КНІГІ ОНЛАЙН
Радзівілаўская камісія скончыла сваю працу ў 1838 г. Што тычыцца Пракураторыі, то яе афіцыйная дзейнасць працягвалася да 1839 г„ аднак асобныя супрацоўнікі і надалей займаліся адпаведнай працай у інтарэсах роду Радзівілаў і Вітгенштэйнаў [ 17, s. 91 ]. Так, доўгі час пленіпатэнтам Радзівілаў па справах Нясвіжскай ардынацыі выступаў Мікалай Маліноўскі. Ракіцкі прадстаўляў Радзівілаў у Пецярбургу ў 1858 г. [17, s. 92]. Янушкевіч выконваў даручэнні Л. Вітгенштэйна падчас свайго знаходжання ў эміграцыі нават у 50я гг. XIX ст. [4, s. 200]. Прадстаўлены ніжэй дакумент, які выяўлены намі ў фондзе князёў Радзівілаў у Літоўскім дзяржаўным гістарычным архіве, дазваляе ўявіць склад адной з кіруючых структур Радзівілаўскай масы на пэўным этапе свайго функцыянавання. Да сённяшняга часу тэты дакумент не друкаваўся. У археаграфічным плане ён уяўляе сабой рукапісную ведамасць, змешчаную на чатырох аркушах. У справе ўтрымліваецца два экзэмпляры гэтага дакумента, напісаныя рознымі почыркамі, якія маюць пэўныя адрозненні ў змесце. Першы дакумент, змешчаны на аркушах 12 можна ўспрымаць у якасці чарнавіка там сустракаюцца скароты, закрэсліванні, адсутнічаюць агульныя падлікі для ўсіх супрацоўнікаў Пракураторыі за вызначаны тэрмін. Другі экзэмпляр утрымлівае некаторыя ўдакладненні па сумах, а таксама прадстаўляе падлік выдаткаў за ўвесь 1828 г. 60 Сістэма кіравання Радзівілаўскай масай Дадатак Tabella Etatu Prokuratoryi і caley Administracyi Massy na rok 1828my (LVIA. F. 1280. Ap. 1. B. 1680) Srebra Assygn. Ruble Kop. Ruble [k. 3] Generalny Prokurator Zaleski Michal Zast^pca Plenipotent prawny Karczewski Jozef Sekretarz Generalny Okulicz Antoni Kancelista przy Prokuratorze Oszczeklinski Benedykt 4,500 3,600 1,800 300 Stancya у Opal Stancya у Opal Stancya у Opal Wydzial Prawny Plenipotent prawny do interesow Massy w Krolestwie Polskim Kulczycki Andrzej 2ch Kancelistow Januszkiewicz Eustc hy rs. 350 Gr^ckiewicz Jerzy rs. 300 3,000 650 Stancya у Opal od daty przeznaczenia Sekcya Kontroli Kontroler Kal^czynski Raymond Pomocznik у Inspektor Lasow Kwater Nadniemianskich Wieliczko Michal 900 425 Stancya у Opal Stancya у Opal Sekcya Archiwu Archiwista Jodko Onufry z obowi^zkiem Tra[n]slatora, oraz odbywania Podrozy Pomocnik 1szy Dmochowski Jozef 2gi Symonowicz Romuald 2,250 600 400 Stancya у Opal Stancya у Opal Stancya у Opal Sekcya Kassy Kassier Barwinski Jozef do 1 Maja Buchalter Nawruc Jan utrzymu^cy Ksi?gi Kassowe od 1 Januaryi 500 700 Stancya у Opal Sekcya Rachonkowa Rachmistrz miejscowy Karpowicz Stanislaw Kancelista Kuczynski Wincent Rachmistrze Objazdowi 600 250 Stancya у Opal 61 Вольга Гарбачова Tarwid Jozef rs. 450 Jaholkowski Stanistaw 450 Zielen Nikodim 450 Niemira Bazyli 450 Borsuk Karol 450 Pomocnicy 1szy Tomasz Protasewicz 250 [Pomocnicy] 2gi Jan Strumillo 250 2,750 Stancya у Opal Stancya у Opal Stancya у Opal Sekcya Miernicza Geometra miejscowy Wesenborg Karol [Geometra] objazdowy Paszkiewicz Jozef (Geometra objazdowy] Makracki [Geometra objazdowy] Mierkowski 600 600 300 300 Stancya у Opal Stancya у Opal [k. 3 v.] Kancelallarya Ogolna Podsekretarz Pozarski Felicyan Kancelisci Gtazdanowicz Kazimie rz rs. 300 Januszkiewicz Antoni rs. 250 Januszkiewicz Albin rs. 250 Juszkiewicz Alexander rs. 250 Tr^ckiewicz Ignacy rs. 300 Bohuszewski Franciszek rs. 225 