Дзікі сабака дзінга, альбо аповесць пра першае каханне
Рувім Фраерман
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 144с.
Мінск 1975
А Таня нічога не помніла. Яна глянула на свае босьія ногі, смуглявыя па калені, з гладкай скурай, лёгкімі ступнямі. На іх так добра стаяць! Яна разглядвала свае рукі, тонкія ў кісцях, але з моцнымі пальцамі, дужай далоняй. Але хто, акрамя маці, радаваўся іх росту і сіле? Бо нават пасеяўшы гарсх пры дарозе, чалавек прыходзіць наведаць яго і радуецца штораніцы, заўважыўшы ўсходы.
Таня горка заплакала.
А паплакаўшы, адчула заспакоэную радасць, якая прыйшла да яе, як прыходзяць голад і смага.
Гэта ж прыязджае яе бацька!
Таня ўскочыла на ложак, паскідвала падушкі на падлогу. ІІотым легла ніцма і доўга ляжала так, плачучы і смеючыся паціху, пакуль не ўспомніла, што зусім не любіць бацьку. Дзе ж дзелася яе гордасць? Ці не той хлопчык Коля забраў у яе бацькаву любоў?
— А ўсё ж я ненавіджу іх,— сказала яна.
I старая крыўда то авалодвала яе сзрцам, то зноў праходзіла.
Таня ўскочыла на калені і з сілай грукнула кулаком па раме.
Акно расчынілася ад яе ўдару, і Таня зноў убачыла Фільку — трэці раз на дзень.
Відаць, у сэрцы яго не было ні туману, ні крыўды, якую адчувала Таня.
Ён сядзеў на прызбе пад акном і трымаў на каленях атлас.
— Няма такой краіяы Марасейкі,— сказаў ён.— Ёсць далёкая краіна Марока, ёсць востраў Маёрка. А Марасейка — гэта не востраў, не паўвостраў, не мацярык. Навошта ты падманваеш мяне?
Таня глядзела на Фільку і не бачыла яго, нібыта глядзела праз яго на пясок.
— Маўчы, маўчы, Філька,— прамовіла яна.— Усё адно не люблю.
— Хіба я цябе чым пакрыўдзіў? — спытаў Філыса.
Ён апусціў рукі, як толькі заўважыў на Таніных вейках слёзы. Яго душу агарнула слабасць. Але зманіць Філька мог лёгка, як і сказаць праўду, і ён ляпнуў далоняй па атласе, усклікнуўшы:
— Ёсць такая краіна Марасейка! Ёсць! Гэта дрэнны
атлас. Я цяпер успомніў, як настаўнік расказваў нам пра яе.
Таня толькі цяпер пачула Фільку. I яго прастадушная мана вярнула ёй спакой.
«Вось хто будзе сапраўдным маім сябрам,— вырашыла яна.— Hi на каго яго не прамяняю. Ці ж не дзеліцца ён са мной усім, што ў яго ёсць, нават самай дробяззю?»
— Філька,— сказала яна,— я не пра цябе гаварыла. Я ўспомніла зусім іншага хлопчыка, якога завуць Коля. He крыўдуй на мяне.
А Філька даўно забыў крыўду, як толькі з вуснаў яе зляцела першае ласкавае слова.
— Калі пра другога,— сказаў ён,— ты можаш яго і не ліобіць. Мне ўсё роўна. Але скажы, за што ты яго не любіш?
Таня адказала не адразу і, памаўчаўшы крыху, запытала:
— Як ты думаеш, Філька, чалавек павінен быць гордым ці не?
— Павінен,— адказаў Філька цвёрда.— Але калі гаяарышся не ты, а Коля — гэта іншая справа. Тады ўспомні пра мяне, калі табе будзе трэба моцная рука, альбо аркан, якім ловяць аленяў, альбо кій — я навучыўся добра валодаць ім, палюючы ў тайзе за дзікушамі.
— Але ж ты зусім не ведаеш таго хлопчыка, за што ты збіраешся яго набіць?
— Я ведаю цябе,— запярэчыў Філька.
I думка плаціць за крыўду не слязьмі, а помстай здалася ёй у нейкі момант зусім яснай, без усялякай цьмянасці, якую насіла яна ў сабе. Яна і сама ўмела выдатна збіваць з дрэў дзікуш, трапна шпурляючы ў гэтых спакойных птушак каменнем і сучкамі.
Але праз хвіліну ёй падумалася: «Здаецца, я раблюся злою».
А Філька раптам адышоўся ад акна ўлева, сумеўшыся, паглядзеў паверх Таніных плячэй і, прыціснуўшы свой атлас локцем, нечакана кінуўся бегчы з двара.
