Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
Галапэн
М. М. Цапснка 1 П. A. Maxnan, 1959
Галацэн
j Верхні плейстацэн і і ; і
Браслаўскі р ® стадыял
Верхпсвалдайскі гарызонт
° Сярэдпсоалдай-
2 скі гарызокт
• ® ct Ніжнсвалдайскі g гарыэопт
Злсдзяяеяне другой палавіны новаіі эпохі
к ®
х® Руткавіцкі з
£« інстэрстадыял 5
Міжлсдавікоўе другой палавіры новай эпохі
■3 to с
4 ® Аршанскі с
стадыял g
Зледзянснпе першай палавіны новай эпохі
Муравінскае міжледавікоўе
Муравіпскі гарызопт
Міжлсдэвікоўе першай палавіны повай эпохі
АНТРАПАГЕН
* Сярэдні плейстацэн
с Магілёўскі cra
te дыял 0 « _
я Горацкі інтэр-
5 я стадыял
э § Слаўгарадскі
р ® стадыял
ь S о Маскоўскі гарызонт
& я
Ct
Зледзянспне другой палавіны сярэдняй эпохі
Шклоўскае міжледавікоўе
к
— Адзінцоўскі гарызопт
Міжлсдавікоўе другой палавіны спрэдняй впохі
j ® Мазырскі ста5$ дыял >» © ьк Уздэепскі інтэрз ® стадыял с я
Столінскі стач" дыял
Ё
to »
оДнлпроўскі гарызонт &
о
Зледзлнснне першай палавіпы сярэдняй эпохі
А л екса ндрыйск а е міжледавікоўе
Ніхвінскі гарьгзонт
Міжледавікоўе пертай палавіны сярэдняй эпохі
Ніяші плейстацэн
Бярээінскае зледзяg нсіше ®
Налібоцкас жіжледавікоўе х
Беларускае злсдзН’ ненне q
Врасцкае перпдледаg вікоўе a
Бярэзінскі гарызонт н Белавежскі гарыX зопт
R ІІерыгляцгляльпідя 3 адклады
CS t-.
Злсдзяненне другой палавіпы старажытнай эпохі Міжлсдавікоўе другой лтавіны старажытпай эпоХі Зледэянепле першай палапіны старажыгнай эпохі
Перэдледавікоўе
Валдайскае II І
Л. М. Вазнячук, 1971, 1972, 1973
Г. 1. ГарэцкЬ 1966. 1970, 1973
Галацэн
Галацэн (сучаснае міжледа* вікоўе)
ПознапалдайскІ (максімалыіы) мегастадыял
ф Краснагорскі мегаінтэрста= дыял
5 Сярэдпевалдайскі мегаста-
= дыял
« РапневалдайскІ мегаіптэрста-
0? цыял
§ Ранневалдайскі мегастадыял
Валдайскае і
ледавікоўе
Балтыйскі стадыял Шэкспіпскі Іптэрстадыял Дзвінскі стадыял Волжскі інтэрстадыял Нёмапскі стадыял
1
Іуравіпскае міжледавікоўе
Мікуліпскае (муравінскае) міжледавікоўе
1
ф
х Познадняпроўскі (максімальпы)
g мсгастадыял
к
п
S
МаскоўскІ стадыял АдзінцоўСкі інтэрстадыял Сожскае ледавікоўе
ф Адзінцоўскі інтэрстадыял
X
Рослаўскае (Шклоўскае) міжледавікоўе
£ СярэднедняпроўскІ мегастаа дыял
5 Раннедняпроўскі мегаінтэрс стадыял
4 Раннедняпроўскі мегастадыял
Дняпроўскае ледавікоўе
Бярэзінскае
Ліхвінскае (Прынёманскас) міжіедавікоўе
Ізвінскае зледзяненпе
[Цклоўскае міжледавікоўе
Ліхвінскае міжледавікоўе
v Познабярэзіпскі мегастадыял а Налібоцкі мегаіптэрстадыял j Сярэдпсбярэзінскі мсгастадыял х Раіпіеблр^іпскі мсгаінтэрста« дыял
5 РаннсбярэзІнскі мегастадыял
ю
Бярэзінскае (познабярвзінскае, окскае) ледавікоўе
Венедскае (белавежскае) міжлсдаьікоўе
Бярэзінскае (рапнеблрвзіпскае) ледавікоўе
Зелавежскае міжлсдавікоўо
Іэраўскае (варажскае) алсдзянепне
Брвсцкае (вілыпоскае) даледэвікоўе
Падэел ардовікскай сістэмы
Аддэел /эпоха/
Ярус /век/
Верхні
Ашгільскі
Карадокск і
Сярэдн і
Ландэйльскі
Ланвірнокі
Ніжні
Арэнігскі
Трэмадокскі
100—200 м. У адкладах ардовікау фауна брахіяпод, каралау, грапталітау і інш. У канцы ардовіку мора ацступіла на эахад 1 уся тэрыторыя Беларусі стала супаю. Ніжні адцзел ардовіку складзены з кварцавых пясчанікау, кварцава-глауканітавых пяскоу і пясчанікау, глауканітавых вапнякоу і вапнякоу э жалезістымі аалітамі, сярэдні — з вапнякоу, часам гліністых з багатай фаунай, верхні — з даламітау з праслоямі даламітавых вапнякоу, мергеляУ і глін. У адкладах ардовіку ёсць нафтапраяУленні.
