Дзённік. 1943-1647
Дзмітры Сямёнаў
Выдавец: Медысонт
Памер: 334с.
Мінск 2012
Сшытак 2
117
18.7.44
Надзеў усё чыстае. Мыюся аж рыпіць. Усё роўна — поўзаюць. Пагода дрэнная. Хлеба няма. Настрой ад-паведны. Зьявіўся Панін144.
19.7.44
Дождж і дождж. На маім фроньце перамога. Дырэктар сьпіць, а сёньня ягоны Geburtstag145.
20.7.44
Сонца. Былі ў Раціборы. Выбіралі прадукты. Дзядзьку Савёнка146 абжурылі на 30 гр. Kase141.
21.7.44
Хадзілі ў лес. 3 дзядзькам Лявонам148 сабралі
перабраўся ў Мюнхен для працы ў беларускай рэдакцыі радыё “Вызваленне”, аднак працаваў там нядоўга. Вярнуўся ў Чы-кага. Праз канфлікт з В. Тумашам адышоў ад БІНіМ. 3 часам абарваў кантакты з беларусамі.
144 Нейкі Сяргей Аляксандравіч Панін, які, магчыма, працаваў недзе пры БЦР, а ў 1944 г. апынуўся ў Нямеччыне, згадваецца ў лістах Антона Адамовіча да Наталлі Арсенневай 1944 г. Аднак дакладна гэтую асобу ідэнтыфікаваць не ўдалося (Адамовіч, Антон. Лісты да Натальлі Арсеньневай 1944-1945 гг. // Запісы БШіМ. №33. Нью-Ёрк — Менск, 2010. С. 121-216).
145 Geburtstag (ням.) — дзень нараджэння.
“Лявон Савёнак (1897—1974), пісьменнік, фельетаніст, журналіст. Бацька Зоры Кіпель. Падчас нямецкай акупацыі працаваў у “Беларускай газеце”. Напісаў сатырычныя нататкі “Дзённік Ів. Ів. Чужанінава”. Ад лета 1944 г. — на эміграцыі. У паваеннай Нямеччыне настаўнічаў, быў дырэктарам Бела-рускай гімназіі ў Остэргофене. Адзін з ініцыятараў ад-наўлення Рады БНР (пакінуў Раду праз канфлікт з М. Абрамчыкам). У 1948 г. увайшоў у кансісторыю адноўленай БАПЦ. Ініцыятар заснавання газеты “Бацькаўшчына”. У 1950 г. выехаў у ЗША.
147 Kase (ням.) — сыр.
148 “У тым месцы Лявон Савёнак напісаў працу “Друк: рэдакцыя-газэта-цэнзура", а таксама большую пра беларускі пэрыядыч-ны друк пры Саветах. Па словах Савёнка, усё засталося ў канцылярыі’’(Вітаўт Кіпель).
IIS
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
крыху грыбоў. “Наталка Палтаўка”149. Начны алярм. Юрка і Валя.
22.7.44
Павінен прыехаць Рыхэль150, каторага няма. Спазьніліся на цягнік. Езьдзілі ў горад.
23.7.44
Цэлы дзень дождь. Сядзім у хаце.
24.7.44
Працаваў на кухні. Шукелойць з Валяй езьдзілі ў Рацібор. Прыехаў Рыхэль. Атрымалі ліст ад Тусі151. Адправіў Сане.
25.7.44
Раніцою паехалі ў Штаб. Чакалі Рыхэля. Дага-варыліся чакаць яго да панядзелка або да суботы. Магчыма будзем у Музэі.
26.7.44
Паступіў да Раманцава на працу.
27.7.44
Працаваў — пісаў аж да галаўной болі.
149 “Наталка Палтаўка” — п’еса, напісаная ўкраінскім драматур-гам I. Катлярэўскім у 1819 г.
150 “У пэрыяд майго прабываньня ў Менску вялікую ролю ў маім жыцьці адыграў доктар Альберт Рыхэль — Немец, сын пра-фэсара ўнівэрсытэта ў Франкфурце на Майне. Пад канец вайны загінуў у баях пад Бэрлінам. Калі я яго ведала, ён працаваў у Менску як навуковы працаўнік. Валодаў дзесяцю мовамі. Пад канец вайны яго мабілізавалі й паслалі на фронт’’ (Катковіч, Анэля, Катковіч-Клентак, Вэраніка. Успаміны... С. 42-43).
151 Наталля (Туся) Шчаглова (у замустве Кушаль, 1929-1967), будучая жонка Уладака Кушаля.
Сшытак 2
119
Усяроўна — не пасьпеў зрабіць, што трэба было.
28.7.44
3 раніцы ішоў дождж. Пад вечар распагодзілася. Працаваў далей. Увечары гулялі з Зорай152.
29.7.44
Ізноў чакаем. Рыхэля няма. Настрой сапсуты. Куплялі Nahrmittel^. Жанчына, чый муж у Ковелі. Напісаў Уладзіку ліст. Хадзілі гуляць за шосэ у Козельскім кірунку154. Згубілі Юрку і Валю.
