Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
ГДРУЧЫЯ СЛАНЦЫ, карысныя выкапні групы каустабіялітау. тонкаслаістыя горныя пароды асадкавага паходжання, складзеныя э арганічнага рэчыва /да 70 і мінеральяых кампанентау — гліністых, крамяністых, вапняковіотых 1 Імп. Пашыраны на поудні Беларусі, дзе утвараюць вялікі сланцаносны басейн, як> займае заходнюю частку Гомельскай, поудзень Мінскай і Усход Брэсцкай абласцей. Плошча яго больш за 20 тыс. км2.
Упершыню гаручыя сланцы адкрыты у 1963 г. у адкладах верхняга дэвону /фаменскі ярус/ у Прыпяцкім прагіне пры геолагаразведачных работах на Калійныя солі і іншыя карысныя выкапні ніжняга палеазою. У разрэзе сланцаноснай тоушчы выдзяляюцца 4 сланцаносныя гарызонты з 9 пластоу гаручых сланцау. Глыбіня іх залягання ад 64 да 517 м, магутнасць да 3,7 м. Попельнасць гаручых сланцау ад 58 да 87 %, выхад смол ад 4,6 да 16,4 %, цеплыня згарання ад 4,2 да 9,5 ЦДж/кг
/1000 да 2280 ккал/кг/. Прагнозныя запасы да глыбіні 600 м II млрд. т. У межах сланцаноснага басейнд выдзелены 2 найбольш буйныя радовішчы — Тураускае у Жыткавіцкім і Любанскае у Любанскім р-нах, Сланцы Тураускага радовішча залягаюць 2 пластамі, найбольшае значэнне мае ніжні, магутнасцю ад 0,1 да 3,7 м, глыбіня залягання ад 64 да 476 м з запасамі 2,7 млрд. т. Любанскае радовішча сланцаУ складзена з 9 пластоу. Найбольшы ніжні магутнасцю ад 0,2 да 1,6 м, глыбіня залягання ад 260 да 472 м, э запасамі 0,9 млрд. т. Сланцы Беларусі — высакапопельнае нізкакаларыйнае цвёрдае паліва, непасрэднае спальванне якога на электрастанцыях не эфектыунае. Мяркуецца тэрмічным раскладаннем гаручых сланцау атрымліваць сланцавае масла і газ, газавы бензін, бензол, талуол, ксілол, этылен, прапілен і інш. Попельную частку тэрмічнага раскладання можна скарыстаць на выраб лёгкіх бетонау, ячэістых уцяпляльнікау, аглапарыту, вяжучых матэрыялау, плітак для абліцоукі і падлогі, а таксама на вапнаванне кіслых глеб і у дарожным будауніцтве. Гаручыя сланцы — патэнцыяльная сыравінная база для развіцця энергетыкі, хіміі і вытворчасці раэнастайных будаУнічых матэрыялау.
ГАТЭШУСКІ ЯТУС, г а т э р ы у /ад назвы г. Атрыу у Швейцарыі/, 3-і знізу ярус ніжняга аддзела мелавой сістэмы. Адклады гатэрыускага яруса развіты на усходзе Беларусі амаль усюды. Глыбіня залягання ад 71—81 м да 299 м, максімальная да 436 м, максімальная магутнасць адкладау да 16 м. Складзены з глін пескаватых, слюдзістых з уключэннямі абвугленых раслінных рэшткау, з гнёздамі і праслойкамі пяску і алеУрыту, з праслойкамі шамазіта-аалітавай гліны і пясчанікау з сідэрытавым і ініпым цэментам. У адкладах выключна пясчаністыя фарамініферы, інпіая фауна не знойдзена.
ГЕАЛАГІЧНАЕ ЛЕТАЗЛІЧЭННЕ, геахраналогія, сістэма абазначэння дат гісторыі Зямлі, прынятая У геалогіі. Адрозніваюць геахраналогію адносную і абсалютную. Адносная выяУляе адносны узрост асадкавых тоушчау зямной
Геахраналагічная шкала
Група /эра/
Сістэма /перыяд/
!
[Адцзел /эпоха/
Пачатак /млн. гадоу наэад/
!Працяг!ласць !/млн.
гадоу/
Кайназой ская /працягласць 67' млн. гадоу/
Антрапагвнавая /чацвярцічная/
0,7
0,7
Неагенавая
Пліяцэнавы Міяцэнавы
25
24,3
Палеагенавая
Алігацэнавы Эацэнавы
67
42
Мезазойская /працягласць 163 млн7 гадоу/
Мелавая
Верхні /позняя/ Ніжні /ранняя/
137
70
Юрская
Верхні /позняя/ Сярэдні /сярэд. няя/ Ніжні /ранняя/
195
58
Трыясавая
Верхні /позняя/ Сярэдні /сявэдняя/ Ніжні /ніжняя/
230
35
Палеазойская /працягласць 340 млн.
