Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні
Выпуск 11
Софья Мяснйкова. Мзученме белорусского фольклора в Омском Прммртышье.... 235
Матермалы м результаты полевых мсследованмй
Оксана Селях. Рукопмсная культура девушек второй половмны XX века: по матермалам Западного Полесья....................................... 248
Ннна Швед. «Всэ так, БожеБоже, шэ всэ вспомінаяцця...»: фотоальбом м комментармй его владелмцы мз Кобрмнского района............................. 262
Нрйна Мазюк. Баба Галена с Поясельдья м ее сказкм........................... 279
Нз рукопмсного наследмя
Белорусскмй сказочный матермал в рукопмсях Русского географмческого обіцества. Подготовйл Вячеслав Мартысюк............................... 296
7
і Нз Коллекцлн фольклорных запнсей
Мрйна Смйрнова. Новые персоналмм в белорусской фольклормстлке. Молсей Кремнев............................................................. 307
Пословнцы мз рукопмсм М. Кремнева 19011905 гг. Подготовйла Алйна Высоцкая 314
Белорусскмй фольклор в заплсях Зоськм Верас. Подготовйла Елена Павлова. 324
Федор Сорока. «...Як той казаў...». Пареммологмческме этюды......... 336
Юбнлен
Янйна Грйневйч. Есть знаковые встречм: воспомннання об Арсеннн Сергеевмче Лнсе, фольклормсте м наставннке..................................... 350
Рецензнм
Татьяна Володйна. «Ой, баб, як мне жыць?»: О кнмге Геннадмя Лопатмна «Последовательннца»................................................. 354
CONTENT
Research
Siarhei Hruntou. Oral, written, eternal memory in the culture of Belarusian peasants at the beginning of the 20th century............................................ 11
Yury Vnukovich. Characteristic features of belarusians and lithuanians in ethnographic descriptions of the 19th early 20th century....................................... 28
Leonid Kaianidi. Structuralsemiotic and historicalgenetic features of the Belarusian fairy tales “Godfather’s Bed” (“Robber Madej”) (SUS 756B)........................... 62
Yanina Hrynevich. Belarusian folk songs on the stage from the 1880s to the early 1930s. 87
Jury Paciupa. Caesura as a function of the metric: The cumulative caesura of the octosyllable meter.......................................................... 107
Ina Shved. Photographic, heirloom and narrative mediums through the prism of folkloristics (on the contemporary material of Brest region).................... 131
Dzmitry Skvarcheuski. Sacralization of natural and cultural objects in Belarus (on the example of the well near the Parucniki village, Biesankovicy district).. 161
Anastasiya Fiadotava. Depiction of Ethnic Targets and Scripts in Jokes from Uladzimir Sysou’s Archive.................................................................... 183
Alena Leshkevich. Culinary code of Maslenica (Shrovetide) rites in Belarus and Podlasie 197
B Overviews Ilya Butov. Catalog of unrecognized miracles of Viliejka district.................. 220
Sofia Miasnikova. Belarusian folklore studies in the Omsk region near the river Irtysh............................................................................. 235
I Data and results of field research
Aksana Seliach. Girls’ handwritten culture of the second half of the 20th century: based on materials from Western Polesye............................................ 248
Ina Shved. “Everything is so still remembered, my God”: a photo album and commentary by the owner from Povit, Kobrin district................................ 262
Iryna Maziuk. Grandmother Haliena from Pajasieldzie and her fairy tales............ 279
I From the manuscript heritage
Belarusian fairytale material in the manuscripts of the Russian Geographical Society. Prepared by ViacaslaH Martysiuk.................................................... 296
9
■ From the collection of folklore records
Iryna Smirnova. New persons in Belarusian folklore. Maisei Kremnev............... 307
Proverbs from the manuscript of Maisei Kremnev from 19011905. Prepared by Alina Vysotskaya....................................................................... 314
Belarusian folklore in the records of Zos’ka Veras. Prepared by Alena Paulava.. 324
Fiodar Saroka. “...As he said...”. Paremiological icons................................. 336
■ Anniversaries
Yanina Hrynevich. There are significant meetings: memories of Arsieri Lis, folklorist and mentor....................................................................... 350
■ Reviews
Tatsiana Valodzina. “Oh, grandmother, how can I live?”. About Hennady Lapacin’s book “Follower”.................................................................. 354
ДАСЛЕДАВАННІ
УДК 393.05.94
ORCID: 0000000153161180
DOI: 10.29235/241127632024111127
СЯРГЕЙ ГРУНТОЎ
ПАМЯЦЬ ВУСНАЯ, ПІСЬМОВАЯ, ВЕЧНАЯ
Ў КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСКІХ СЯЛЯН ПАЧАТКУ XX ст.1
Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі
Ключавыя словы: памяць, народная культура, беларусы, духоўныя вершы, жабракі, памінкі, продкі, памерлыя.
