Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
АСЕЛЬСКІ ЯРУС /ад назвы р. Асель на Пауднёвым Урале/, І-ы знізу ярус ніжняга адцэела перм5^аД^с|стэмы. На Беларусі выяўлены у 1961 г. у цэнтральнай частцы Прыпяцкага
прагіну, дзе адклады асельскага яруса складаюць так званую прудкоускую світу. Глыбіня залягання 557,—985 м. Складэены пераважна з чырвона-бурых глін з праслоямі пясчанікау, алеуралітау, даламітау, вапнякоу, ангідрытау і гіпсау агульнай магутнасцю каля 30—40 м, часам да 50—70 м. Паводле літалагічнага складу прудкоуская світа падзяляецца на 2 падсвіты! ніжнюю /бессульфатную/ і верхнюю /сульфатную/, у якой ёсць праслоі ангідрытау і гіпсау. У даламітах і вапняках бессульфатнай падсвіты трапляецца фауна фарамініфер. У большасці разрэзау верхняя частка прудкоускай світы раэмытая. У падэшве яе заусёды трапляецца баэальны пясчанік дробнаі сярэднезярністы, кварцава-палёвашпатавы, некарбанатны* э вялікай колькасцю уключэнняу грубых і жвіровых зерняУ, радзей галькі /да 2—3 см/, кварцу, даламітавых, крамяністых і эфузіуных парод. Месцамі пясчанік пераходзіць у граволіт.
АСТАШКАВІЦКАВ РАДОВІШЧА НАФТЫ, за 22 км на поУдзень ад г.Светлагорск Гомельскай вобл. Выяулена у 1965 г. Плошча каля 33 км . Распрацоуваецца з 1966 г. Размешчана на поуначы Прыпяцкага прагіну У межах Рэчыцка-Вішанскай тэктанічнай зоны побач з Рэчыцкім, Цішкаускім, Давыдаускім і Вішанскім радовішчамі нафты. Радовішча шматпластавае. ВыяУланы 3 наф~ таносныя гарызонты. Паклады нафты на глыбіні 2620—3250 м у задонскіх, варонежскіх і сямілуцка-бурэгскіх адкладах верхняга дэвону. Нафта у трэшчынавата-порава-кавернозных вапняках і даламітах. Высакаякасная, адносіода да тыпу парафінавых /парафіну 3,8—8,5 %/, высокасмалістая /смол 13— 42 %/, маласярністая /серы 0,2—0,8 %/. Шчыльнасць 831— 875 кг/м3. Тэмпература эастывання ад -5 да +13 °C, выхад светлых фракцый да 300 °C 37
БАБАУНЯНСКІ ВЫСТУП, найболыл узнятая /усходняя/ частка Бела^скаД_^нтэклI_эы. Назва ад в. Бабоуня Капыльскага р-на, дзе Упершыню крышталічны фундамент выяулены на адносна невялікай глыбіні. Размешчаны паміж Налібоцкім разломам на поуначы і Пауночнапрыпяцкім.на поўдні. Паверхня крышта-
лічнага фундамента залягае на адзнаках ад 0 да 87 м над узроунем мора. Шырыня выступу ад Нясвіжа да Стаубцоу больш эа 40 км, з пауночнага захада на пауднёвы усход ён цягнецца на 110 км ад Навагрудка да в. Канюхі /Капыльскі р-н/. У межах Бабаунянскага выступу пароды фундаманта перакрываюцца маламагутным чахлом кайнаэойскіх, месцамі верхнемелавых адкладау мезазою. Заходнюю частку Бабаунянскага выступу некаторыя даследчыкі вылучалі пад наэвай Морына-Беліцкага выступу.