гадоу/
Пермская
Верхні /пбзняя/ Ніжні /ранняя/
285
55
Каменнавугальная
Верхні /позняя/ Сярэдні /сярэд. няя/ Ніжні /ранняя/
350
75—65
Дэвонская
Ветосні /поэняя/ Сярэдні /сярэдяяя/ Ніжні /ранняя/
410
60
Сілурыйская
Верхні /позняя/ Ніжні /ранняя/
440
30
Ардовікская
Верхні /позняя/ Сярэдн! /сярздняя/ Ніжні /ранняя/
500
60
Кембрыйская
Верхні /позняя/ Сягэдні /зярэдяяя/ Ніжні /■оанняя/
570
70
ІІратэразойская працягласць 2С млн. гадоу/
30
Ветан} /позняя/ Сярэдні /сярэдняя/ Ніжні /панняя/
2600
2030
Архейская /ппацягцягласць >900 млн.
гадоу/j
>3500
>900
кары па арганічных рэштках у іх і дае магчымасць меркаваць пра паслядоунасць падзей геалагічнай гісторыі у часе. Усю тоушчу асадкавых горных парод зямной кары прынята дзяліць на 5 груп. Адпаведныя групам этапы гісторыі Зямлі называюцца эрамі. Групы дзеляць на болып дробныя адзінкі — сістэмы, а эры — на перыяды. Сістэмы падзяляюцца на адцзелы, якім у часе адпавядаюць эпохі, а аддзелы — на ярусы, якім адпавядаюць геалагічныя вякі /глядзі табліцу на старонцы 45/. Абсалютнае геалагічнае летазлічэнне вызначае абсалютную працягласць у мільёнах гадоу асобных геалагічных пврыядау, эпох і вякоу. Для гэтых мэт выкарыстоувавць радыелагічныя метады вызначэння абсалютнага узросту мінералау, заснаваныя на пастаяннай скорасці распаду радыеактыуных элементау, што ёсць у мінералах.
ГЕАЛАГІЧНАЯ БУДОВА, пашырэнне, суадносіны і паслядоунасць геалагічных утварэнняУ, якія складаюць літасферу Зямлі, асобных яе рэгіёнау. Тэрыторыя Беларусі размешчана на захадзе Усходне-Еурапейскай /Рускай/ платформы, у геалагічнай будове якой выдзяляюцца 2 структурныя паверхі; крышталічны фундамент і платформавы чахол.
Крышталічны фундаменту межах Беларусі залягае на глыбіні ад 8—50 м /Мікашэвіцка-Жыткавіцкі выступ/ да 5—6 тыс. м /Прыпяцкі прагін/. ТольКі каля в. Глушкавічы Лельчыцкага р-на ён выходзіць на дзённую паверхню. Складзены з разнастайных матамарфічных парод архейскага I раннепратэразойскага узросту, якія прарваны целамі магматычных. парод. Да архею адносяць метамарфічныя утварэнні шчучынскай /нёманскай/ I аколаускай серый. Шчучынская серыя пашырана на усёй тэрыторыі Беларусі /найбольш вывучана У заходняй частцы/, складзена пераважна з розных гнейсау /біятытавых, біятытамфіболавых і інш./, падпарадкаванае значэнне маюць амфібаліты, крышталічныя сланцы і інш. Паводле ізатопна-геахраналагічных вызначэнняУ узрост парод шчучынскай серыі 2580 і 70—80 млн. гадоу. 3 метамарфічнымі пародам{ шчучынскай серыі цесна звязаны інтрузіі архейскіх габроідау, гранітоідау, а таксама зонн і участкі чарнакі-
тау. У складзе аколаускай серыі пераважаюць амфібаліты, плагіягнейсы, біятыт-рогавападманкавыя гнейсы. Ніжні пратэразой прадстаулены жыткавіцкай серыяй, якая складзена з крьшталічных сланцау і слабаметамарфізаваных эфузіуных і туфагенных парод. Іх узрост 1630 млн. гадоу. Метамарфічныя пароды крышталічнага фундамента утварыліся пераважна у выніку рэгіянальнага метамарфізму, пярвічна-асадкавых /пясчаных, алеурыта-гліністых, глініста-карбанатных і інш./, вулканічных і вулканагенна-асадкавых парод, магутныя тоушчы якіх намнажаліся на розных этапах геасінклінальнай стадыі развіцця тэрыторыі Беларусі. У выніку інтэнсіуных тэктанічных рухау і выкліканых імі магутных дынамічных і тэрмічных уздзеянняу гэтыя тоушчы былі апушчаны на значныя глыбіні, змяты у складкі, разбіты разрыунымі парушэннямі і прарваны шматлікімі інтрузіямі і іншымі целамі магматычных і інтрузіунаметасаматычных парод рознага петраграфічнага складу 1 узросту. У крышталічным фундаменце Беларусі адкрыты радовішчы будаунічага каменю, жалезных руд, вадомы рудапраяуленні каляровых і рэдкіх металау.
