця была і не вясна, а ганак вільготны ад халодных дажджоў і целу холадна пад лёгкай вопраткай, але і ў познюю восень, у гэты час, Тані было цёпла. Яна сядзела з бацькам доўга, пакуль над дарогай у крэпасць, над пабеленым вапнай каменнем, над хатай са шклянымі дзвярыма запаліліся яе родныя сузор’і.
X
I дрэва можна лічыць істотай даволі разумнай, калі яно ўсміхаецца табе вясной, апранутае лісцем, калі яно гаворыць табе: «Добры дзень», калі ты раніцай прыходзіш у свой клас і сядаеш на сваё месца ля акна. I ты таксама міжволі гаворыш яму: «Добры дзень», хаця яно стаіць за акном на заднім двары, дзе складваюць дровы для школы. Але праз шкло добра яго відаць.
Яно цяпер без лісця. Але і без лісця яно было прыгожае. Жывыя галіны яго імкнуліся ў неба, а кара была цёмная.
Быў гэта вяз ці ясень, альбо якое іншае дрзва, Таня не ведала, але снег, што падаў зараз, першы снег, які нібы п’яньі валіўся на дрэва, чапляючыся за кару і сукі, не мог утрымацца на ім. Ён раставаў, ледзь дакрануўшыся да ягоных галін.
«Значыць, і па ім імкнецца цяпло, такое ж, як і па мне», — думала Таня і ціхенька ківала яму.
А Коля адказваў урок. Ён стаяў ля дошкі перад Аляксандрай Іванаўнай і расказваў пра старую Ізергіль.
КНІГІ ОНЛАЙН