ЕАББУЙ^АЯ МІНЕРАЛЬНАЯКРЫНША. радовішча мінеральных водау на правым беразе Бярэзіны /прытон Дняпра/ у Бабруйску. Адкрыта у 1929 г. Вада пітная /з мінераліэацыяй 6,6 г/л/ і на ванны /з мінераліаацыяй 19,4 г/л/, выкарыстоуваецца у санаторыі імя У.І.Леніна у Бабруйску. Мінеральная вада выяулена свідравінамі на глыбіні 150—475 м у нароускіх вапняках 1 даламітах сярэднедэвонскага і гдоускіх пясчаніках верхнепратэраэойскага узросту. Мінералізацыя вады павялічваецца э глыбінёй ад 3,4 да 26,6 г/л. Паводле хімічнага саставу воды да Рлыбіні 200 м хларыдна-сульфатныя кальцыеванатрыевыя, глыбей хларыдна-натрыевыя. Тэмпература вады 8— 15 °C. Дэбіт свідравін пры апрабаванні 0,8—17,3 м3/гадз, П"взаметрычны /напорны/ узровень на глыбіні 0,3—10,9 м ад зямной паверхні. Часам бывае самавыліванне вады.
БАЁСКІ ЯРУС /ад назвы г. Баё у Францыі/, 2-і знізу ярус сярэдняга адцзела ^скай^ сфстэмы. ВыяУлены на поудні Прыпяцкага прагіну. Адклады залягаюць глыбока ад дзённай паверхні, ускрываюцца толькі свідравінамі. Магутнасць да 23 м. Вылучаны умоуна паводле становішча У разрэзе. Складзены э парод лагунна-кантынентальнай фацыі — глін алеурыцістых або тлустых і пяскоу тонкаэярністых, кварцавых з мноствам абвугленых і пірытызаваных раслінных рэшткау. Фауністычныя рэшткі у адкладах баёскага яруса не знойдзены.
БАЛОТНЫЯ АДКЛАДЫ, мінеральныя і арганічныя асадкі, што намнажаюода У балотах. Сярод балотных адкладаў пвраважае
і'ЯДф, У як' часам з грунтавымі водамі паступаюць і адкладваювда мергель /глядзі Прэснаврдныя^лйІЦіавьія^адм gjвіяніт, балотныя жалрзныя руды. Некаторыя даслвдчыкі да балотных адкладаў адносяць слаі глін, пяскоУ, сапрапелі, якія намнажаюцца у эУтрофных азёрах і залягаюць у аснове тарфян!каУ.
БАЛОТНЫЯ ЖАЛЕЗНЬІЯ РУДЫ, дзярновыя руды, бабовыя руды. Утварыліся ў выніку растварэння f вынасу жалеза з навакольных парод пад уплывам працэсаУ эабалочвання з пераадкладам і канцэнтрацыяй яго у мясцовых паніжэннях рэльефу. Жалезг 20—50 %, бываюць дамешк; марганг цу /да некалькіх працэнтау/ і фосфару /да I . Былучаюць руды канкрэцыевыя, цвёрдыя, часам у выглядзе суцзльнай пліты таушчынёй 0,1—0,9 м, і руды мяккіх вохрыстых разнавіднасцей, якія утвараюцца пераважна на паверхні асушаных тарфянікау. Рудныя целы маюць форму лінзаУ, гнёздау невялікіх памерау з запасамі жалеза У радовішчы ад некалькіх дзесяткау да некалькіх тысяч тон. На Беларусі балотныя жалезныя руды пашыраны амаль усюды ; вядома каля 300 радовішчау, найбольш на Беларускім Палессі. Выкарыстоуваюць для атрымання прыроднага пігменту /ідзе на прыгатаванне чырвоных, жоУтых, карычневых I цёмна-бурых фарбау/, як абразіуны матэрыял, як паглынальнік у фільтрах. Да 1860-х г. на балотньіх жалезных рудах працавалі прадпрыемствы металургІчнай прамысловасці Беларусі.
