Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні
Выпуск 11
249
МАТЭРЫЯЛЫIВЫНІКІПАЛЯВЫХДАСЛЕДАВАННЯЎ
нілы» <...>. Можа до ста чы ійчо напысалы. Разныхразных (Зап. ад В. Я. Капцяевай, 1955 г. н., в. Пярэспа Драгічынскага рна);
Пйшется куплет сйнйм, npunee красным, там еіце шото зеленым еыделяется. Там еш,е шото подрйсуется в тему (Зап. ад Л. I. Селях, 1969 г. н., в. Альба Івацэвіцкага рна);
Да. Какйето стйхй мы туда пйсалй. Гаданйя на картах. У падружкй адна в адной бралй, это всё перегшсывалй. Перепйсыеалй, й днеенйк так не заполнялй красйео й аккуратно, как йменно ту тетрадь, этот днеенйк. Разнымй ручкамй. Но красйео вот! <...> Таню Буланову перепйсыеалй. Я не понймала, можэ оно й не нраейцца, но еслй на четыре на пять лет деечонка старше й классная, всё, мы всё перепйшем, там всё украшаем. В школе мы этйм есем обменйеалйсь. Днеенйкй no школе незаполнялй, домашнее заданйе не делалй, но вот это... (Зап. ад A. М. Маліч, 1983 г. н., в. Тышкавічы Іванаўскага рна);
Пісалі! I я пісала!1 Потому што я любіла очень петь, а тагда вжэ Эдіта Пьеха пела, ужэ очень популярна была. Крісталінская пела, Кобзон пел, Хіль пел. А оні ж красіеые пелі...Трошын очень красіво пел. A все песні... ну, іногда запомніш, которую очень полюбіш, а другую не запомніш. Позапісуеш в тетрадь і там то цеіточкі нарісуеш чы ешчо штонібудь (Зап. ад Л. Д. Садоўскай, 1949 г. н., в. Бярэзніца Пружанскага рна);
У нас было такое, что все деечонкй заеелй обіцйе тетрадй, где онй пйсалй песенкй, разрйсоеыеалй этй тетрадочкй, екладыеалй еырезкй йз открыток. Ну это была сеяіценная обіцая тетрадь. Перепйсыеалй другу друга, разрешалй посмотреть. Лногда песнй утрйроеалйсь, йногда npunee от себя. Вот это было (Зап. ад В. I. Ігнацюк, 1954 г. н., аг. Дзівін Кобрынскага рна).
Фарзац спеўніка з в. Акцябр Кобрынскага рна. 1977 г.
Спевы былі неад’емнай часткай штодзённага жыцця вясковых дзяўчат. Яны выконваліся падчас вячоркавых збораў, за працай, на вяселлі ці іншых святах, таму фіксацыя песень забяспечвала зручнасць. Спеўнік уяўляў сабой своеасаблівы архіў, да якога пры неабходнасці можна было звярнуцца. Змест песенных зборнікаў 19501960х гг. сведчыць, што гэта быў, пераважным чынам, пісьмовы варыянт традыцыйнага вуснага фальклору. Народныя песні ў сшыткі дзяўчат траплялі з розных крыніц:
Ну mo ж некоторые песні, шо шэ родітелі пелі. Мы еыеучылі самы іх і запішэшужэ тую песню. А откуда мы іх пэрэпісуеалы? От просто з народа <...>. Всетакі в нас
1 Дыялектная гаворка перадаецца адпаведна гучанню, а руская мова адпаведна літаратурным нормам.
250
Аксана Селях. ДЗЯВОЧАЯ РУКАПІСНАЯ КУЛЬТУРА ДРУГОЙ ПАЛОВЫ XX cm...
в деревне большынство старінные песні все пелі. Лучшэ нравілысь усім (Зап. ад С. С. Міранюк, 1945 г. н„ в. Навасёлкі Кобрынскага рна);
От будэмо мэ сыдітэ ўвэчора, а йдуть дояркэ. А мэ чэпымось до іх: «Поспівайтэ для нам, поспівайтэ...» А вонэ вжэ посядають коля нас і співають <...>. I будуть співатэ для нас. А мы вжэ слухаемо... (Зап. ад Л. I. Саковіч, 1948 г. н„ в. Сулічава Драгічынскага рна);
Адкуль бралі? На свадзьбе зачуеш, ці ад радні (Зап. ад 1.1. Івашка, 1943 г. н., в. Лазаўцы Івацэвіцкага рна);
Одна молодыця на роботы співала, на перерыві, аязапісала (Зап. ад М. I. Калодзіч, 1945 г. н., в. Еўлашы Іванаўскага рна).