АРГЭЗІЯНСКІЯ ВОДЫ /ад назвы французскай правінцыі Артуа, дзе гэтыя воды выкарыстоуваліся здаУна/, напорныя падземныя воды сінклінальных тэктанічных структур /упадзін, прагінау/, якія залягаюць паміж водатрывалымі слаямі і знаходзяцца пад гідраулічным ціскам. Такія гідрадынамічныя сістэмы называюцца артэзіянскімі басейнамі. Тэрыторыя Беларусі уваходзіць у 3 буйныя артэзіянскія басейны УсходнеЕурапейскай рауніны: ДняпроУска-Данецкі /Прыпяцкі прагін/, Польска-Літоускі /Брэсцкая упадзіна, паУднёва-усходні схіл Балтыйскай сінеклізы/, Падмаскоуны /Аршанская упадзіна/. Воды на глыбіні ад некалькіх дзесяткау метрау да некалькіх кіламетрау, у роэных па узросту і літалогіі горных пародах /пясках, вапняках, даламІтах, пясчаніках і інш./. Маюць розную мінералізацыю, хімічны і газавы састау, тэмпературу, трапляюцца мінералькня. Надзейна ахаваны ад забруджвання.
Да глыбіні 100—300 м /месцамі да 500 м/ воды прэсныя халодныя, глыбей — маюць павышаную мінералізацыю /да 438 мг/л/ і тэмпературу да 89 °C. У Прыпяцкім прагіне магчыма ўскрыццё расольных артззіянскіх водаў з тэмпературай вьппэй за 100 °C. Дэбіт паасобных свідравін да 30 мэ/гадз. Па тзктанічных парушэннях /шчылінах/ у эямной кары салёныя артээіянскія воды часам паднімаюцца да паверхні і выклікаюць павышэннв мінералізацыі грунтавых і паверхневых водаў /сярэдняе цячэнне Дняпра і Прыпяці, ніжнія цячэнні рэк Случ, Пціч, Арэса, Бярэзіна і інш., даліна Зах. ДзвІны/. За 3 км на поўдзень ад в. Солан /СтарадарожскІ р-н/ ёсць салёная крыніца, непадалёку ад в. Вялаўск /Петрыкаўскі р-н/ каля Прыпяц! і ніжнім цячэнні Бярэзіны — азёры з салёнай вадой. Прэсныя артэзіянскія воды выкарыстоўв&юць для водазабеспячэння Брэста, Гомеля, Магілёва, Гродна, Пінска, Мінска, часткова Віцебска, Бабруйска і інш. ; мінеральныя ідуць на лячэбныя мэты /на курортах Я(цановічы, Бабруйск, Рагачоў, Нарач, Лётцы/.
AFXEH /ад грэч. archaios старажытны/, ніжняя, самая старажытная група горных парод дакембрыю 1 адпаведны адрэзак геалагічнага часу /эра, эон/ tx фарміравання. Пачаўся больш эа 3,5 млрд. гедоў назад, цягнуўся больш за I млрц. гадоў /глядзі І^лаг^ч^д^летазлічэннв/. Пароды архею складаюць болыпую, пвраважна ніжнюю частку зямной кары і ўверх па разрэзе змяняюцца ўтварэннямі пратэразою. Архейскія пароды разам э Нжнепратэразойскімі ўтвараюць крышталічны фундамент Беларусі. Залягаюць на глыбіні ад першых дзесяткаў да 5—б тыс. м. Найбольш блізка да паверхні /ад 8 м і больш/ архейскія пароды ў межах Шкашзвіцка-Жыткавіцкага выступу, скляпеністай частцы Беларускай ау?экліэы /100 м і болыа/, каля в. Глушкавічы Лельчыцкага р*на яны выходзяць не дэенную паверхнв. Паводле саставу парод, структурнага становішча, с^упені метамарфізму, з улікам ізатопна-геахраналагічнкх дадзеных аб іх узросЦе архей Беларусі падзяляецца на шчучынскую I аколаўскую сврыі. Найболыв старажытная шчучынская сарыя паліырана на ўсёй
тэрыторыі, утварае аснову крыштал1чнага фУндаманта. Складзена з гнейсау, амфібалітау I двупіраксенавых крышталічных сланцау, якія сфарміраваліся У выніку метамарфізму старажытных асадкавых, вулканаганных і магматычных парод ва умовах амфібалітавай і гранулітавай фацый. Шчучынская серыя умоуна падзяляецца на 3 тоушчы: ніжнюю /біятытавыя, біятыт-амфіболавыя плагіягнейсы, у болып позні час інтэнсіуна гранітызаваны/, сярэднюю /двухпіраксенавыя крышталічныя сланцы і піраксенавыя амфібаліты/, верхнюю /біятытавыя