Эканамічная гісторыя Беларусі
Выдавец: Экаперспектыва
Памер: 432с.
Мінск 1996
Аўтары будуць удзячны ўсім, хто прышле свае заўвагі і пажаданні па адрасе: 220672, г. Мінск, Партызанскі праспект, 26, кафедра эканамічнай гісторыі.
УВОДЗІНЫ
У.1. Прадмет эканамічнай гісторыі Беларусі.
Месца вучэбнай дысцыпліны ў сістэме гуманітарных навук. Метадалогія гісторыкаэканамічнага аналізу
Эканамічная гісторыя як самастойная навука зарадзілася ў краінах Заходняй Еўропы ў сярэдзіне XIX ст. У Расіі тэрмін ’’эканамічная гісторыя” атрымаў распаўсюджваннеў 70я гг. мінулагастагоддзя, а курс гісторыі народнай гаспадаркі, куды арганічна ўваходзіць у якасці асноўнай часткі эканамічная гісторыя, упершыню пачаў выкладацца ў 1889 г. у Яраслаўскім Дзямідаўскім юрыдычным ліцэі па спецыяльнасці "Фінансавае права”. 3 цягам часу гэта навука стала вывучацца ва ўсіх вышэйшых навучальных установах, дзе рыхтаваліся эканамісты.
Але трэба адзначыць, што ў эканамічнай гісторыі Расіі пытанням гісторыі народнай гаспадаркі Беларусі, якая ўваходзіла ў склад Расійскай імперыі, належнай увагі не ўдзялялася. Гэта ж датычыць усіх выданняў курса ’’Экономнческая нсторня СССР”.
Аб неабходнасці больш грунтоўнага вывучэння гісторыі і сацыяльнаэканамічных пытанняў суверэннай Беларусі будучымі спецыялістамі вышэйшай кваліфікацыі падк рэсліваецца ў Законе Рэспублікі Беларусь ”Аб адукацыі”.
Выдзяленне эканамічнай гісторыі Беларусі ў самастойную дысцыпліну абумоўлена логікай самога прадмета, ме тадычнымі патрабаваннямі праграмы курса, шматлікімі праблемамі і задачамі гаспадарчага і эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь.
Прадметам эканамічнай гісторыі Беларусі як навукі з’яўляецца даследаванне працэсаў станаўлення гаспадарчай дзейнасці людзей на яе тэрыторыі, развіцця прадукцыйных сіл і вытворчых адносін, змен спосабаў вытворчасці ад першабытнаабшчыннага ладу да нашых дзён. Эканамічная гісторыя ў пэўнай ступені разглядае грамадскапалітычныя рухі, нацыянальныя і этнічныя
б
асаблівасці, рэлігію, культуру, навуку, мастацтва і г.д., але з пункту гледжання іх уплыву на развіццё эканомікі і жыццядзейнасць чалавека.
У гэтым сэнсе эканамічная гісторыя носіць інтэграцыйны характар, асабліва ў сістэме гуманітарных навук. Так, вельмі разнастайнымі з’яўляюцца ўзаемадзеянні і ўзаемасувязі эканамічнай гісторыі з усеагульнай гісторыяй. Калі першая з іх у асноўным разглядае пытанні сферы эканомікі, праблемы матэрыяльнай вытворчасці і г.д., то другая дысцыпліна займаецца галоўным чынам пытаннямі ўнутранай і знешняй палітыкі грамадства ў шырокім сэнсе слова. Усё гэта разглядаецца на фоне развіцця матэрыяльнай вытворчасці як рашаючай асновы жыццядзейнасці грамадства. У працах па ўсеагульнай гісторыі галоўная ўвага ўдзяляецца гісторыкапалітычным пытанням, а ў працах па эканамічнай гісторыі — гісторыкаэканамічным (матэрыяльнатэхнічная аснова гаспадаркі, дынаміка эканамічнага росту, умовы працы, эканамічная палітыка і г.д.). Трэба заўважыць, што сувязь азначаных дысцыплін арганічная, таму што палітычная, ідэалагічная, прававая надбудовы, якія ў значнай ступені вызначаюцца эканамічнай структурай грамадства, у сваю чаргу самі актыўна ўздзейнічаюць на яе фарміраванне і развіццё.