За Танінымі плячыма блізка стаяла маці. Яна ўвайшла нячутна. У дажджавым плашчы, у белым доктарскім халаце, яна здалася Тані зусім інакшай, чым месяц назад. Так прадмет, паднесены блізка да вачэй, траціць раптам сваю знаёмую форму. I Таня, не паспеўшы апамятацца, секунду, дзве глядзела не маргнуўшы на маці. Яна ўбачыла ледзь прыкметныя маршчынкі, якія разбегліся ад куточкаў носа, і худыя ногі ў туфлях, занадта свабодных для яе — маці ніколі не ўмела глядзець за сабой,— і худыя, слабыя рукі, што так добра лячылі хворых. Толькі позірк яе застаўся нязменным. Такі заўжды ён быў у памяці Тані. Маці глядзела на яе вялікімі шэрымі вачыма. I ў гэтых вачах, як дробка солі ў моры, імгненна растала Таяіна крыўда. Яна пацалавала маці асцярожна, стараючыся не крануцца вачэй, нібы баялася лішнім рухам патушыць іх погляд.
— Мама! — сказала Таня.
Маці абняла яе.
— Я спяшалася дадому,— сказала яна,— як я сумавала па табе, дачушка.
Яна агледзела дачку доўгім і ўважлівым позіркам. Спачатку зірнула на валасы — яны выгаралі і сталі падобныя на сталь, потым паглядзела ў твар — ён быў гарачы і скура пацямнела ад загару.
«Відаць, ёй было добра ў лагеры»,— падумала маці.
Затым маці зірнула на ногі і здзівілася, што Таня сядзіць босая. Толькі цяпер заўважыла маці непарадак: падушкі валяліся на падлозе, ложак быў памяты і на ложку пісьмо і канверт.
I позірк яе вачэй, які Таня так баялася патрывожыць сваёй ласкай, патух сам сабой, нібыта вецер, наляцеўшы раптоўна, замуціў яго яснасць. У ім з’явіліся неспакой, няўпэўненасць, трывога. Нават прытворства знайшла ў ім Таня. Інакш навошта ыаці так павольна збірае з падлогі падушкі і наводзіць парадак на ложку?
— Ты прачытала гэта без мяне, Таня? — ціха спытала маці.
Таня моўчкі апусціла галаву.
— Ты павінна радавацца, Таня.
Але і гэтым разам Таня прамаўчала.
А маці цярпліва чакала.
— Мама, гэты хлопчык мой брат? — запытала Таня.
— He,— адказала маці.— Ён чужы. Гэта пляменнік Надзеі Пятроўны. Але ён гадаваўся ў іх, і тата яго любіць і іпкадуе, бо ў хлопчыка няма ні бацькі, ні маці. Тата — добры чалавек. Я заўсёды казала табе пра гзта.
— Дык ён мне чужы, ён нават мне не брат,— сказала Tana, яшчэ ніжэй нахіліўшы галаву.
Маці ласкавым рухам падняла яе галаву і пацалавала два разы ў твар.
— Дачушка, любая, мы з табой яшчэ пагаворым. Мы пра ўсё пагаворым. Ты сустрэнеш іх, Таня, і ўбачыш сама. Бацька будзе рады. Ты ж пойдзеш на прыстань, праўда?
— А ты, мама?
Але маці адвярнулася ад яе ўважлівых вачэй.
— He, Таня, я не змагу. Ты ж ведаеш, як мне заўсёды некалі.
I, адвярнуўшыся, яна не ўбачыла, а толькі адчула, як Таня схавала галаву пад яе слабую руку і моцна прытулілася да яе.
— Мамачка, я люблю толькі цябе. Я буду толькі з табой. I ніхто не патрэбны мне болей. Я не пайду сустракаць іх.
IV
Як ні дзіўна, але кветкі, што Таня пасадзіла на градцы, яшчэ жылі ў тую раніцу, калі павінен быў прыехаць бацька.
Ці то жвавая ручаінка, што лілася з дзежкі, так добра
напаіла іх карані, ці то яны былі проста жывучыя, як многія кветкі на Поўначы, якая не дае ім паху, але пакідае доўгае жыццё,— ва ўсякім разе яны трымаліся на высокіх ножках, калі Таня ўбачыла іх. Яна вырашыла іх нікому не аддаваць.
