Дзённік. 1943-1647
Дзмітры Сямёнаў
Выдавец: Медысонт
Памер: 334с.
Мінск 2012
Мы добра памятаем, які гвалт узьнялі тады вакол гэных “сабачых лістоў” вы, бальшавікі. Бальшавікі партыйныя й “непартыйныя”, адкрытыя й сукрытыя. Бальшавікі й балыйавізаны.
Але, дай Божа, памяць не забылася яшчэ, як захоўваліся й некаторыя з вас, даражэнькія сяброчкі ў беларушчыне. 3 тых, што жылі (і цяпер яшчэ пражыць хочуць) ад прашчураў адказаным: "Абы ціха”... "Абы пакультурнаму”... “Абы пасямейнаму”... “Абы не зарэзка, абы не завойстра”...
(Чэхаўска — “футуральнае”: Абы чаго ня выйшла”.)
Але, вы, каго назавом сяньня—чыста ўмоўнаі— “меншавікамі”! Вы, здаецца, таксама былі крышку шакаваныя. Паэта піша лісты... да сабакі! 1 піша да сабакі як да сябра. Мала — як да блізкага, дарагога. Паэта цалуе... сабаку! Ці не “загруба”? Ці не занадта "някультурна”, "не эстэтычна”? Што скажуць дзядзькі, што скажуць суседзі? “Ці не зарэзка, ці не завойстра”? Паэта жыў тады ў Ленінградзе.
“Жыву цяпер я ў шумнай сталіцы, Далёка ад цябе, мой дружа”.
(Nota bene: "Дружа”—... сабака! “Ах, які пасаж!")
У тым самым Ленінградзе, што быў Петраград, Пецярбург. Дзе калісь Пётра “прасек вакноў Эўропу”. Кудэю, як хочуць аж сяньня запэўніць, і для нас, грэшных, — для нас, беларусаў, — "карацейшы йілях”... на Захад (якраз як тая бабулька малілася: "...і ступіў да пекла, бо падарозе было”...).
Сшытак 3
131
Хор царкоўны зьмяніўся пяяньнем эвангэлістых. Ізноў Менск. Чачнёвы. Малельня.
Ужо па сёмай. Адклаў сшытак на бок і ўзяўся за “Раніцу”. На самым цікавым мейсцы гасьне сьвятло.
Адтуль, з гэнага “карацейшага шляху”, з-пад таго "вакна”, не адрываўся глядзець паэта назад, на свой родны край. Выглядаў напружана, “ці хто пастукае ў вакно’’... Ды бачыў — адны ланцугі. Ды знаходзіў аднаго толькі вернага сябру, аднаго толькі — сабаку. I яму пісаў:
“...Ніхто, ніхто.. Закуты ланцугамі...
Хтось рукі заламаў у далях сініх...
Вартуй, вартуй свой родны ганак — Пішу аб гэтым я табе з Расіі”.
Вы, бальшавікі, старэнна ўдавалі тады, што навет ані не заўважаеце гэтае, найкрасамоўнейшае мясьціны. Што не яна гэта наймацней узьюшыла eac. He яна, а “яўнае ўпадніцтва", “схаванае кулацтва”, “замаскаваная клясаеая варожасьць”... Ну, а вы, нашыя і наскія, вы, даражэнькія сяброчкі — “меншаеікі" і "культурнікі", вы — ці заўважылі гэта? Ці задумаліся над гэтым тады? Ці зразумелі, каму гэная праро-чая перасьцярога:
“Пішу аб гэтым я табе з Расіі"?
Ці адчулі, хто гэта павінен стаць на варце “роднага ганку”, на варце, прост па-сабачаму вернай, па-сабачаму пільнай і па-сабачаму-ж зацятай?
Ці здаўмеліся, да каго п’юць, і ці сказалі хоць — “будзь здароў”? Бо гэтае да нас, да нас усіх было.
Гэта мы ўсе тады мусілі абняць такую варту. Сабачую варту. Пілнаваць удзень і ўначы. Пілнаваць хату нашага Гаспадара, “вуглоў каб не разьнесьлі людзі вуліц’’. Бо што будуць, зараз пачнуць расьцягаць іх — тады ўжо відаць было гэта, тады пе-расьцерагалася “абгэтым... з Расіі".
Гэта мы ўсе тады мусілі нажыць сабе нейкае шостае пачуць-цё. Пачуцьцё, роўнамоцнае ў вайстрыні сваёй таму сабачаму нюху. Пачуцьцё ворага.
Гэта мы ўсе тады мусілі, няхібна й адразу па-сабачы “зьнюхаўшы” тым пачуцьцём ваўка, хоць і ў якой, хоць і ў ваве-чай скуры, — адразу-ж і кідацца на яго. Кідацца, йікуматаць і рваць, браць “мёртвым хватам”. Кідацца, хай і "някультурна", “неэстэтычна", хай і “груба”, "зарэзка й завойстра”— ведама, па-сабачы.
