Дзённік. 1943-1647
Дзмітры Сямёнаў
Выдавец: Медысонт
Памер: 334с.
Мінск 2012
Трэба ўжо класьціся спаць. A. А. кажа, што лепш, каб я мазаўся недзе ў іншым мейсцы. Напрыклад, ва ўмывалцы. Пайшоў туды, а там нейкі тып у крамеш-най цемры капошыцца. Вярнуўся назад і покуль думаў, што рабіць, заміргала сьвятло й згасла. 3 поўгадзіны сядзелі й чакалі. Гаварылі. Шукелойць расказваў штукі са сваёй пэдагагічнай практыкі і аб японскай вайне.
Запаліўся сьвет. Я памазаўся і папёр на верхатуру. Усё.
9 кастрычніка.
Штось дрэнна чуюся. Ня магу ўздыхнуць. Баліць.
1,9 Эдгар Уолес (1875-1932), англійскі пісьменнік, кінасцэнарыст.
136
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
Надвор’е дрэнь. Ноччу ішоў дождж. Раніцою было пахмурна. Днём ізноў дождж.
Думаў ехаць у Рацібор у лазьню адмывацца ад міцігалю й каросты. Але Ліцьвінаў сказаў, што па па-нядзелках зачынена. Ізноў, як і ў першы дзень, ляжу й чытаю. “Зеленый ужас” скончыў. Дрэнь. Заўважыў, што маё пяро сапсавалася. Мне з пер’ямі не шанцуе.
Штось раніцою стралялі. Выглядае на практыкаваньне.
Грашовае пытаньне ў мяне дрэнна. Маю Spar-buch1™ на 200 марак і 3.10 маркі ў кашальку???!!!
Ага! Навіна! Mae прыехаць у лягер Менскі Клімінстытут181! Землякі! Знаёмыя! Ура!
Чы не знаходзіш Ты, Чытачу, што я вар’яцею?
Дзень прайшоў, як і ўсе ў лягэры. Ляжаў, чытаў. Паабедаў і зноў чытаў. Валя, Юрка і Co зьбіраюцца. Нікога ня можна злавіць.
Ужо пад вечар, калі пачало цямнець, прыйшла да мяне Валя. Я ляжаў, і яна села на ложка каля ног. Пачаставала добрай цыгарэтай. Сумна. Сумна раставацца.
Лье дождж. Я атрымаў для Шукелойця абед. Зрабіў вінігрэт. У канцы прыйшоў і ён. He пахваліў маёй творчасьці, як я ні намагаўся. Бегалі, кла-паціліся. Думалі, што будзе трывога.
Але ўсё-ж пайшлі. Дарогаю прасьпявалі з Юркам нашу “Zeichen”. Ах! няма чаго расьпісваць такія цяжкія хвіліны. Правялі нашых дарагіх сяброў. Па-садзілі ў цягнік, памахалі ўсьлед рукою й пайшлі. Адразу асірацеўшымі чуемся і я, A. А., і Лесь.
180 Sparbuch (ням.) — ашчадная кніга.
181 Есць згадкі пра працу ў Менску ў часе нямецкай акупацыі Клімінстытуту (Інстытуту клімату), куды, сярод іншага, ішлі звесткі назіранняў з розных метэаралагічных станпыяў на бе-ларускай тэрыторыі.
Сшытак 3
137
Нават верыць ня хочацца, што можа больш ня ўбачу мілага Юрку, так падыходзіўшага да мяне па ведах, інтарэсах і характары. Што не пачую буркатні прафэсара; што ня прыйдзе разьдзяліць маё гора і не пацешыць ласкавым словам Валя.
У лягэр прыйшлі каля 12-ай. Дзьверы, на дзіва, былі замкнутыя. Стукаць прыйшлося ня доўга. Намазаўся і спаць. Добра штука Mitigal™2. Сьплю спакойна. Толькі на руках не праходзіць праклятая кароста.
Уладзіку адаслаў праз Валю 7-8 дэкаў табакі і пісульку ў сярэдзіне.
Шукелойць прывёз начыньне. Кубачак і сподак да яго, талерка, міса, куўшынчык.
10 кастрычніка.
Дождж. Цёплы й ціхі.
На цягнік a 8:34 спозьніўся, бо прачнуўся толькі a 8-ай. Дапісаў дзёньнік за ўчарашні дзень, памыў судзьдзё. Думаў, што перачакаю, але прыйшлося пад дажджом ісьці на станцыю. У Раціборы доўга блытаўся па вуліцах, покуль знайшоў Zentral Bad. Там сказалі, каб прыйшоў на першую.
