КНІГІ ОНЛАЙН
Прыязджаючы V Арду, мы эаусёды хадзілі на мізар, які знаходзіц ua у бярозавым гаі. Тут непадалёк і быў хутар майго дзеда. 3 па-горка відны былі прасторы палёў, невялікія хваёвыя і дубовыя лясочкі. Да 1967 г., калі я 3 мамай прыязджау у.Арду, ятчэ рас-лі старыя яблыні на дзедавай сядэібе, а цяпер ужо нічога няма. Дауней ардэянскія татары сустракаліся на святы са сваімі су-пляменнікамі ці ў Клецку, ui ў в.Іванава, потым ехалі ў мячзпь - джамію ' у в.Асмолава,’чаведвалі мізары, дзе пахаванм родныя і блізкія. За прыгажоснь нашыя мясціны аднавяско’шы ды і іншня татары мав радзіму крыху э гумарам называлі "Залятой Ардой". - 67 - Цяпер жа у Ардзе жыве толькі 8 татарскіх душ: пенсіянеры Яугенія БайрашэуЬкая, Аміня Каэакевіч, Марыя і Іосіф Карыйкія. У калгасе працуюць Каміль Байрашэускі, Якуб і Іосіф Карыпкія, унукі ад дачкі Яугеніі Байрашэускай — Сяргей і Генадэь / бапька у іх рускі /. Пройдзе час і ад татарскай вёскі застанецйа толькі та-тарская назва ды стары мізар. Мая мама успамінае, куды выехалі нашы татары з Арды: у Бара-навічы Адам Багушэвіч, Аміня Карыйкая, Аляксандр ■ Казакевіч; ; у Клейк Джаміля Курмановіч, Хусаін і Аміня Абрамовічы, Аляксандр Байрашэускі; у Стоўбцы Адам Карьшкі; у Бабруйск Галіна Казакввіч; у Гродна Фэля Крыніцкая / Курмановіч /; у Мінск дзве дваюрадныя сястры Аміні Курмановіч, Соня Карыцкая, Ева Казакевіч, Адам і Аляксандр Халембекі; у в. Цуклеушчына Нясвіжскага раёна Софія Халембек; у Польшчу дзве Евы Еагушзвіч і Казакевіч, Эмілія Бяр-нацкая / Халембек /, Хазбіевіч, Олек і Софія Казакевічы. Ды яшчэ многія інпіыя павыязджалі, але няхай даруюць, што пакуль успомніць цяжка. Я часта думаю, а што калі б татарам аддалі іх зямлю, ці не вярнуліся б мнгія у родныя мясціны, ды /.зяйей навязлі. Можа бы і адрадзілася наша вёска. Ва усякім разе, я бы паехау на баць-каўпічыну. Аб"ява Адкрыта падпіска на штотыдчевік "ТАТАР ME" на татарскай і '"ГАТАР ME" на рускай мове. Н пва часопіса — зямля татара». Штотыднёвік раскажа пра жыіше татарау у Татарстане і пра усе мясціны, дзе жывуць татары. Кіжны з Зае можа пісаць у штс\ыднё~ вік. .Усё цікавае з Вашых лісюу будзё надрукавана. Індзкс штотыд-нёвіка на татарскай мове — 54132, на рускай мове — 54133. Кошт гадавой.-падпіс-к: Хэ рубл іў 20 капеек. - 68 - УСЁ ТАЙНАЕ СТАНОВІЦЦА ЯУНЫМ. ТРЭБА ТОЛЬКІ ЦЯНІЛІВА. ЧАВДЬ У дзяпінотве мая бедная маці расказвала мне казку. Я да іэтага чаоу добра яе памятуа, бо яна не толькі вель-мі пікавая, але і вельмі павучальная як для былых гіста-рнчннх падзей, так і для оучаонасці народаУ. Усе вадаюпь, што 7 няпраУды доУгія вушы, якія на до?гі час ад нарсда нікому не Удалося охаваць. ПраУда і опрааядлівасць урэшце ргшт перамогупь. Вось гэтая казка: "У некаторым царотве, у некаторкм гасударотзе правіУ цар-уждака. У таго цара на галаве быУ пачварны rysas. Цар-уладака не хацеУ, каб аб гэтнм пачварнш гузаку зе-далі ято падданыя. Таму ён ксжяы раз караУ смерцо царуль-ніка, які таліУ яго і отрыг яму валаоы. Дайшло да таго, што 7 гаротае застаУся адзін царульнік. Калі ён пагаліУ і пастрнг пара, то Уладака яму сказаУ: “Цябе я пазінен падарапь, каб тн нв энбалтаУ аб гузаку на маей галаве. Але раз ты апошні пнрульнік у маім дарстве, то я над табой эл’туэоя. Глядэі я, калі ты хопь слоУпа скажаш пра мой гуз, то я пазбаУлэ нябе жыппя". Цырульнік ведаУ, што гэта не пуотая пагроза, ледзь не ашалеў са отраху і пакляу-ся пару, што будзе маУчапь, што няхай яму адоохне язнк, калі аб парокай таЕне хопь бы заікнеппа. Прайшло некалькі гадоУ. У пырульніка стаУ свярбепь язык, ве ведаУ ён, што рабіць, дзень і ноч думаУ, як пазбавіпоа ад жадання рас-казаць пра тайну цагч. Нарэшце, адважяУся. ПайшоУ у лео. - 69 - у оамыя нбвд внкапаУ ямку 5 апусціу туда гажву. Тройча юшіуУ.’ "У напага цара-Уладак! на галаве раоце пачварнн гузак”. Паоля гятага яму стала лягчэй, язык пепастаУ овяр-бець і целяпацца. Засыпаў цысульнік ямку і спакойна вярнуУ-ся дадому: Прайшоў час... На там месцы, дзе ён эакапаУ яшу/ выраола вялікая бузіна. У ткх мяс ;інах аказаўся яаотух. Ёя адаэза? галінку ад доэва і зрабіу сабе аалейку. Як толь-кі падуУ у яе, дак з жалейкі самі сабой высшчнлг слсвы: ”У нашага цара-Уладыкі на галаве расце пачварнн гузак". Пастух мопна здзівіуся такому голаоу оа сваёй халейкі. Так тайна, саюэт уладакі стаў зядомн ^сяму наполу". Мне здаеппа, што 7 гэтай казпн вельмі справядліва каяец. Тайну ніколі і нікому нв Удавалася схаваіхь усй жышб, асабліва калі гэта тайна бнла-тза яешта дудаонае, почварнае. Доўгі час было невядома, хто падаісаў загад люа sy-даснае высяленна татараУ з Крыма. Калі IS мая 1944 г. за адяы оуткі ^весь крнмокататаЬскі нарсд бну внвезены са оваёй Радзімы. У час транопапціпоУкі і за паУтара года знсылкі загінула больш за 46^ татаізау. Да смерці Сталіна ніхто Н9 мог опытаць, хто падпіоп? уудасны загад, чаму насуперак ппеўдзв ўзвялі паклёп на цэлы напод, сіыццам §н дапамага? акупантам. Цяпер вядома, што віноУнікам гібелі w-яч і тнсяч кршскіх татараУ бнлі Сталін, Кагановіч, ЫаленкоУ, МолатаУ, Шкаян, ВарапылаУ, ВазнясенокЬ Бултанія. Гэта галоУныя лодажэрцы, a колькі !х памагатых, якія ятачэ жнвуць і перашкадааппь крчмокім татарям вярнупна на оахзіму. У высокіх колах гоч-мпчшт рапкмпіі аб >v. inw татары могуць вярнуша на рэдзі-чу, nr-' 'х тзба ўл-іір'авппь ча лрапу, даць зямло пад забудо- 70 ву, нрадавапь булаўнічыя матэшялы. Выоялілі ладзей за аднн суткі. а вяонуць не могуць за трыппапь гадо?. А урэіше рвшт лёс перасяленпаУ-татараУ аддаеппа на внра-шэнне старшнняў раённнх і оельокіх выканкомаУ, якія f не думаппь внконэапь пасады Масквы. Каму тгэба бяло Узвесці паклёп на народа, якія нібыта здоадаілі Савецкай уладзе, эыояліпь з роднай зямлі чачэнцаў, інгуша?, карачаеУдаУ, балкарца^, калмакаУ. нем-цаУ, квымскіх татараУ і іншых? Пра гэта мн можа даведаем-ся ад яалейкі. Трэба чакаць, бо ўсё тайнае отановілна Усэійце юэшт яуянм. Хадзісы Кажы заусёды прауду, нават калі яна для цябе не выгадна. Найбольл пажаданы Альху учынак — праудзівае слсва. Аб наступным у вас спытрюнь на Страшным Судзе: аб маладоспі вашай спытаюць — як яе патрацілі; аб жыіліі спытаюць — як яго вычарпалі; аб багапці рашым спытаюць— як яго набылі і як ім распарадзіліся; чаму навучыліся, спытаюць, і як гэ-та выкарысталі. ІІакуль ятчэ жывупь вашы настаун.