Гэта мы ўсе тады, у вабставінах сыстэмы, якая закоўвала ланцугамі чалавека, змагалася на зьнішчэньне з чалавекам — мусілі й маглі захаваць сваю чалавечую й нацыянальную
132
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
Раз, другі, трэці і больш не запальваецца. Слова “алярм”, як хваля на прыбярэжным жвіру, журчыць з вуснаў у вусны. У цемры прыходзіць A. А. і ўжо пэўна кажа, што трывога. У канцы загудзела сырэна
годнасьць толькі стаўшыся вернымі сабакамі - вартавымі й абаронцамі — адзінага й запраўднага Гаспадара.
Мы мусілі, мы маглі й мы сталіся. Ці ўсе ткі?
He, ня ўсе. Ці не найболый засталося тады ў першым радку: “Ніхто, ніхто... закуты ланцугамі...".
Найвышэй — уздымаліся да другога:
“Хтось рукі заламаў у далях сініх”..
Здаецца, і вы, дарагія сяброчкі — “меншавікі”, “культурнікі"— апынуліся тады тут. Тут, “у далях сініх”, “заломвалі рукі"... Адны — з маленьнем аб чашы на вуснах: “Да мймо йдет мене чаша сйя, но не какожде аз хошу — какожде Ты”.. Гэта — з вас найлепшыя, найшчырэйшыя сыны... Асабліва тыя, што йчашу (а шмат хто — і па кроплі) — дадна.
Другія — маліліся проста, паўшы на калены: “Пашкадуйце! Зьлітуйцеся!" Слабыя духам! “Да лшмо йдеть" іх нат успамін наш сяньня...
Трэйція — заломвалі рукі, усё “культурна"пераконваючы, “да-водзячы”, правуючыся, калі ад зладзейства й блізка ня былі. Такіх сярод вас было бадай найбольш. Навет, топленыя, з ва-ды паказвалі два пальцы: “стрыжана, а ня голена”!
Што-ж, магчыма, і гэта гэройства. Але — ці пераканалі, ці “давялі"?
Давялі — самі сябе й хто да чаго: хто — “да сьценкі”, хто — “да рукі", хто — да торбы.
I нас, што не здрыгануўшыся пайшлі на “сабачую службу” род-наму краю — так мала, зусім мала тады было. I так лёгка было даць з намі рады — вам, бальшавіком.
Найлягчэй і адразу — злаяць: сабакамі. Самі-ж напрасіліся. Але, напрасіліся, і лаянку навет із гонарам прынялі. Горда сьцьвердзіў паэта сам:
“...паэтам стаў сабачым..."
Але, ганарыліся навет гэтым.
...А тады — гіцлі вашыя лёгкія — па адным — пералавілі нас і ў буду сваю паўкідалі. Толькі сабачымі хітрыкамі ўдалося вы-лузацца сяму-таму з-пад вашай “пільнасьці” гіцля-бальшавіцкай. Толькі адзінкам пашчасьціла высьлізнуць з-пад самае жывадзёркі і — зноў на службу Гаспадару. Гаспадару, якога — бяз нас — вы ўправіліся ўжо і з хаты собскае выгнаць, ў прочкі, сьвет сагнаць...
Сшытак 3
133
і пачалося... Цягнуць клумкі, спалоханымі галасамі гародзяць розныя глупствы.
Антон Антонавіч хоча есьці. Зупа сёньня дрэнная, і ён п’е гарбату. За кампанію і я. Елі, аж покуль не пачулі гулу самалётаў. Хуценька апранулі кажухі, выцягнулі валізу і рукзак з дакумэнтамі і ізноў селі да стала. Скончылі вячэраць, зьбіраемся закурыць. Раптам: трам! бах! — загаварылі зэніткі. Мы падаліся ў кірунку сховішча.
Налёт цягнуўся страшэнна доўга. Па стылю трымац-ца пазнаю “Ванькаў”. Гэта яны лёталі па-над Менскам па дзьве-тры гадзіны. Штось гарыць у кірунку за прыбіральняй. Адбой. Намазваюся і кладуся. Сьплю...
8 кастрычніка, нядзелька.
Малочнаю імглою засьцелена ўсё. Ціха, ціха. Ня ведаю, каторая гадзіна, але спаць больш ня хочаода. Нацягваю порткі, свэтр, абуваю на босыя ногі чаравікі. Выходжу на двор. Сьпіць лягэр. Туман па-чынае падымаода ўгору. Ужо відаць верхавіны
Яму служым і сяньня. I ў ранейшай сваёй якасьці. I з гордась-цяй тэй самай...
Пільна — на варце. Нюхам — за ветрам: хто чужы, а хто свой.
А ворага — проста за горла: паранейшаму “груба” і “някультурна ”.
Можа навет — “нацыянальна па форме”. Гэткімі-ж і вы дазвалялі быць.