30.7.44
Добрае надвор’е, але страшэнна баліць жывот. Ледзь сьціх да вечара. Крыху працаваў. Вечарам быў канцэрт.
152 Зора Савёнак (у замустве Кіпель, 1927-2003), грамадская дзяячка, бібліёграф, літаратуразнаўца, дачка Л. Савёнка, жонка В. Кіпеля. У 1936-1941 гг. у сувязі з высылкай бацькі жыла з маці ў Крычаве. Па вяртанні ў Менск вучылася ў бела-рускай школе, потым у настаўніцкай семінарыі. Працавала ў “Беларускай газеце” і газеце “Голас вёскі”. Ад лета 1944 г. — на эміграцыі ў Нямеччыне. У 1945-1948 гт. вучылася ў Белару-скай гімназіі ім. Я. Купалы, потым на медыцынскім факуль-тэце Цюбінгенскага ўніверсітэта. У 1949-1954 гг. вучылася на хімічным факультэце Лювенскага ўніверсітэта, які скончы-ла з дыпломам магістра. У 1955 г. выехала ў ЗША. У 1956 г. пабралася шлюбам з В. Кіпелем і пазней пераехала ў Ратэр-форд (Нью-Джэрсі). У 1966 г. скончыла Ратгерскі ўніверсітэт (Нью-Джэрсі) са ступенню магістра бібліятэказнаўства і інфармацыйных тэхналогій і пачала працу ў Нью-Еркскай публічнай бібліятэцы (NYPL). Аўтарка больш як двухсот бе-ларусаведных публікацыяў у шэрагу навуковых выданняў, найперш у галіне беларускай літаратуры і крыніцазнаўства, складальніца шэрагу бібліяграфіяў.
153 Nahrmittel (ням.) — прадукты.
154 Маецца на ўвазе горад Козель або Канджын-Козель (ням. Kandrzin-Cosel), дзе ў часе Другой сусветнай вайны былі кан-цэнтрацыйныя лагеры і буйныя хімічныя прадпрыемствы. Сёння гэта горад K^dzierzyn-Kozle ў польскай Сілезіі.
120
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
31.7.44
Ізноў у Штабе, ізноў Рыхэля няма. Рыхэль пры-ехаў, але ізноў трэба чакаць. Колькі-ж, Божа! Прывіўка.
1.8.44
Устаў рана, бо так хацеў мой патрон. Працаваў бяз толку, як заўсёды. Атрымаў цыгарэты. Зжуліў абед. Едзем у Ulm155. Хоць заўтра.
2.8.44
Працаваў цэлы дзень у Штабе. Цягалі скрынкі з беларускімі матар’яламі. Атрымаў ад Уладзіка ліст.
3.8.44
Працую ў Einsatzstab. Сволачы — сапсавалі мой гадзіньнік. Дзе цяпер адрамантаваць. Атрымаў ліст ад Сашачкі.
4.8.44
Працую ізноў у Штабе. He знаходжу супакою. Ад’езд наш адклалі яшчэ на тыдзень. А я спа-дзяваўся! Бачыў Анэльку.
5.8.44
Атрымалі па 11 марак грошай і фатаграфаваліся. Адаслаў лісты Сане і Уладзіку.
6.8.44
Добрая пагода. Прыяжджала Аня. Лес. На станцыі стаяць пасты і чуваць страляніну.
7.8.44
Ratibor. Einsatzstab. Два разы дзённая трывога.
155 Ulm — горад у Нямеччыне, у зямлі Вадэн-Вюртэмберг.
Сшытак 2
121
Разьбіты Heydebreck156 завод. Няма сьвятла і вады.
8.8.44
Застаўся ў лягеры, на ўсякі выпадак. Баюся, каб не пагналі на працу. Выратаваўся. Дастаў дзьве порцыі.
9.8.44
Чакаем цягніка. Прыехалі ў Рацібор a 11-ай гадз. Атрымалі новыя навіны. Мусіць, ніколі ўжо не выед-зем. Хварэю.
10.8.44
Адзяржаў ліст ад Уладзіка. Застаўся дома, бо яшчэ надта дрэнна чуюся. Быў алярм. У Раціборы былі Аня і Зося.
11.8.44
Працаваў у Штабе. Прыехаў Langkopf. Гаварыў з Шукелкойцам надта арыгінальна. Адзяржаў па-штоўку ад Уладзіка.
12.8.44
Выгнаны з Штаба.
Як хачу ўехаць!
12 верасьня.
Бэрлін спаткаў мяне вясёлым сонцам здаровай восені. Паволі ішоў цягнік да Friedrichstr157, і маім
156 Heydebreck — Гайдэбрэк — частка комплексу нацысцкіх кан-цэнтрацыйных лагераў Верхняй Сілезіі Аўшвіц III — Мановіц, дзе знаходзіліся важныя прадпрыемствы хімічнай пра-мысловасці. 3 гэтай нагоды брытанскія сілы пачалі бамбаваць яго адным з першых ужо ў чэрвені 1944 г.