Ікі, запііпьше усё, чаму яны вас навучылі , бо забышё гэтых ведау тое самае, што іх смерць. Добрае внхаванне — гэта найлепшая спдчына, якую можна пе-радайь для сваіх дзяцей. - 71 - ШАРУСКА-КРЫМСКАТАТАРСКІ СЛОЎШК I1OO слоу і сказау ад дзядзькі Ісмаіла Меметава Беларускае слова Крымскататарскае слова a а, э ААН, Арганізацыя Аб"яднаных ШТ, Бнрлешмнш Мнллетлер Нацый Тешкнляты аб аккында, хусуста абавязак борджу абавязацельства меджбурнет абавязкова мутлак'ьа абарона мудафаа / кьорчаланмакі / аб"ём эпнсн / бнтюнн / абласны веляет абмеркаванне акыл танышмакь або яхут, ёк'ьса абодва экнсн абы ойле-бсйле авёс джылап ага а-а агонь , area агульны джумлесн ад ондан адбыша олды, кечтн адвярцуцца ойланды адцаць бермек а,пдзел болюг адз і н бнр - 72 - беларускае слова крымскататарскае слова адзначыіть ншорет этмек адказ джевап адказайь джевап бермек адказваць кьайлы дегнль адказнасйь бойн борджы адказны борджлы адкрыішё ачылмак'ь / ачыладжак'ь / адкрыты ачык адкуль 4 кьайдан аднак млле адначасова бнр вакытте аднойчы бнр вакыт аднос і ны мунасебет адпаведны оньакелнше ьдпавядаць квлнше адпачынак раатланмакь адраэу гцу арада адсюль мндан адтуль андан адукацыя ялнмм адчувайь дуймакь адчуць дуймак адчыніць ачмакь адысйі четке кетмек адыходзіць чекйльмек / кетмек / ажыпйяўленне нджраолды азірнуйца арткьа бак'макь ай сй Айчына Ватан, Ветан - 73 - беларўскае слова крымскататарскае слова айчынны ватандан акадэмія академня аказацца анда кьалмакь, ойле чыкгты адказваць костермек, булунмакг акно пенджере акрамя ондан башкьа / башкьа / актыўны арекетлн суретте актыўны арекетлн але ЛЯКЙН амаль эр бйр заман амерыканец амерекгалы амерыканскі амерекьанннь англійскі энглкзн англічанін ЭНГЛЙЗ апарзт апарат, машна аперашя аперарйя епладасменты ель чырпмалар зпошні СОН'ЫЫ апынуцца KbaaMaKb / ойлв олмак' / арайь сурмек арганізашя тешкнлят армія артыкул орду макгале асабліва ойле, пек, хусусан асаблівы айрыджа аснов» темелн, эсае - 74 - беларускае слова крымскататарскае слова асноуны асобны асташіа асцярожна атрад атрымаць аутамат аутар аф і пэр ах! Добры дзень’ — Селям алейкум! темеллн айры кьалмакь мукгайт олмакь болюк, отряд алмакь автомат муэлнф ■і- офнцер ах! Адказ: Дзень добры— Алейку^ сел«і/ Будзьце здаровымі — Сагьлыкьман ягалынь. Адказ: Будзьпе і вы здаровымі — Сагьлыкьман бары;'ь. Ці усё добра у сям"і? —Хорандангыз якьшымы? Адказ: Нічога сабе — Бнр джорыкь. / Працяг будзе / КРЫМСКАТАТАРСКАЯ НАРОДНАЯ ПЕСНЯ ОЗЕН БОЙЛАРНЫНЬ / Берагі ракі. Словы гл. на стар. 54 / - 75 - ТУГАН ТЕЛ Габдулла ТукаЙ пшгыре Татар халык кве II туган гел, н матур тел, аткэм-эккэмнец твлеі Дэньяда куп норса белдем снн туган тел аркылы. йц алек бу тел белэн энкэм бншектэ кайлеган Аннары гонаэр буе эбкэм хлкэят сайлэгэн, Il тугаз ігл! Ьврвакытта яр„эмец белэн санец, Кечкенвдэа ацлашылган шатлнгым, кайгьш мннем II тугап тел! Спндо булгав ац элек кыйлган дот’:: Ярлыкагь я, лап, узем Ііэм еткем-анквмне, ходам! ------ТуіЖ-JЕлО родцяя Мойя Пяввльня 1^0 | у • рg|s J_.й ДІІІІІІ^^ МО-ЗЯ РОД НЛ - Я , СВЯ - тя - й Ш йя ;О ІЧ^^^^^й' Мо-Яя КЛ - ці ДЛ Г4-<'0« . ШМЛТ Я і ГЭ - ТЬім #О 0 0 ЯВ ЙйВЦІ^^^^Э см це JM- дяу( іл-ру-чы4 шы - ся гя~еой. 76 - I A І ) J > A IJ IC AU Iu^ak те< — р^каЯ л^о^а ^ог X f омп^ Ле^ ^^ ^^^ <^^- Р^Н^ ^,0^ ^л* аха^- ^^с^ с^^“^> Ьа наАад baJyAj асаіі^ ^' хЛ ^^' Uo^ рлЛ^Л ^ & ^О^ г^ МлА -«^ і^е^< . ^ ^ Я з T^^ ^у^ і ^алій^ n J'XX ^^' " ^ Л<«^« рл^нлл! 7л^^ Л л<а.■'“у~(--* пёр^'''' Р^' 'В'Млу^лСі^ hccp^M ^nJ'j'tA. pU^bi^y, ^Ак > і ГАТАу^м- htp^^~ ^ ^Л^^уў ТУГАН ТЕЛ — РОДНАЯ МОВА Мова родная, святая, мова маці дярагой ! Шмат я у гэтым сввце зведау,.заручыўшыся табой. Роднай мовай пела маці калыханку спакваля, Па начах бабуля казкі ціха баіла пасля.