Ад злосьці пайшоў выпіў піва й ціха пайшоў да Клямкі. У чарзе прыйшлося стаяць доўга, але я быў рады, што заб’ю крыху часу. Еў бульбу з каляровай капустай. Вачыў надутага A. А. Часу ўсё-ж застава-лася шмат. На Вільгэльмштрасэ думаў з’есьці маро-жанага. У першы раз за гэтыя тры месяцы мяне нейкі пацанёнак абазваў “Verfluchter Russe’™3. Хацеў яго проста раздушыць, але... У Бэрліне гэтага не па-чуеш, а тут Сілезія. Марожанага не дастаў і круж-ным шляхам пайшоў да лазьні. Крыху прыйшлося
182 Відавочна, маецца на ўвазе нейкі крэм.
183 “Verfluchter Russe" (ням.) — “Пракляты рускі”.
138
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
пачакаць, але памыўся “адно дзела”. Усе каросьціны на целе пазлазілі.
Выйшаў на вуліцу, а тут сонца. У свэтэры ажно ўспацеў. На вакзал прыйшоў а 9-ай. Ізноў лішні час. Шукаў якую-небудзь газэту, але нічога няма. Прыйшлося купіць “Soldaten”. Па дарозе ў цягніку чытаў і не заўважыў, як прыехаў. Хочацца есьці.
Сеў, напісаў доктару Багдановічу ліст і аднёс на пошту. Прычапіўся да мяне стараста бараку. Прый-шлося памагчы яму перанесьці рэчы зь Юркавага пакою.
Ізноў папахмурнела. Зрабілася цёмна. Сьвятло ў нашай “штубе” не гарыць. Ляжаў і курыў.
Узяў свой абед і з’еў. Пайшоў па Шукелойцаў, а бе-лага хлеба няма. Рашыў ня браць зусім. Цёмна. Сумна. Сустрэў Шукелойця. Праходзім каля кухні, a адтуль нясуць белы. Шукелойць папракнуў мяне, што, мусіць і ўчора так было. Я раззлаваўся й па-крыўдзіўся. Ад злосьці лёг спаць. Яшчэ мусіць і вось-май ня было.
Цела крыху зудзіць, але не параўнаць з Бэрлінам. Спаў. Моцна засьвярбелі рукі. Устаў і памазаў Mitigal'aM. Пазычыў 10 марак грошай у “Вэрачкі”.
11 кастрычніка.
Чатыры месяцы са дню маіх народзінаў. Чатыры месяцы, які кароткі час! А што я перажыў! Мусіць, хутка я буду сівы, а потым пляшывы. Шукелойць, мусіць, возіць увесь табак з сабою. I цыгарэтай мяне не пачаставаў. Ляскаю зубамі. Дзякуй Літвінаву, пачаставаў цыгарэтай. Шукелойць вінны мне 14 ма-рак. 7 за газэты і 7 за картачку. Я казаў яму адзін раз. Ен, мусіць, забыўся. Каб аддаць 10 марак віны “Вэрачцы”, прыйшлося ўзяць грошай з кніжкі. Цяпер засталося 180 марак.
Крыўдна, чы не?
Сшытак 3
139
Ад няма чаго рабіць (на вуліцы холад, туман) пачаў пераглядаць свае вершы. Выліўся яшчэ адзін. Зрабіў вокладку для вершаў.
Дадумаўся, што калі злучыць картачку, што даў мне Юрка, з зялёным талёнчыкам, што я атрымлі-ваю кожны дзень, выйдзе зусім добрая штука — ра-бочы абед. Зрабіў так. Выйшла. Смачна з’еў, крыху паспаў і закусіў халоднай кавай. Зьнік у маім роце ўвесь хлеб, усё павідла.
Была трывога. Але пры такім дажджы, хоць і ня правільна гэта, людзі спакойна сядзяць у хаце. Дождж, дождж. Хутка цямнее. Час так страшна цягнецца.
Дастаў Шукелойцю абед, прынёс гарбаты. Крыўда з учарашняга дню яшчэ не прайшла.
Прынесьлі лісты і ад Цьвячкоўскага184 Шукелойцю і Валі ад некага.
Неўзабаве прыйшоў A. А. Я сеў у куток, перад тым падаўшы есьці. Сам есьці адмовіўся. Тут мы й заспрачаліся. Даволі моцна.
Ліст ад Цьвячкоўскага проста пэрл! Так і стаіць пе-рад вачыма “Jaromarka”. Прыслаў і здымку сваю ў жаўнерскай уніформе. 14-га г. м. ягоны дзень народзін. Трэба заўтра скамбінаваць ліста. Але каб ня ўдарыць у гразь.
10-ая гадз. кладземся спаць.
184 Антон Цвячкоўскі (? - 1974), рэлігійны і грамадскі дзеяч. Гадаванец друйскіх айцоў марыянаў, які так і не стаў святаром. Перад Другой сусветнай вайной жыў у Варшаве, потым працаваў настаўнікам у Вільні. Друкаваўся ў часопісе “Шлях моладзі”, га-
зеце “Крыніца”. Падчас нямецкай акупацыі працаваў у белару-скай адміністрацыі ў Паставах, нейкі час жыў у Менску. Да лета 1944 г. быў у складзе рэдакцыі часопіса “Веларус на варце”. У 1944 г. выехаў у Нямеччьшу. Праўдападобна, што арыштаваны бальшавікамі пры канцы 1940-х. Асуджаны на 20 гадоў зняволен-ня, быў на Калыме. У Беларусь вярнуўся ў сярэдзіне 1950-х гг.