Аннотацмя. В статье рассматряваются основные формы памятн в культуре белорусскпх крестьян начала XX века. Основное вняманяе уделяется категорнн «вечная память», которая аналнзнруется в связке с «памятью устной» н «памятью пнсьменной». «Вечная память» ранее не становплась темой отдельного рассмотренмя в нсследованнях народной культуры белорусов. Вместе с тем это важнейшая категорня, которая помогает понять в целом структуру представленмй о памятн у белорусов. Основным ясточнмком для ее рассмотрення сталн поммнальные духовные стнхя, два нз которых прнводятся целнком н аналязнруются в деталях. Рассматрнвается проблема суб"ьектностн памятн, связь «вечной памятн» н помянальных практнк co включеннем/нсключеннем нз сообіцества предков. Обраіцается внмманяе на топографнческне аспекты «вечной памятн» н ее связь с эсхатологней. Статья намечает новую область для нсследовання способов мышленяя в традяцяонном деревенском сообіцестве, указывает на возможные дополненпя в прннятые сегодня стратегям нсследованяя культуры памятя в целом.
Ключевые слова: память, народная культура, белорусы, духовные стнхн, ннчме, помянкн, предкя, умершне.
SIARHEIHRUNTOU
ORAL, WRITTEN, ETERNAL MEMORY IN THE CULTURE OF BELARUSIAN PEASANTS AT THE BEGINNING OF THE 20th CENTURY
The Center for the Belarusian culture, language and literature researches of the National Academy of Sciences of Belarus
The article examines the main forms of memory in the culture of Belarusian peasants at the beginning of the XX century. The main attention is paid to the category “eternal memory”, which is considered in conjunction with “oral memory” and “written memory”. “Eternal memory” has not previously become a topic of separate consideration in studies of the folk culture of Belarusians. At the same time,
1 Артыкул падрыхтаваны ў рамках працы над грантам БРФФД № Г23МП034 «Сямейная памяць беларусаў: народныя традыцыі і спосабы захавання (XIX пачатак XXI ст.)»
11
ДАСЛЕДАВАННІ
this is very important category that helps to understand the overall structure of ideas about memory among Belarusians. The main source for its consideration was commemorational spiritual verses, two of which are given in full and analyzed in detail. The problem of subjectivity of memory, the connection of “eternal memory” and memorial practices with inclusion/exclusion from the community of ancestors is considered. Attention is drawn to the topographical aspects of “eternal memory” and its connection with eschatology. The article outlines a new area for research into ways of thinking in a traditional village community, and indicates possible additions to the strategies that are used today for studying the culture of memory in general.
Keywords: memory, folk culture, Belarusians, spiritual poems, beggars, wakes, ancestors, dead.
У пачатку XX ст. сялянская культура ў беларусаў шмат у чым працягвала захоўваць традыцыйныя ўзоры ў светапоглядзе, рытуальных практыках і гаспадарчых стратэгіях. Паступовае развіццё сістэмы адукацыі павольна павялічвала колькасць людзей, якія ўмелі чытаць і пісаць, асабліва сярод моладзі, але ўзровень пісьменнасці працягваў заставацца параўнальна невысокім, складаючы каля чвэрці ад агульнай колькасці насельніцтва [Снапковская 2014,10]. Вуснае слова, перадача ведаў ад пакалення да пакалення з дапамогай непасрэднай камунікацыі ўсё яшчэ заставаліся асновай сялянскай культуры. Гэта істотна ўплывала на культуру захавання і трансляцыі памяці беларускіх сялян.
3 аднаго боку, як мы добра ведаем па прыкладах розных іншых культур, перавага вусных спосабаў перадачы інфармацыі над пісьмовымі наўпрост спрыяе развіццю мнеманічных здольнасцей, так што з дапамогай рэгулярных пераказаў і паўтарэнняў перадаюцца і захоўваюцца вялікія аб’ёмы самай разнастайнай інфармацыі: сотні казак і песень, сістэмы рытуальных забарон і прадпісанняў, кулінарныя рэцэпты і спосабы лячэння, а таксама многае іншае чалавечае памяць захоўвае і транслюе, не звяртаючыся ні да якіх дапаможнікаў.
3 іншага боку, культура, заснаваная на вуснай памяці, пераважна канцэнтруецца на цыклічным светаўспрыманні, што абапіраецца на колаварот гаспадарчага года. Вядома ж, падзеі індывідуальнага жыцця маюць значэнне і выстройваюцца ў большую ці меншую лінейнасць, але і тут яна мае дастаткова ўмоўны характар: сяляне вельмі часта не ведалі дакладнага года свайго нараджэння, а адпаведна і ўзросту. Памяць пра людзей звычайна знікала з апошнімі, хто ведаў іх ужывую, а падзеі гісторыі станавіліся не адрознымі ад легенд і паданняў. Такой была векавая мадэль, якая ў пачатку XX ст. пачала паступова размывацца, але ўсё ж захоўвала сваё цэнтральнае значэнне для структуры сялянскай свядомасці.
Важна звярнуць увагу на тое, што акрамя ўсіх магчымых акалічнасцей і выключэнняў, якія непазбежна адбіваліся на акрэсленай сістэме, яна не была замкнутай толькі на гарызонце камунікатыўнай памяці трохчатырох пакаленняў. Для беларускіх сялян зразумелай і часта паўторанай у рытуальных малітоўных формулах была такая катэгорыя, як «вечная памяць». Яе лёгка было б пакінуць без увагі як элемент хрысціянскай (праваслаўнай) культуры, які разам з іншым базавым наборам малітваў і рытуальных формул быў засвоены сялянамі і нават рэгулярна паўтараўся, а ў змесце сваім заставаўся для яе чужым. I сапраўды, ці не зяўляецца для непісьменнага ці малапісьменнага
КНІГІ ОНЛАЙН