Склад песенных зборнікаў 19701990х гг. быў значна пашыраны ў параўнанні са спеўнікамі 19501960х гг. Папулярнасцю яшчэ карысталіся песні з рэпертуару вакальнаінструментальных ансамбляў «Пламя», «Песняры», «Сябры», «Поюіцне гнтары». Даволі часта ў зборніках сустракаліся ўкраінскія народныя песні, сярод якіх: «В саду гуляла», «Ой, у вмшневому саду». Але «народны» песенны корпус з цягам часу прадстаўляўся ўсё менш. Запісваліся, у асноўным, шлягеры, выкананыя вядомымі спевакамі савецкай эстрады (А. Пугачовай, С. Ратару, I. Кабзонам, Э. Хілем і інш.), а таксама саўндтрэкі да кінафільмаў. Стрыжнёвай тэмай песень ва ўсе часы было каханне (шчаслівае і нешчаслівае). Сярод папулярных песень, занатаваных у сшытках, былі наступныя: «Позвонп мне, позвонн», «Все пройдёт», «Я не могу мначе», «Первый поцелуй», «Эхо любвн» і г. д. У канцы 1980х 1990я гг. дзяўчатамі запісваліся тэксты песень гуртоў «Мнраж», «Ласковый май», выканаўцаў А. Апінай, М. Жураўлёвай, Т. Буланавай і інш. Крыніцамі тэкстаў былі разнастайныя часопісы, газеты, тэлебачанне, радыё.
Старонкі з спеўнікаў з в. Еўлашы Іванаўскага рна. Канец 1960х 1970я гг.
251
МАТЭРЫЯЛЫ1ВЫНІКІПАЛЯВЫХДАСЛЕДАВАННЯЎ
3 успамінаў:
Дай одэн одному пышэм да й пэрэдаем, да ділымся, да пэрэпысваем. Аійэй дівчата булэ прыезжалэ з якіх другіх шэ ж. Бувае і городскіе. Чі госты нашы дэ пріезжають, тожэ дэлылыся. <...> Я і сама прідумляла нішо сама, як і коровы пасэш дэ. Прідумляеш сам тую пісню (Зап. ад Н. I. Ксёнда, 1960 г. н., в. Тышкавічы Іванаўскага рна);
Мы былй студентамй, то мы всегда ехалй с картошкй й гарлапанйлй всегда то эту: «У суботу Янка ехаў ля ракі, пад вярбой Алёна ...рушнікі», то там еш,е шонйбудь: «Как калйне к дубу перебраться». Короче, песнй гарлапанйлй студентамй. Да й народные тоже. Патаму шо мы
Старонка з спеўніка з в. Акцябр йх еіце помнйлй (Зап. ад Л. Р. Пракапюк, Кобрынскага рна. 1983 г. jg^ г н, в дкцябр Кобрынскага рна);
Откуда мы перепйсывалй? Что я хочу сказать?! Бумажные носйтелй ведь суіцествовалй, й песнй сугцествовалй. Пногда онй утрйровалйсь, йногда сочйнялйсь. Пногда сочйнялся npunee от себя. Ну както началась перепйска йз рук в рукй <...>. To, что нам нравйлось, на слуху no радйоточке (Зап. ад В. I. Ігнацюк, 1954 г. н., аг. Дзівін Кобрынскага рна).
Паступова мянялася мэта фіксацыі песен. Калі напачатку зараджэння ў колах дзяўчат пісьмовага фальклору галоўнай мэтай заставалася сумеснае выкананне песень, то ў больш позні час (19801990я гг.) каштоўнасць заключалася ў іншым. Значным стала не спяванне само па сабе, а веданне слоў актуальных папулярных твораў, каб падпяваць артысту, выканаўцу па радыё, тэлебачанні альбо на дыскатэках.
3 матэрыялаў, з якімі ўдалося папрацаваць, вынікае, што перыяд апошняй трэці XX ст. характарызуецца існаваннем жанравай разнастайнасці. Нягледзячы на тое, што ў спеўніках, аформленых у гэты час, большы аб’ём займалі ўласна песні, па сваім змесце яны былі поліжанравымі. Значная ўвага надавалася вершам, прыпеўкам, афарызмам, тлумачэнням сноў, прадказанням, варожбам і інш. Тым самым спеўнік з цягам часу трансфармаваўся ў цэлы зборнік. Аналіз матэрыялаў сведчыць, што корпус вершаваных тэкстаў, таксама як і песенных, быў накіраваны на пазнанне і выхаванне пачуццяў. Асноўнымі канцэптамі, якія асэнсоўваліся ў розных формах дзявочай славеснасці, былі каханне і сяброўства. Пра гэта кажуць, напрыклад, назвы вершаў: «Нспытанне», «Любовью дорожнть учмтесь», «Не покндай меня», «Гордость» і інш. Прывяду прыклад аднаго з вершаў:
Забудь! Он тебя не достойн.
Вернется будь с hum холодна.
Пускай он не знает лучше, Как ты страдала одна.
252
Аксана Селях. ДЗЯВОЧАЯРУКАПІСНАЯКУЛЬТУРА ДРУГОЙ ПАЛОВЫXX cm...
