КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ГЕАЛОПЯ
I КАРЫСНЫЯ
БЕЛАРУСІ
ЭНЦЫНЛАПЕДЫЧНАЯ БІБЛІЯГЭЧНА „БЕЛАРУСЬ
ГЕАЛОПЯ
I -НАРЫСНЫЯ ВЫНАПНІ БЕЛАРУСІ
ВЫДАВЕЦТВА
„БЕЛАРУСНАЯ САВЕЦНАЯ ЭНЦЫНЛАПЕДЫЯ ІМЯ ПЕТРУСЯ БРОЎНІ
М1НСН 1983
ББК 26,325
Г 27
УДК 55 + 553 /476/
Адказны рэдактар
В.М. Вераценнікава
г I904Q00000 00? g _ 83
М 318/05/'-83
Выдавецтва "Беларуская Савацкая Энцыклапедыя’ імя Петруся Броукі, 1983 г.
П РА Д М 0 BA
Кніга "Гаалогія і карысныя выкапні Беларусі" прадаужае серыю "Энцыклапедычная бібліятэчка "Беларусь". У ёй змешчана больш за 400 артыкулау, прысвечаных выдатным з"явам у геалагічнай гісторыі, апісанню геалагічных утварэнняУ, найважнейшых карысных выкапняу I іх радовішчау на тэрыторыі рэспублікі. Чытач атрымае інфармацыю пра групы, сістэмы, адцзалы і ярусы — асноуныя адзінкі геалагічнага летазлічэння, — "кнігі прыроды", у якой асобныя старонкі ааюць таушчыню дэасяткау, соцень, а мвсцамі і тысяч метрау. У кнізе змешчана таксама інфармацыя пра тэктоніку тэрыторыі — яе "падземную архітэктуру", пра шматлікія горныя пароды, сярсд якіх карысныя выкапні агульнасаюзнага /калійныя 5 каменная солі/, агульнарэспубліканскага /нафта, даламіт, гаручыя сланцы, мінеральныя воды/ і мясцовага /торф, пяскі, гл}ны і інш./ значэння, зводны артыкул пра мінералы, пра
геахімічныя аобласц! і раёны. Амаль усё, што вядома цяпвр прь гэалагічную будову і карысныя выкапні Беларусі — здабытая оаввцкай геалагічнай навукі, вынік геолагараэведачных работ, у якіх прымалі Удзел вучоныя і даследчыкі многіх братніх рэспублік Савецкага Саюза, галоУным чынам РСФСР.
Паводле сваёй будовы і характару кніга з"яўляецца знцыклапедычным даведнікам, аснову якога складаюць матэрыялы, падрыхтаваныя для 2-га тома пяцітомнай энцыклапвдыі "Беларуская ССР” оупрацоўнікамі Інстытута геахіміі і геафізік} АН БССР, Беларускага навукова-даследчага геолагаразведачна-. га {нстатута, некаторых іншых устаноў Упраулення геалогіі BCGP, Еелдзяржуніверсітэта імя У.І.Леніна, педагагічнага інстытута імя М.Горкага f інш. Артыкулы апрацаваны у навуковай рэдахцыі геаграфіі, геалогіі і геафізікі выдавецтва "Беларуская Савецкая Энцыклапедыя" імя Петруся Броукі. Значная частка матэрыялаУ абноУлена У адпаведнасці з артыкуламі І-га і 2-га тамоу рыхтуемай да выдання пяцітомнай "Энцыклапедыі прыроды Баларусі", а таксама э новымі матэраяламі, якія з"явіліся У апошні час,
Матэрыялы У кнізе размешчаны У алфавітным парадку, сістэма спасылак /словы, падкрэсленыя хвалістай лініяй, укаэваюць на наяУнасць у кніэе такіх самастойных артыкулаУ/ робіць іх уэаемадапаУняльнымі.
Складальнікі I рэдактары серыі "Энцыклапедычная біблія»эчка "Беларусь" будуць удзячны за выказаныя заУваг} і дапауненні I улічаць іх пры рабоце над яовымі энцыклапедычнымі выданнямі.
A
АГАЛВННІ ГОРНЫХ ПАРОД. выхад на зямную паверхню горных парод, Вылучаюць натуральныя /берагі рэк, азёр, схілы яроу 1 узвышшау/ і штучныя /сценкі кар"ерау, равоу, шахтау/. Да~ следуюцца пры пошуках карысных выкапняу, правядзенні геолагаздымачных, Iнжынерна-гэалагічных і іншых работ. На Бела~ русі у натуральных агаленнях горных парод выступаюць антрапагенавыя, радзей больш старажытныя пароды /неагенавыя і палеагенавыя адклады па берагах Дняпра, Сажа, Іпуці у Лоеускім, Рэчыцкім, Добрушскім і іншых р-нах, адклады мелавога Узросту на усходзе Магілёускай вобл., дэвонскія даламіты на Дняпры каля Оршы, на Зах. Дзвіне каля Рубы і па р.Сар"янка, архейска-пратэразойскія граніты каля в. Глушкавічы Лельчыцкага р-на/. Часам старажытныя адклады у агаленнях горных парод — ледавіковыя едорвені /Гродзенская, Мінская і Магілёуская вобл./. Вывучэнне выхадау антрапагенавых ледавіковых і міжледавіковых адкладау дало магчымасць устанавіць этапы развіодя жывёльнага і расліннага свету і прасачыць змяненнз клімату Беларусі у гэту эпоху.