Ніжняя частка плаіформавага чахла складзена з утварэнняУ верхняга пратэразою /рыфею і венду/. У раннерыфейскі час на тэрыторыі Беларусі, пераважна на поудні і усходзе, утварыліся асобныя грабен-сінкліналі, у якіх намнажаліся тоушчы лясчаных асадкау і вулканагенных утварэнняУ /кварцавыя парфіры лучкоускай світы, кварцыты бялёускай світы бабруйскай серыі 1 пясчанікі шаровіцкай серыі/. У сярэднерыфейскі час сфарыіравауся Аршанска-Валынскі аулакаген, які значны час быу заняты марскім мелкаводным басейнам. У ім намнажаліся магутныя тоушчы пясчанаалеурытавых і гліністых асадкау пінскай 1 аршанскай світ беларускай серыі. Верхні рыфей — маламагутны пачак тэч рыгенных і карбанатных адкладау лапіцкай світы, якія утварыліся У астаткавым мелкаводным басейне-лагуне ва умовах цёплага і сухога клімату /адклады захаваліся на невялікай плошчы у цэнтральнай частцы рэспублікі/, На працягу большай часткі позняга рыфею тэрыторыя Беларусі была вобласцю дэнудацыі. У пачатку венду /вільчанзкі час/ большая частка
Беларусі была пад магутным покрыУным зледзяненнем, у выніку якога сфарміравауся комплекс ледавіковых адкладау /блонская і глуская світы вільчанскай серыі/. Пасля адступання ледавіка у найбольш паніжаных участках намнажаліся рознаі буйназярністыя аркозавыя, часам са жвірам, слюдзістыя алеураліты /гарбашоуская світа валынскай серыі/. Характэрная асаблівасць валынскага часу на Беларусі — вулканічная дзейнасць, у выніку якой утварыліся магутныя тоушчы эфузіуных парод пераважна асноунага /базальты, далерыты/, радзей кіслага /дацыты, ліпарыты/ саставу і іх туфау /ратайчыцкая світа/. Закончыуся валынскі час намнажэннем у мелкаводным марскім басейне пяскоу, алеурытау і глін лёзненскай світы. У валдайскі час марскія басейны займалі пауночную і паУднёва-заходнюю часткі тэрыторыі. У іх намнажаліся пясчана-алеурытавыя і гліністыя асадкі рэдкінскай і котлінскай світ валдайскай серыі. У адкладах верхняга пратэразою эначныя запасы прэсных і мінералізаваных водау, якія выкарыстоуваюцца на бальнеалагічныя мэты /санаторыі "Лётцы", "Нарач", "Аксакаушчына", шэраг прафілакторыяу/ і на гаспадарчае водазабеспячэнне.
Палеазойскія адклады на тэрыторыі Беларусі прадстаулены усімі сістэмамі: кембрыйскай, ардовікскай, сілурыйскай, дэвонскай, каменна-вугальнай і пермскай. У кембрыйскім, ардовікскім і сілурыйскім перыядах /570— 440 млн, гадоу назад/ мора займала толькі пауночны захад і пауднёвы захад. У кембрыйск{м моры намнажаліся пясчана-гліністыя адйлады, у ардовікскім і сілурыйскім — пераважна карбанатныя з вялікай колькасцю рэшткау фауны. Адклады дэвонскай сістэмы пашыраны на большай частцы Беларусі, маюць ніжні, сярэдні і верхні аддзелы. Ііайбольш поуны разрэз дэвону /магутнасць да 4 тыс. м/ у Прыпяцкім прагіне. Ніжнедэвонскія адклады магутнасцю да 80 м трапляюцца толькі на паУднёвым захадзе /у Брэсцкай упадзіне/, дзе існавау мелкаводны марскі басейн нармальнай салёнасці, і намнажаліся адклады бартччускага і чарткоускага гарызонтау жэдэінскага яруса з вапнякоу, мергеляу, глін, пясчанікау, алеуралітау. Сярэднедэвонскія марсктя адклады /магутнасцю каля 2.00 м/
КНІГІ ОНЛАЙН