Kraczak Napoleon rs. 225 375 1,800 w Toporach Stancya у Opal w Biallej w Biallej Wydzial Extra Prokuratoryi Plenipotent w St. Petersburgu do dalszego postanowienia [Plenipotent] w Warszawie Dzierozynski Damas Substytuci w Minsku z obowi^zkiem dozoru Kamienicy Filipowicz Jerzy w Nowogrddku Statkowski w Mozyrzu Zubolewicz w Bobruysku Kossobudzki w Lidzie Lipinski 900 150 30 45 60 30 Stancya Officyalisci po Dobrach w Wilnie Margrabi Kordynalij Buczynski Jozef Pisarz przy Magazynie drzewa Sakowicz Alexander Stroze przy Kordynalij i Magazynie drzewnym 120 138 435' Stancya у Opal Stancya у Opal 62 Сістэма кіравання Радзівілаўскай масай w Slucku Administrator у Kassier Polonski Michal 1,000 Temuz na administracy^ lasow 150 Pomocnik i Kancelista przy nim Pisarz Magazynow Urzeckich 250 Zbozowych 100 Adwokat i Komisarz Kwateru 150 Budowniczy 100 Kominarz 30 w Kopylu Dozorca miasteczka w Jeremiczach 3ch folwarkow 60 Administracya w Kojdanowie z Rubiezewiczami у 3002 60 Zasciankami Dworskimi Rz^dca i Exaktor Czynsz6w Bulharyn Dominik 450 Stancya Temuz na dozor Lasow 75 Pomocnik у Kancelista przy nim Pisarz Magaz[in6w] 100 Wloscianfskich] Ekonomia w folwarkach 120 Skirmuntowie у Popkach 130’ w Lachwie Administrator Kulesza Michal 375 Temuz na dozor Lasow 75 Pisarz Magaz[indw] Wloscianskich w Kolkach Administrator у Kassier 60 Baczyzmalski Teodor 400 Pisarz Prowentowy 75 2000 Ordynarya Dwoch Ekonomow 105“ 550 Ordynarya Dalsi sludzy Ekonomiczni 175 300 Ordynarya [k. 4] w Toporach Administrator у 1200 Kassier Niskowski Jakub 425 Pomocnik przy nim Plenipotent Wiskont szescu Ekonomow 1425 Pisarz Prowentowy Sludzy Ekonomiczni W Bialost[ockim] obwodzie Administr[ator] у Kassier Kamienski Jozef W Biallej Administrator у Woyt Gminy z obowi^zkiem Kassiera у Plenipotenta 300 mieyscowego Dzieszuk Antoni 1,500 63 Вольга Гарбачова Doktor dla wioscian 150 Policyant 60 Stroz Zamku 45 Kominarz 30 na materialia, Pisma, Woyta Gminy 30 W Slowatyczach na utrzymanie Woyta Gminy 300 Burmistra Miasta 150 Straz lesna Podlowczowie Dziakowicki Sobolewski Felix 112 50 Lachewski Bleuruk Jan 112 50 Czuczewicki Rusakiewicz 112 50 Nalibocki Szmytzer Jozef 75 Grunt у Sianoz^cie Delatycki Tartowski Jan 112 50 Leplowski Gurski 112 50 Bielski Kuszel 112 50 Starobinski Baykowski Franciszek 97 50 Sianoz^c Rudzmiariski Kondratowicz Antoni 82 50 Grunt ySianoz^cie Hreski Salmonowicz Jozef 75 Grunt у Sianoz^cie Omhowicki Strzelbicki 75 Grunt у Sianoz^cie Objeszczyki Lasow Oleszkiewicz Tomasz 30 Slucki Kal^czynski Ludwik 75 Grunt у Sianoz^cie Kojdanowsld Massalski Teofil 84 75 Grunt у Sianoz^cie Smolewicki Strumillo Michal 75 Grunt у Sianoz^cie Baranowski Dworakowski Wincenty 120 Grunt у Sianoz^cie Bielicki Czeczott 97 50 Sianoz^c Objeszczyk Lasow Romanowski 22 50 Dokudowsld Gorzykowicz Onufry 97 Sianoz^c Objeszczyki Lasow Isajewicz 22 50 Kopylski Zabietto Ignacy 97 50 Sianoz^c Toporski Hutorowicz Kotkowski Stachowski 45 50 100 Ordynarya Pi^ciu Straznikow w Biallej у Slowatyczach 315’ Ordynarya Dwoch w Zabtudowie 72 50 Summa 38,190 85 6,000 Заўвагі 1 Запісана замест закрэсленага 528 рублёў срэбрам. 2 Папярэдне запісана сума 315 рублёў срэбрам. 64 Сістэма кіравання Радзівілаўскай масай 3 Запісана замест закрэсленага 55 рублёў срэбрам. 4 Запісана замест закрэсленага 90 рублёў срэбрам. 