гіайболып важныя для разумення геалагічнай гісторыі Беларусі агаленні горных парод аднесены да помнікау прыроды рэспубліканскага значэння. Сярод іх тарфянікі і іншыя адклады александрыйскага /ліхвінскага /міжледавпоуя — Прынёманскае І-е і 2-е каля в. Прынёманская Гродзенскага р-на, муравінскага міжледавікоуя — Мурава каля в. Мураоа Барысаускага р-на, Збароу за 2,5 км ад а. Збароу Рагачоускага р-на, Лоеускаэ у парку г.п. Лоева, Дарашэвічы каля в. Дарашэвічы Петрыкаускага р~на, Самастрзльнікі каля в. БагатырзвIчы Мастоускага р-на ; адклады канца паазерскага зладзянвння — Камарышкі на тэрыторыі Астравецкага р~на і Студзянзц на беразе воз. Нарач /Мядзельскі р~н/; эталонны разрэз лёсападобных парод каля г. Мсціслава; валуннагалечнікавыя кангламераты яаля в. Прынеманоісая Гродзенсяага р-на, глауканітава-яварцавыя палеагенавыя пнсчанікі Добрушскае каля г. Добруш 1 Новы Крупец у з.Новы Крупэц
Добрушскага р-на; гляцыядыслакацыі Ганчары каля в. Ганчары Свіолацкага р-на і Рось каля чыгуначнай станцыі Рось Ваукавыскага р-на.
АГРАНАМІЧВД НУДН» горныя пароды, якія э"яУляюцца эыходнай сыравінай для атрымання мінеральных угнаенняу. Найбольшае аначэнне на Беларус! маюць калійныя^олі, у невялікай колькасці выяулены фасфарыты, вівіяніт і ідрфдвіріяніт. Да агранамічных руд адносяць таксама карбанатныя пароды — мел, вапнякі, даламгты, прэснаврдныя вапнавыя. адкладц /крынічны •гуф, азёрны, лугавы і балотны мергель/ і арганічныя горныя пароды — сапрапель і то^ф_.
АДОРВЕНІ, глыбы горных парод роэнага Узросту, прынесвныя ледавіксм. Трапляюцца сярод антрапагенавых адкладау у зоне старажытнамацерыковага аледзянення. Складзвны з парод ардовікскага, дэвонскага, мелавога, палеагенавага, неагенавага І іншых узростау. На іх прыпадае каля I—3 % /часам да 20 %/ аб"ёму марэны. Асабліва шмат адорвеняУ у ніжнеI сярэднеантрапагенавых адкладах, дзе яны трапляюода У выглядзе пааообных ізаляваных глыб памерамі да соцень метрау або групуюцца у гірлянды /гляцыяшар**яжы/. Сваёй арыенціроукай паказваюць былое становішча ледавіковых яэыкоу. Даужыня адорвеняУ у гірляндах ад некалькіх дэесяткау метрау да 2—3,5 км, магутнасць да 150—200 м. Найбольш адорвеняу каля Гродна, Ваукавыска, Бяроэы, Драгічына, Дзяржынска, Салігорска, Бабруйска, Асіповічау, Слаугарада, Клімавічау, Сапоцкіна, Дзятлава, Поразава 1 інш. Часта яны размяшчаюцца у бартах ледавіковых лагчын.
Выяулена прымеркаванасць адорвеняУ да участкау выступау крышталічнага фундамента /Беларуская антэкліэа, Палеская седлавіна/ і разломных вон. Звесткі пра адорвені памагаюць устанавіць шляхі руху ледавіковых покрывау, зрабіць іншыя палеагеаграфічныя рэканотрукцыі. Нвкаторыя адорвені— крыніцы карысных выкапняу /мергальна-мелавыя пароды, даламіты, гліны і інш./, многія ахоуваюцца як геалагічныя Помнікі прыроды /Ваукавыскі і Свіслацкі р-ны/. У мела~ых адорвенях каля г.п. КраснасельскІ і в. Карпауцы ВаУкавыскага
р-на знойдзены старажытныя шахты па эдабычы крэменю.