Эканамічная гісторыя цесна звязана з цэлым шэрагам эканамічных дысцыплін і ў першую чаргу з гісторыяй эканамічных вучэнняў, эканомікай і арганізацыяй прамысловасці, сельскай гаспадаркі, эканамічнай статыстыкай і г.д. Гэта азначае, што яна з’яўляецца важнейшай крыніцай не толькі гістарычных, але і эканамічных ведаў. Без яе вывучэння і далейшай творчай распрацоўкі аналіз сучасных працэсаў, прагнозы сацыяльнаэканамічнага развіцця могуць аказацца пазбаўленымі гістарычнай глебы, пераемнасці, навуковай скрупулёзнасці. У сваю чаргу некаторыя вынікі і высновы, атрыманыя ў ходзе канкрэтнаэканамічнага аналізу, могуць быць выкарыстаны ў працах па эканамічнай гісторыі.
Ва ўсіх іншых навуках эканамічная гісторыя ’’шукае” перш за ўсё фактары, якія вядуць да кардынальных змен у гаспадарцы і гаспадарчай дзейнасці людзей. Напрыклад, у гісторыі права для эканамічнай гісторыі найбольш каштоўнае тое, што заканадаўча вызначала ці вызначае адпаведныя прававыя рамкі станаўлення і развіцця гаспадаркі; гісторыя тэхнікі вывучаецца тут у асноўным з мэтай высвятлення сацыяльнаэканамічных вынікаў навуковатэхнічнага прагрэсу. Немалаважнае значэнне для эканамічнай гісторыі мае і тое, як і ў якой ступені ўздзейнічалі
7
і ўздзей"нічаюць на гаспадарчае жыццё войны, рэлігія, розныя грамадскапалітычныя структуры. У рэшце рэшт эканамічная гісторыя павінна заўважаць і вывучаць усё тое, што ўплывае на эканамічныя вынікі, якія ў сваю чаргу адлюстроўваюць дзейнасць людзей у пэўных умовах.
Такім чынам, эканамічная гісторыя як інтэграцыйная навука дазваляе ўсебакова аналізаваць сацыяльнаэканамічныя працэсы, тэндэнцыі і перспектывы эканамічнага развіцця грамадства.
Зазначым, што эканамічная гісторыя як навука даўно мае міжнародны статус і прызнанне. У 1962 г. па ініцыятыве французскага вучонага Ф.Бродэля была створана Міжнародная асацыяцыя эканамічнай гісторыі, якая сістэматычна праводзіць кангрэсы і навуковыя .канферэнцыі з удзелам вучоных з усіх кантынентаў зямнога шара. Многія гісторыкіэканамісты з’яўляюцца навуковымі кансультантамі ва ўрадах сваіх краін, у міжнародных арганізацыях, у тым ліку і ў ААН.
Вывучэнне эканамічнай гісторыі аказвае вялікі ўплыў на фарміраванне чалавека як асобы, і ў гэтым напрамку яна выконвае наступныя асноўныя функцыі: прагматычную, цэнасную, культурную, фундаментальную, светапоглядную. У чым сутнасць гэтых функцый?
Прагматычная функцыя ўключае ў сябе акумуляцыю, прапаганду і практычную перадачу вопыту гаспадарчаэканамічнага развіцця. Крытычнае ўспрыманне мінулага вопыту дапамагае зразумець і асэнсаваць, якія матэрыяльныя і маральнаэтычныя нормы мінулага перайшлі ў сучаснае, у якіх выпадках страчаная сувязь павінна быць адноўлена і ад якіх элементаў вытворчых адносін трэба адмовіцца. Пры гэтым дадзеная функцыя дазваляе даследаваць не адзіны, а розныя, іншы раз і супрацьлеглыя шляхі развіцця.
Сутнасць цэнаснай функцыі эканамічнай гісторыі ў тым, што аналіз і тэарэтычнае абагульненне фактаў павінны суправаджацца маральнай ацэнкай мэт, шляхоў, сродкаў і вынікаў эканамічнага развіцця. Гэта фарміруе ў чалавека грамадзянскія якасці, дазваляе яму ўбачыць хібы грамадства і асоб, ад якіх залежыць лёс мільёнаў людзей, суаднесці класавыя і сацыяльныя інтарэсы з агульначалавечымі, упэўніцца ў прыярытэце апошніх.
Культурная функцыя эканамічнай гісторыі вызначаецца сацыяльнай памяццю, што дазваляе зберагчы пераемнасць у гаспадарчай працы на аснове крытычнага адбору 8
матэрыяльных элементаў мінулага. Накапленне ў сацыяльнай памяці гісторыкаэканамічных ведаў робіць агульным здабыткам метады і інструменты эканамічнага развіцця, знаёміць з альтэрнатыўнымі формамі і мадэлямі вытворчасці. Менавіта на гістарычнай і эканамічнай непісьменнасці шырокага кола людзей заўсёды спекулявалі прыхільнікі догмаў аб грамадстве.