У часы бытавання спеўнікаў аб псіхалогіі адносін казаць было не прынята, але ў некаторых сшытках сустракаліся парады на розныя выпадкі жыцця. Вось «папярэджанні», якіх варта было прытрымлівацца пры заляцаннях з хлопцамі: Еслй хочешь быть любймой, не влюбляйся нй в кого, пусть сначала он полюбйт, а потом уж ты его; Шутй любя, но не любй шутя; Любй глазамй всех, а сердцем одного. Давалася таксама парада, як выбіраць сябра: Того зовй лйшь только другом, кто за тебя готов страдать, в несчастье плакать одйноко, й счастье вместе разделять.
Даволі часта дзявочы зборнік дапаўнялі акравершы, якія таксама былі звязаныя з тэмай кахання. Яны ўяўлялі сабой тэксты, якія атрымоўваліся ў выніку чытання першых літар кожнага радка верша:
Ты хочешь знать, кого люблю я,
Его не трудно угадать.
Будь повнймательнее, чйтая, Я буду буквы выделять.
Асобнае месца ў дзявочых зборніках займалі рознага кшталту прадказанні лёсу. Гаворка ідзе пра варожбы і тлумачэнні сноў. Адна з жанчын успамінала:
Гдето у меня даже был на двух лйсточках напйсано, шо обозначает какой сон <...>. Ну, хтото йз бабушек, прабабушек, бо старенькйе былй. To хтота находйл гдето какйето старйнные соннйкй, кнйжечкй й уже тогда оттуда гдето. Я помню, там недалеко от нас жйла такая. Она сама с Повйтй, у ее бабушка была. IT в той бабушкй был такой соннйк. To вот йногда нам давалй
[ ojj^jt;
’^7^' /^^^а^ ыу^ &&w ^^^ ^^ Т^О ^yuj^Kf juohcAtr jfKyMtfjKQ. pwraj ^ол^мс ^pcnuvic cfCMUHfu^g «ctAzeaz Jhuu — yews / y^tajc ^дддд^ас^урау^_^лд^ТЛз^лЕа^
хГя^аУя* е/й>Лма ' к^еУеРа. БарлаХ нрйаіяші мб^еГі, Еулка. — etaefcf оебокібіо
S^ukk — Уаіу^ ^“^ — ШнраЛнсц к&х5с ^»■^*.1 fontot ffafx4ie fepefalycSwJ у^ ^Р/ граі ^^ бо^с^аі _ ^к^а^ш ^^f / ^^ ~ Мп^Л'ІН^ с fa/xt. — еклке&хж tm^uc
fylfcuxa МІоАб З&Тгох— ы yfioyxrtif
Emilia. pajojKutu
Ечхі лвго юДурс (рз^с^
^^..г ^“"^ :1
Старонка з тлумачэннем сноў з в. Дарапеевічы Маларыцкага рна. 1986 г.
253
МА ТЭРЫЯЛЫIВЫНІКІПАЛЯВЫХ ДАСЛЕДАВАННЯЎ
«Сакрэтная старонка» са спеўніка з в. Акцябр Кобрынскага рна. 1983 г.
его посмотреть, й мы вжэ коечто себе выпйсывалй. Вот. 14 вжэ потом девочка каждая одна у одной перепйсывала (Зап. ад М. А. Кірылюк, 1940 г. н., в. Бельск Кобрынскага рна).
Акрамя тлумачэнняў сноў, для прадказвання будучыні дзяўчаты выкарыстоўвалі таксама «чыхалкі», «ікалкі». Чыханне і іканне ў кожны з дзён тыдня мела сваё значэнне.
У некаторых сшытках, недзе ў сярэдзіне, знаходзілася сагнутая ў трохкутнік «сакрэтная» старонка. Яна была разлічана на найбольш зацікаўленых людзей. Разгарнуўшы гэтую старонку, можна было ўбачыць жартоўныя словы тыпу «Не сунь нос в чужой вопрос».
«Дзённікі жыцця»
Спецыфічнай формай камунікацый дзяўчат паміж сабой, а таксама з хлопцамі былі сшыткі з пажаданнямі, якія некаторыя рэспандэнткі называлі «дзённікі жыцця». У такім сшытку змяшчаліся рознага кшталту пажаданні, якія былі адрасаваныя яго ўладальніцы. 3 успамінаў:
Да, конешно! «Дневнік жызні» був <...>. Это мы так называлэ в школі, можэ восьмэй клас. Пожэланіе, фамілія, імя, отчество пісалэ. Там, о нас мненіе. Песні. Хто в любвй комуто прызнавався. Там рысовалэ <„.>. В тетрадкэ заворачувалэ конвертіком і там просто вжэ пожэланіе. I, ек жэ ж там нызывалось?
КНІГІ ОНЛАЙН