Бо і сабакі-ж — рознай “нацьіянальнай формы”. 1 нашых ад ва шыхяшчэ калісьці, у “Нашай Ніве", Ядвігін Ш. адмежаваў.
“Пёс твой Васька государеву руку лйжет” — у нашай “форме" гэткіх ня было. Гэткія — “псы"—як іўсе вы — “чэрці ня наша-га Бога”.
Бог у нас свой і свой Гаспадар. Ім служылі й служым, служым і будзем гэтак служыць.
Служым і будзем гэтак служыць, пакуль “чужыя людзі ходзяць каля ганку”. Чужыя людзі, а старыя знаёмыя: вы, бальшавікі. Служым і будзем гэтак служыць — да апошняга дыху”(Pampa. №23-24 (185-186). 11 чэрвеня 1944.)
134
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
дрэваў “Рошчы каханьня”. Вяртаюся. Бягу па каву. Сьнедаю. За ядою абдумваю ўчарашнюю гутарку Шукелайця з др. Гаўпт. Устае мой дзядзька. Рашаем ехаць да Савёнкаў.
Баб’е лета ў пачатку. Цёпла. Я грэюся ў прамень-нях яркага сонейка і ўспамінаю, як мёрз у Бэрліне.
Пры выхадзе з лягэру напаткалі Алесяву бабку. Яна начавала ў Катовіцах175 і расказвае, што там бамбілі страшна, але... усе бомбы ўляпілі ў лес. Па стылю палёту відаць Іванаў. Пераконаны, што гэта іхніх рук праца. Бамбілі ў тым жа дусе і ў Гляйвіц176.
У цягніку на Рацібор поўна. Усе французы і другія “іногородніе”. Прыйшлося аж да Бухэнаў стаяць. Дарога да вёскі Савёнкаў паказалася на гэты раз вельмі кароткай. Буйнымі крокамі дайшлі без перадышкі. Праўда, завярнулі да “Скобэля”. Добрае піўко!
Зора зрабіла вялікія вочы, убачыўшы мяне праз вакно. Вельмі былі ўзрадаваныя і яе бацькі нашаму прыходу. Сп-ня Савёнак, аказваецца, абыходзіць сёньня 43-й год свайго жыцьця177.
Абед з’еў з былою прагнасьцю. Сказваецца, мусіць, сьвежае паветра Сылезіі і пяць кілёмэтраў шляху.
Зора нейкая, адным словам, нейкая178. Як заўсёды. Збрахаў, што паслаў ёй ліст. Паштоўку яна атрымала.
176 Катавіцы — горад у Сілезіі, сёння адміністрацыйны цэнтр Сілезскага ваяводства Полыпчы.
176 Гляйвіц (Gleiwitz) — сёння горад Глівіцы на поўдні Польшчы ў Сілезіі. Горад вядомы тым, што з інцыдэнту на глівіцкай радыёстанцыі ў 1939 г. пачалася Другая сусветная вайна.
'77Апалонія Савёнак (дзяв. Раткевіч, 1901-1982), настаўніца, аўтарка першага лемантара на эміграцыі, жонка Лявона Савёнка і маці Зоры. Дзень народзінаў святкавала сапраўды 8 кастрычніка.
178 “Зора да яго ставілася халодна. Ёй не падабаліся “тыпы" што паглядалі на жанчын і любаваліся сабой. Але яна была заўсёды зьім у прыяцельскіх дачыненьнях” (Вітаўт Кіпель).
Сшытак 3
135
Хутка бяжыць час. Трэба ўжо ісьці, а дзядзька так цяжкі на пад’ём. Прыйшлося з поўнымі жыватамі амаль бегчы. На ўзгорку пры выхадзе зь вёскі ба-чым — ідуць Садоўскі з Ліманоўскім. I яны выбраліся ў адведзіны да дзядзькі Савёнка. Дарэчы, ён ужо ўстаў з ложка, але выглядае дось марна. Хрыпіць.
На вакзал прыйшлі цюцелька ў цюцельку. Цяпер ужо ўвесь час сядзелі.
Вячэра сёньня з бульбай. A. А. атрымаў кілбасу й кавалак нейкага мяса. 3 булкай выпілі каву. Добра!
Ад Зоры ўзяў кніжак. Цяпер чытаю “Зеленый ужас” Эдгара Уоллеса179. Пахне крымінальшчынай.
Вайсковыя кнігі ёсьць і нават шмат. Заўтра пішу да доктара Глебкі.
Шукелойць кажа, што адказ з музэю мусіць на гэ-ты раз быць канчальным. I калі нічога іншага ня ўдасцца, пойдзем да войска. Вітаю! Да таго-ж і праца ягоная з патрыётычнага боку ня клеіцца. Ня можа ён даказаць некаторых рэчаў. Сам не задаволены, ды і іншыя, відаць, будуць ня надта рады.
КНІГІ ОНЛАЙН