Сутнасцю фундаментальнай функцыі эканамічнай гісторыі з’яўляецца акумуляцыя, аналіз і першасная тэарэтычная апрацоўка шматбаковай эканамічнай інфармацыі. Гісторыкаэканамічныя веды спрыяюць навуковаму абгрунтаванню новых і канструктыўнай крытыцы існуючых эканамічных тэорый.
Да ліку важнейшых функцый эканамічнай гісторыі належыць светапоглядная функцыя. Менавіта эканамічная гісторыя ў спалучэнні з гісторыяй эканамічнай думкі ўяўляе сабой філасофію эканамічнага развіцця, а на аснове гісторыкаэканамічных ведаў фарміруецца логіка і стыль эканамічнага мыслення.
Такім чынам, вывучэнне эканамічнай гісторыі ў рэшце рэшт стварае перадумовы для гуманізацыі прафесійнай дзейнасці будучых спецыялістаў народнай гаспадаркі, усталявання гуманізму ў якасці жыццёвай пазіцыі асобы.
Першарадным для любой навукі, у тым ліку і для эканамічнай гісторыі, з’яўляецца пытанне метадалогіі, ці, іншымі словамі, пытанне аб прыродзе гістарычнага тлумачэння. Па трапным выказванні Гегеля, метад — гэта душа прадмета. Ён можа прымяняцца і, больш таго, сам узбагачацца ў парадку ’’адваротнай сувязі” на аснове вопыту свайго прымянення.
Да больш важкіх, арганічна звязаных з курсам эканамічнай гісторыі можна аднесці наступныя чатыры групы метадаў даследаванняў:
1) агульнанавуковыя (гістарычны, лагічны і метад класіфікацыі);
2) спецыяльнагістарычныя (сінхронны, храналагічны, дыяхронны, або метад перыядызацыі, параўнальнагістарычны, або метад гістарычных паралеляў, рэтраспектыўны, або метад гістарычнага мадэліравання, эксперыментальны, структурнасістэмны, метад актуалізацыі);
3) сумежных навук (матэматычнай статыстыкі, сацыяльных канкрэтных даследаванняў, сацыяльнай псіхалогіі і г.д.);
4) прыродазнаўчых навук (фізічных, хімічных, біялагічных, геалагічных, тэхнічных і г.д.).
2. Зак. 5337.
9
Паколькі эканамічная гісторыя з’яўляецца ’’інтэграцыйнай” навукай, пры вывучэнні кожнай асобнай яе праблемы трэба ўмець комплексна карыстацца ўсёй сістэмай метадаў. Такі падыход дае магчымасць усебакова вывучыць з’яву, убачыць яе ўласцівасці, цясней звязаць гісторыкаэканамічныя веды з прыкладнымі эканамічнымі навукамі, з эвалюцыяй эканамічных інстытутаў (такіх, як грошы, крэдыт, бюджэт, падаткі, цэны, кіраванне, улік, статыстыка і г.д.), а таксама з філасофіяй, сацыялогіяй і іншымі навукамі і вучэбнымі дысцыплінамі.
Напрыклад, значэнне гісторыкаэканамічнага даследавання праяўляецца і ў канкрэтных выпадках гаспадарчай практыкі. Так, да гісторыі народнай гаспадаркі прафесіяналэканаміст або бухгалтар звяртаецца (асэн соўваючы ці „е асэнсоўваючы гэта) практычна на кожным кроку. Так, бухгалтарская гадавая справаздача прадпрыемства ў значнай ступені будуецца на гісторыкаэканамічных матэрыялах і метадах, бо ўся тэхнікаарганізацыйная дынаміка канкрэтнага прадпрыемства (гаспадаркі) носіць гістарычны характар: пры параўнанні паказчыкаў розных перыядаў па сутнасці вырысоўваецца гісторыкаэканамічны працэс фарміравання і развіцця вытворчасці. Розныя перыяды — розныя магутнасці, розныя задачы і тэхнікаэканамічныя характарыстыкі, і ўсё гэта ўлічваецца ў сістэме кіравання прадпрыемствам (незалежна ад формы ўласнасці), адбіваецца на выніках яго дзейнасці. Нельга навучыцца асновам эканамічнага мыслення, не навучыўшыся ўяўляць гаспадарку ў яе гістарычным аспекне. На канкрэтным матэрыяле чалавек спасцігае сутнасць развіцця, неабходнасць удасканалення або змены эканамічнай структуры прадпрыемства, гаспадаркі і г.д.
КНІГІ ОНЛАЙН