5 Выпраўлена з сумы 300 рублёў срэбрам. Крыніцы і літаратура 1. AGAD, AR, dz. XIV, t. 187, Karczewski Jozef, k. 18; 2. Archiwum filomatow. Listy z wi^zienia / Zebtal, oprac. i wstypem wprowadzil Z. Sudolski. Warszawa, 2000. S. 480 3. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (далей B.Czart.), rkps. MNK 875/51. List A. Radziwilla do Eustachego Januszkiewicza z 31.10.1830. 4. Biblioteka Jagiellonska w Krakowie (далей BJ), przyb. rkps 256/69. Eustachy Januszkiewicz. Wyj^tki z korespondencii z lat 18311871. S. 200. 5. BJ, przyb. rkps 33/62 6. BJ, rkps 4435 III. T. V. Listy Leona Rogalskiego z r. 18251830. List z 2 maja 1828 r., k. 515521. 7. Lietuvos valstybinis istorios archyvas (далей LVIA), f. 1280, ар. 1, b. 1576,1. 28 v. 8. LVIA, f. 1280, ap. l,b. 1585. 9. LVIA, f. 1280, ар. 1, b. 1600,1. 1. 10. LVIA, f. 1280, ар. 1, b. 1669. Журнал паседжанняў Пракураторыі за 1828 г. 11. LVIA,f. 1280, ар. l,b. 1680,1. 14. 12. LVIA, f. 1280 (Радзівілы), ар. 1, b. 1680 (Штатны расклад служачых Пракураторыі і адміністрацыі Радзівілаўскай масы), 1. 3. 13. Makowiecka Z. Karczewski Jozef // PSB. T. 12. Wroclaw Warszawa. 19661967. 14. Malinowski M. Dziennik / Wyd. M. Kridl. Wilno, 1914. S. 104; 15. Odyniec A.E. Wspomnienie z przeszlosci opowiadane Deotymie. S. 142145 16. Sliwowska W. Zeslaricy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej polowie XIX wieku: Siownik biograficzny. Warszawa, 1998. S. 282; 17. Zielinska T. Dziewi^tnastowieczny epilog sprawy dobr neuburskich, niegdys fortuny Radziwiilow birzanskich. S. 90. 18. Вильна 18231824: Перекрестки памяти / Сост. А.И. Федута. Минск, 2008. С. 61, 125,143 19. Латушкін А.М. Нясвіжскі архіў князёў Радзівілаў у канцы XVIII першай палове XX ст.: Дыс... канд. гіст. навук. Мінск, 2007. 20. Маліноўскі М. Кніга ўспамінаў / уклад., прадм., камент, і імен. паказ. Аляксандр Фядута; пераклад з польск. Я.М. Кісялёва. Мінск, 2014. 21. НГАБ, ф. 694, воп. 1, спр. 411 (Інструкцыя архівістам аб вядзенні і ўпарадкаванні архіва, 17361892 гг.). 22. Янушкевіч Я. Успаміны (18051831) / уклад., пер. з польск. мовы, уступ, арт., камент., паказ. В. В. Гарбачовай. Мінск, 2011. 256 с. 65 Уладзімір Караленак ТРАНСФАРМАЦЫЯ ПАРКАВАГА КОМПЛЕКСА АЛЬБА Ў ХІХХХІ СТСТ. Паркавы комплекс Альба раскінуўся на плошчы амаль у 400 га і дагэтуль з’яўляецца адным з самых таямнічых і рамантычных куткоў Нясвіжчыны. Альба была заснавана Мікалаем Крыштафам Радзівілам Сіроткай, які жадаў стварыць у цэнтры Сарматыі сапраўдную Італію. Гэтае жаданне было абумоўлена легендарным паходжаннем магнатэрыі ад рымляніна Палемона і яго паплечнікаў. Радзівілы выводзілі свой род ад паплечніка Палемона патрыцыя Дорспрунга. Таму, ствараючы сапраўдную Італію ў сваіх уладаннях, Сіротка засноўвае поруч са сваім Рымам Нясвіжам і горадрадзіму міфічных заснавальнікаў італійскага Рыма братоў Ромула і Рэма Альбу Лонгу, якая ў XVI ст. ўжо называлася проста Альбай. У прызначэнні нясвіжскай Альбы бачна аналогія з рымскай Альбай. Пачынаючы са старажытнарымскага часу да позняга Сярэднявечча і нават у новы час, рымская Альба служыла, у першую чаргу, месцам размяшчэння загарадных віл мясцовай арыстакратыі. Таму Мікалай Крыштаф Радзівіл Ciротка заснаваў Альбу ў першую чаргу як прыгарадную рэзідэнцыювілу, якая складалася з княжацкага дома і розных гаспадарчых пабудоў, якія забяспечвалі жыццё князя [5, с. 39].