Таня прагнала качку, што сядзела між кветак на градцы, і паглядзела ўгору на драўляную каланчу. Яна панавала над гэтым горадам, дзе ў дварах на зары спявалі лясныя птушкі. На каланчы яшчэ не ўзнялі сігнальны сцяг. Значыць, парахода яшчэ не было. Ён мог і спазніцца. Але Таня не цікавілася сцягам. Яна зусім не збіралася на прыстань. А калі яна і перавязала свае тонкія валасы стужкай і апранула самую лепшую сукенку, то гэта магло быць з прычыны сённяшняга свята: пачынаўся новы навучальны год.
Але да школы яшчэ шмат часу!
Чаму ж яна ўстала так рана?
«А што рабіць, калі не спіцца»,— адказала б яна маці, калі б тая прачнулася ад рыпу дзвярэй у доме.
«Ну што ж мне рабіць,— паўтарыла б яна,— калі сёння я не магу заснуць».
Але ці прыйдзе нарзшце той параход? Ці існуе ён на самай справе? Або, можа, гэта прывід, для якога ў свеце няма месца і няма часу, і які плыве зараз, магчыма, па іншай рацэ, і іншы туман стаіць за яго кармой?
На дварэ было таксама туманна. Галіны бярозы яшчэ блішчалі кроплямі начной вільгаці, ствол быў сыры — дрэва яшчэ не прачнулася.
Вельмі рана выйшла Таня з дому, надзвычай рана. Але ўжо чуліся крокі ў завулку, нехта топча траву, ходзіць па зямлі. Хтосьці спяшае ўжо на прыстань. Можа, гзта брат ідзе сустрэць сястру, ці бацька абняць сына, ці звычайны рыбак чакае з параходам вестак? А можа быць, гэта Фільку не церпіцца апошні раз перад школаіі палавіць ля прыстані яршоў.
Таня апусцілася на лаўку ля варот.
Яна прыслухоўвалася. Чуйны Танін слых насцярожыўся сярод соннай травы, што драмала пад яе нагамі, і сонных галін, заціхлых над яе галавой.
I далёкі свісток, такі далёкі, што сэрца магло пачуць яго толькі ў доўгім чаканні, устрывожыў Таню. Гэта свісцеў параход за Чорным мысам, ля маяка.
Таня адчыніла весніцы і выйшла, потым зноў зайшла ў двор, пастаяла ля кветак. Можа, нарваць іх, пакуль яны яшчэ жывыя і змогуць прынесці радасць бацьку. Гэта было адзінае, што яна мела.
I Таня сарвала кветкі — саранкі і касачы, якія клапатліва вырошчвала дагэтуль.
Потым клікнулы сабаку. Тыгр з ахвотай пайшоў за ёю на вуліцу. Яны пра.ішлі горадам, які яшчэ не прачнуўся. I толькі каланча нікслі не знала сну. Яе маленькія дзверы, падобяыя на байніцу, былі адчынены насустрач ветру. Сцяг быў падняты і глядзеў толькі ў адзін бок — на раку.
Да ракі на прсістань ішлі людзі. Таня на секунду спынілася ля спуску. каб зверху палюбавацца ракой. Якая ж яна светлая, нягледзячы на цёмныя ў хвоях горы, што стаялі па берагах! Якая вялікая! Нават цені ад гэтых гор не здолелі яе зАкрыць. Ці не па ёй так хацелася Тані плысці далёка, у невядомыя краіны, дзе жыве дзікі сабака дзінга?
А параход усё набліжаўся. Чорны каржакаваты, як скала, ён здаваўся невялікім на гэтай рацэ, губляўся на яе свет* лай раўніне, хаця роў ягоны, падобна ўрагану, трос кедры на гарах.
Таня імкліва пабегла ўніз. Параход ужо аддаваў прычалы, наваліўшьіся на прыстань, поўную народу. На прыстані было цесна ад бочак. Яны валяліся ўсюды і стаялі, падобныя на кубікі лато, у якое нядаўна гулялі асілкі.
3 парахода махалі хустачкамі. Можа, гэта ёй? Яна па« бляднела. Яна таксама памахала рукой, праз сілу падняўшы
яе ўгору. Як гэта ўсё смешна! Як жа пазнаць у натоўпе бацьку, якога яна ніколі ў жыцці не бачыла? I ці пазнае ён яе? Яна перастала думаць пра гэта, калі бегла да прыстані. Навошта паддалася яна міжвольнаму жаданню сэрца, якое зараз так моцна б’ецца і не ведае, што яму рабіць: проста памерці ці біцца яшчэ мацней?
I вось стаіць яна цяпер сіратліва з кветкамі каля бочак, і стары сабака ліжа яе ногі, не ведаючы, чым дапамагчы ёй.
КНІГІ ОНЛАЙН