140
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
Бацюшка, што сьпіць цяпер са мною разам, расказаў, што ў Славакіі загінуў Варшаўскі белару-скі камітэт186. 60 беларусаў.
Страшэнна балеў уначы жывот.
12 кастрычніка.
Цэлы дзень пісаў Цьвячкоўскаму ліст ды так і ня скончыў.
Гаварыў з Ясінскім. Едзе ў Кракаў.
“Вэрачка” дала мне бульбы й крыві186. Шукелойць прынёс рэдзькі. Тым і павячэралі.
У лягэр прыехаў старшыня Варшаўскага расейска-га камітэту. Ходзяць чуткі аб хуткай мабілізацыі.
Спаў першаклясна. Hi разу не ўставаў.
13 кастрычніка.
A. А. застаўся ў хаце. Хацеў адкрапіцца ад лягэр-нага харчаваньня. Але, відаць, і праўда, што тры-наццатае чысло нешчасьлівы дзень. 3 самае ра-ніцы гавораць аб алярме. Потым ужо на самой справе закурэлі бочкі, загулі сірэны і пачалося... Дырэктар схапіў інвэнтарныя кнігі, я — куфар, і мы абодва, схапіўшы “Вэрачку”, паляцелі ў бункэр. Бункэр — гэта па прывычцы. Чы-ж можна назваць бункэрам гэткую мышалоўку.
Сядзелі там па-менскаму. Самалёты я бачыў. Першы раз 25, другі — штук 30-36. Лупілі салідна.
186 Беларускі камітэт у Варшаве — беларуская арганізацыя, створаная для грамадскай апекі беларусаў у Польшчы ў гады Другой сусветнай вайны. Першапачаткова створаны ў пачатку 1940 г. як Беларускі саюз самапомачы (старшыня Фабіян Акінчыц), а з лета 1940 г. стаў Беларускім камітэтам на чале з Міколам Шчорсам. Фактычна існаваў да 1 жніўня 1944 г. — па-чатку Варшаўскага паўстання.
186 “Вараную кроў (blut) можна было даволі часта купіць, да таго-ж прадавалася без картачак” (Вітаўт Кіпель).
Сшытак 3
141
Кажуць, што завод выйшаў са строю найменш на месяц. Разбураны, пушчаныя толькі месяц таму, карпусы. Трапленьні выключна точныя. Ахвяры ёсьць, больш усяго ў лесе.
З’елі сёньня смачна. Раніцою дырэктар парыў фа-солю. У абед атрымалі паўтары булкі белага хлебу, бульбу, тварог.
Цяпер няма ні сьвятла, ні вады. Вячэралі півам.
Пішу пры сьвятле “лятучае мышы”, што нале-жыць Горнам.
A. А. заляцаецца да “Вэрачкі”. Пайшоў зь ёю ў царкву.
Чытаў сяньня раман “Фуга” Крымава187. Вельмі арыгінальная па думцы кніга. Аўтар расказвае аб жыцьці гэроя (вельмі цікавым), які піша фантастыч-ны раман. Апошні таксама зьмешчаны. Адным сло-вам, кніга ў кнізе.
Учора чытаў “Любовь к шестерым”188. Экстра-парнаграфічна. Піша нейкая Бакуніна. Выданьне, здаецца, парыскае.
Цяпер чытаю “Фома Клешнев” Міхаіла Сло-німскага189, а калі надакучыць, to “Chinesischer Silverdollar”.
Урэшце даслаў лісты. Цьвячкоўскаму й Валі. Чаму мне ніхто ня піша? Нудна страшна. Жыву бэрлін-скімі ўспамінамі. Калі яны вытхнуцца, трэ’ будзе ехаць куды-небудзь набіраць новых.
У лягэры што дзень, то навіны. Устанавілі гадзіны ўставаньня і адыхода да сну (5:30-22). Забралі ад усіх прапускі і выдаюць пры паважнай прычыне
187 Уладзімір Крымаў (1878-1968), расійскі празаік, старавер. У 1933 г. эміграваў у Францыю.
188 “Любовь к шестерым” — раман Кацярыны Бакунінай (1889-1976), выдадзены ў Парыжы ў 1935 г.
189 Міхаіл Слонімскі (1897-1972), расійскі савецкі пісьменнік.
142
Дзмітры Сямёнаў. Дзённік. 1943-1947
толькі на адзін дзень. Так што і ў Рацібор не пры-дзецца больш зьезьдзіць. Чорт ведае, што яшчэ пры-думаюць. Кажуць аб новых правох. Відаць, гэта яны і ёсьць. Як мышы ў клетцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