гнейсы, якія маюць у сабе граніт і часам сіліманіт/. Утварэнні шчучынскай серыі змяты У складкі, маюць стромкае, амаль вертыкальнае заляганне, разбіты трэшчынамі розных напрамкау, гранітызаваны, прарваны Інтрузіунымі целам{ розных магматычных парод. Іэатопны уэрост парод шчучынскай ceput, вызначаны калій-аргонавым метадам, ад 1000 да 17 000 млн. гадоу, а паводле дадэеных больш надзейнага свінцова-ізатопнага метаду — 2580 70—80 млн. гадоу. Пароды аколаускай серыі сфарміраваліся на заключным этапе архвйскага цыкла асадканамнажэння, што адбывалася У наложаных вузкіх I доугіх паніжэннях сярод утварэнняУ шчучынскай серыі. Метамарфізаваны ва умовах ніжняй ступені амфібалітавай фацыі з паступовым пераходам да эпідот-амфібалітавай фацы! 1 прарываюода жыламі I масівамі Гранітау бабаунянскага I жухавіцкага тыпау. Складзвны з пачкау пластоу I змяты у складкі, крылы якіх менш стромкія, чьм у складках парод шчучынскай серыі. Трапляюцца пераважна У фундаменце скляпнністай часткі БаларускаЙ антэклізы, як рэлікты — у межах Іншых тэктанічных с»руктур. У сярэдняй частцы аколаускай серыі ёсць праслоі жалеэістых кварцытау I жалезіста-сілікатных парод, якія дзеляць яе на падрудкую 1 надрудную тоушчы. У падруднай тоУшчы /гуменаушчынская світа/ развіты пераважна амфібаліты і амфіболавыя плагіяклазы з рэдкімі праслоямі Гранатабо кумінгтанітзмяшчальных гнейсау. Надруднвя тоушча /ячанская світа/ складзена з амфібалітау, пластоу біятытава-амфіболавых і амфібол-біятытавых плаНягнейсаў, якія часам пераходзяць у гнейсы з антыфілітам, кумінгтанітам, стауралітам. кардыярытам і гранатам.
Узрост парод серыі вызначаецца эаляганнем 1х на утварэннях шчучынскай серыі і узростам дыябазау /1950 млн. гадоу, ка~ лій-аргонавы метад/, дайкі якіх прарываюць тоушчу. Гэта эначыць, што пароды аколаускай сврыі эначна старэйшыя, чым дыябаэы, якія яе прарываюць і павінны быць не маладзей 2 млрд. гадоу. Па аналогіі з уэростам падобных з імі парод гімольскай серыі Карэліі, якую адносяць да вврхняга архею, аколаўская серыя умоуна лічыода верхнеархейокай. 3 утварэннямі архею на Беларусі звяэаны Наваоёлкаускае радовішча жалезных руд і шэраг дробных рудапраяуленняу, у якіх ёсць жа~ леза, тытан, ванадый, кобальт /шчучынская серыя/, Аколаускае радовішча жалеэных руд /аколауская серыя/.
АННАНСКАЯ ЎПАДЗІНА. тэктанічная структура УсходнеЕурапейскай платформы на пауночным усходзе Беларусі і на тгрыторыі сумежных абласцей РСФСР. Яе восевая лінія праходзіць прыбліэна ад г.Чэрыкава на поунач — пауночны Усход за межы БССР. Невялікаа адгалінаванне заходзіць на пауднёвым захадзе да г. Чэрввнь. На поуначы Упадэіна мяжуе з Веліжскай седлавінай, на паУднёзым ускодзе — з Варонежскай антэклізай, на захадзе элучаецца з Беларускай анФэклізай і Латвійскай седлавінай, на поУдн! «— з Жлобінскай седлавінай. Памеры упадзіны каля 250 х 150 км. Як структурныя элементы 2-га парадку у межах Аршанскай упадзіны вылучаюцца Віцебская і Магілёуская мульды, падзеленыя Цэнтральнааршанскім горстам. Упадзіна утворана апусканнем крышталічнага фундамента /да 1,6 км/, запоунена рыфейскімі і вендск!мі адкладамі верхняга пратэразою максімальнай магутнасцю болып за 1000 м. Па адкладах, якія залягаюць вышэй, Аршанская упадзіна не вылучаецца — фарміраванне яе як са~ мастойнай тэктанічнай структуры пачалося I закончылася У познім пратэразоі, у гэты час фарміраваліся і тэктанічныя структуры 2-га парадку.
КНІГІ ОНЛАЙН