АЗЕНЦЧЫНСКАЕ РАДОВІШЧА НАФТЫ. за 16 км на пауночны за
хад ад г. Рэчыца ГомельскаЙ вобл. Выяулена у 1975 г. Плошча 6 км . Распрацоуваецца э 1975 г. Размешчана на поуначы
Прыпяцкага прагіну, у межах Першамайскай тэктанічнай зоны, на захадэе мяжуа э Усходне-Першамайскім радовішчам нафты. Паклады нафты прымеркаваны да дэвонскіх адкладау, у разрэзе якіх вылучаюцца 2 саляносныя /верхняя 1 ніжняя, магутнасць адпаведна 900—1700 м і 150—500 м/, міжсалявая /500—600 м/, падсалявая /450—540 м/ I надсалявая /да 700 м/ тоушчы. Нафта у падсалявых адкладах верхняга дэвоНу /сямілуцкі гарызонт/, глыбіня залягання падсалявых нафтаносных гарызонтау 3250—4150 м. Нафтаносныя пласты скла-
дзены з даламітау і даламітызаваных вапнякоу. Нафта маласярністая /серы 0,03—0,14 %/, бессмалістая, высокапарафінавая /парафіну 5,51—9,98 %/. Шчыльнасць 795—803 кг/м3. Тэмпература застывання ад -10 да +ІІ °C, выхад светлых фракцый да 300 °C 56—61 2».
АЗКРНА-ЛЕЛАВІКОВЫЯ АЛКЛАЛЫ. глядэі Лімнаг^^^^
»йда«-
АЗЁРНЫЯ АДКЛАДЫ, асадкавыя Утварэнні на дне азёр. На Бвларусі знойдзены азёрныя адклады дэвонскага, пермскага, юрскага і неагвнавага Узрос»у — гліны, пяскі, мергелі, даламіты. Адклады намнажаліся У азёрах, што !снавалі на працягу 4 міжледавікоуяу антрапагенавага перыяду /выэначана тоушча азёрнага генезісу налібоцхага міжледавікоуя 8 м, александрыйскага да 20—25 м, шклоускага да 12—17 м, муравінскага да 10 м/. У асобную катэгорыю азёрных адкладау вылучаюць ліммг’ляцыяльныя ^дкла^ы. Намнажэннв азёрных ад~ кладау адбываецца У геалагічнай оучаснасці — галацэне.
Азёрныя адклады вызначаюцца добра адсартаваным матэрыялам, гарызантальнай слаістасцю. Звычайна яны заляг^гць лінзападобнымі целамі, маюць рэшікі аэёрнай фауны 1 занесеныя з берагоу рэшткі раслін 1 жывёл. У мелкаводнай пры-
бярэжнай частцы азёр намнажаюцца пяскі, жвір, галька, чаоам валуны У пясчаных прыбярэжных адкладах трапляюцца невялікія праслоі /да некалькіх сантыметрау/ так званых цяжкіх мінералау — гранату, ільменіту, амфіболау, стаУраліту, эпідоту, турмаліну, цыркону і інш. Магутнасць пясчана-галечных адкладау да некалькіх метрау. Бліжзй да глыбакаводнай часткі возера адклады супясчана-гліністыя і гліністыя, укрытыя сапрапелган магутнасцю да 15—20 м. У некаторых азёрах у глыбакаводнай частцы адклаліся азёрныя мергелі /глядзі магутнасцю да 5—
7 м. Сярод азёрных адкладау трапляюцца балотныя.жалезныя. руды; Пры зарастанні азёры ператвараюцца у балоты, дзе намнажаеода торф.
АЗШДІНСКАЕ РАДОВІШЧА НАФТЫ, за 12 км на поунач ад г.п. Акцябрскі Гомельскай вобл. Выяулена у маі 1976 г. Плошча 6,8 kjA Размешчана на поўначы Прыпяцкага прагіну, у межах Першамайскай тэктанічнай зоны, разам э УсходнеПершамайскім і Азершчынскім радовішчамі. Радовішча шматпластавое, нафтавыя пласты прымеркаваны да варонежскага, сямілуцка-бурэгскага і саргаеускага гарызонтау падсалявога карбанатнага комплексу. Глыбіня залягання нафтавых пластоу 3900—3996 м. Нафта у порыстых, кавернозных і трэшчынаватых даламітах і вапняках. Высакаякасная, маласярністая /серы 0,28—0,39 %/, маласмалісгая /смол 3,7—4,69 парафінавая /парафіну 4,79—7,19 . Шчыльнасць 826—
849 кг'/м3. Тэмпвратура застывання 4—18 °C. Выхад светлых фракцый ад 300 °C да 46 %.
АКСФОРДСКІ ЯРУО /ад назвы г. Оксфард у Вялікабрытаніі/, 2-і зніэу ярус верхняга адцзела юрскай сістэмы. У распубліцы выяулены на захадзе 1 паУднёвым усходзв. Адклад,ы залягаюць глыбока ед дзённай паверхні, ускрываюода сзідравінамі, Магутнааць ад 80 м на паУднёвым усходэе да I0u м на захадзе. СклЯдэены на аахадзе пераважна з вапнякоу, на паУднёвым усходзе з запнякоу і мергвляУ з рэдкімі праслоямі пясченіхау. Сярод арганічных рэшткау траплявода фагаміні-