157 Friedrichstrasse — гандлёвы цэнтр Берліна, амаль знііпчаны ў часе вайны.
122
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
спадарожнікам было шмат часу, каб падзівіцца на сталіцу іхняй новай радзімы. 3 жалем глядзелі яны на разбураныя прыгажуны-муры, весела сьмяяліся шпаркаму руху S-Bahn™, званком безьзлічу трамваяў, гудкамі маленькіх аўтаў і вялізарных аўтобусаў.
Але вось і вакзал, дзе канчаецца наш шлях. Я здаў чамадан на перахаваньне, і мы пайшлі шукаць гатэлі. Недалёка ад Dorotheenstr, 74 знайшлі гатэлю Jenfer Hof, дзе я замэльдаваў Хмялеўскага. Яшчэ бы-ло зарана, і мы пайшлі блукаць па горадзе. Урэшце, Хмялеўскі атрымаў карткі, і накіраваліся зь ім да фірмы.
23 верасьня 1944.
Учора толькі зьбіраўся ехаць на Schlachtensee™, як лясь! і прыйшлі 8 чалавек палякаў з Дармштату. Ня ведалі, што зь імі рабіць, і яны ад сёмай гадзіны таўкліся ў бюро. Покуль іх перапісвалі, я заўважыў, што ў кожнага ёсьць па вечнаму пяру, а ў некаторых і па чатыры. Стаў прасіць, каб прадалі. He хацелі. Адзін афэрысты запрапанаваў мне сьцягнуць для яго “дыенотбух”. Як ён цягнуў пасьведчаньні, г. зн. блян-шэты, я бачыў, але прамаўчаў. Чорт іх бяры! Але цібрыць кніжку я не зьбіраўся. Хоць гэны афэрысты і даў мне, як “пооіцренне”, асадку.
Потым Шміт даў мне выпісанае на маё імя пась-ведчаньне і сказаў, што я павязу людзей у Кемніц160, акруга Зораў. Людзям сказалі, каб а адзінаццатай
158 S-Bahn (ад ням. Stadtbahn., Stadtschnellbahn ці Schnellbahn) — хуткасная чыгунка, якая выкарыстоўваецца ў якасці гарад-скога, прыгараднага і міжгародняга транспарту, адзін з відаў рэйкавых сістэм у Нямеччыне, Аўстрыі і Швейцарыі. У іншых краінах мае аналагі пад назвамі гарадской дарогі (cityrail), га-радской электрычкі і г. д.
169 Schlachtensee — возера недалёка ад Верліна.
160 Кемніц — горад у Саксоніі, Нямеччына.
Сшытак 2
123
гадзіне былі ўсе ў зборы, і я паехаў па білеты. Покуль купляў на GdrlitzerM білеты і вярнуўся назад, прайш-ло багата часу. Была амаль адзінаццатая, а людцы мае толькі разыйшліся. Аб тым, як я зьбіраў і чакаў, доўга казаць. Дось таго, што на цягнік мы спазьні-ліся і мусілі ехаць другім у 1:57. Чакалі ў 3-й клясе. Крыху пад’елі.
У Котбусе162 мелі перасядку. Другая павінна быць, як мы даведаліся, у Jeuplitz. На станцыі Котбус пайшлі ў вайсковае Betreuungsstelle163. Дастаў для ўсіх зупы. Наеўшыся, усе селі пісаць лісты. Напісаў і я да Юркі. Пайшоў дождж. Вечарэе. Хто ведае, дзе начаваць будзем. Даехалі да Jeuplitz, і аказалася, што апошні цягнік малае дарогі, като-рая зьяўляецца адзіным сродкам зносін з Kemnitz, адышоў а 6-й гадзіне, г. зн. поўгадзіны таму. Нейкая вельмі мілая чыгуначніца параіла нам ісьці пешкам. Дожджык быў слабенькі, і мы вырашылі ісьці, хоць перад намі быў шлях у 12 км. Пайшлі. Вымаклі, як мышы. Адзінай пацехай былі яблыкі з ваколічных садоў. Шмат разоў пыталіся дарогі, урэшце дайшлі. Даволі скора дабіўся толку. Выдалі кожнаму па пяць коцаў і два матрацы. Есьці дастаў Zwieback164. Спаць сказалі ў вялікай будыніне, якойсь стайні чы складу. Бязь дзьвярэй і падлогаў.
Мяне паклікалі да нейкага немца, каторы крыху расьпёк нашу фірму ў агуле й мяне асабіста.
Спаў дрэнна. Халодна. Чухаўся.
А якой шостай гадзіне прыйшоў па мяне немец з фірмы Breidt und Daub. Ен добра гаворыць
161 Gorlitzer Bahnhof— назва чыгуначнай станцыі ў Берліне.
162 Котбус — горад ва ўсходняй Нямеччыне, другі па велічыні го-рад зямлі Брандэнбург.
КНІГІ ОНЛАЙН