БАЮ'КОУСКАЕ РАДОВІШЧА НАФТЫ, за 24 км на паУднёвы захад ад г. Рэчыца Гомельскай вобл. ВыяУлена ў 1972 г. Плотча 12 км^. РаспрацоУвазцца з 1972 г. Размешчана на поуначы Прыпяцкага прагіну, у межах Маладушынскай тэктанічнай зоны. Мяжуе на.. захадзе з Залатухінскім, на Усходзе з Надзвінскім радовішчамі. Паклады нафты прымеркаваны да дэвонскіх адкладау, у раэрэзе якіх 2 саляносныя /верхняя і ніжняя, магутнасці адпаведна 250—1600 м і 50—520 м/, падсалявая /510— 620 м/, міжсалявая /300—750 м/ і надсалявая /да 1000 м/ тоУшчы, Радовішча шматпластавое. Пакладн нафты У падсалявых
/папшйскі, саргаеускі, сямілуцкі і варонежскі гарызонты/ адкладах верхняга дэвону. Глыбіня залягання падсалявых нафтаносных гарыэонтаУ, складзеных з пясчанікау, даламітау і даламітызаваных вапнякоу, 2900—3800 м. Нафта маласярністая /серы 0,08—0,40 , смалістая /смол 2,48—10,32 %/, высо-
капарафінавая /парафіну 4,21—18,86 %/, Шчыльнасць 806— 853 кг/мэ. Тэмпература застывання ад -6 да 27 °C, выхад светлых фракцый да 300 °C 41—54 %.
БАРЭМСКІ ЯГУС /ад назвы в, Барэм у Францыі/, 3-і знізу ярус ніжняга адцзела мелавой_сісуэмн. ВыяУлены на усходзе Прыпяцкага прагіну і у Жлобінскай седлавіне. Глыбіня залягання адкладау барэмскага яруса 105—433 м. Сярэдняя магутнасць 10 м, максімальная 19 м. Складзены з чорных, цёмна-шэрых алеУрыцістых некарбанатных глін, якія месцамі пераходзяць у алеУрыты. Трапляюцца праслоі пясноу з сідэрытавым або глініста-жалеэістым цэментам, з крамяністымі спікуламі губак, спорамі раслін I дробньмі абвугленымі расліннымі рэіпткамі. У адкладах барэмскага яруса пашыраны выключна пясчаністыя формы фарамініфар.
БАЦКІ ЯРУС, б а т /ад назвы г. Бат у ВялIкабрытаніі/, 3-I знізу ярус сярэдняга аддэела юрскай_с]$тэмц. ВыяУлены на тэрыторыі Прыпяцкага прагіну. Адклады залягаюць глыбока ад дзённай паверхні, ускрываюода свідравінамі. Магутнасць да 96 м. Складзены на Усходзе прагіну пераважна э тонкаслаістых некарбанатных глін з праслоямі алеУрытаУ I лінзамі сідэрытаУ, на эахадзе I поУдні павялічваецца колькасць алаурытавага і Рясчанага матэрыялу, слаістыя гліны змзньваюода слаістымі і тонкаслаістымі алеУрытамі, алеУралітамі, гліністымі пяскамі і пясчанікамі з рэдкімі праслоямі і лінзамі глін, трапляюцца праслоі і лінзы бурага вугалю. Фауністычньіх рэшткаУ не знойдзена.
БАШКІГСКУ ЯГУС /упершыню выдучаны на тэрыторы} Еашкірыі/, ніжні ярус сярэдняга аддзела камвннавугальнайзЦс^ мы. ВыяУлэны у 1955 г. У межах Прыпяцкага прагіку. Магут-
насць адкладаУ 10—190 м, глыбіня залягання 225—700 м, максімальная 1074 м. Складэены з глін з рэдкімі праслоям! даламітау 1 канкрэцыям! сідэрыту, алеуралітау, пясчанікау, часам вапнякоу, найчасцей арганічнага паходжання. Трапляюода праслоі бурых вугалёу магутнасцю да I м. Адклады пераважна марскія, у верхняй частцы прыбярэжна-марскія і дэльтавыя, з багатай і раэнастайнай фаунай /брахіяподы, каралы, фарамініферы і інш./. Адклады башк!рскага яруса перспектыуныя на выяУленне высокагліназёмістай сыравіны — баксітаУ, даУсаніту.
БЕЛАВЕДСКАЕ МІЖЛЕДАВІКОУЕ, глядзі Налдбоцкае міжл^да-
БЕЛАБУСКАЕ ЗЛВДЗЯНЕННЕ, варажскае з л е д з яненне, нараУскае зледзяненне, гюнцкае зледзяненне, першае У антрапагене зледзяненне на Беларусі, доУжылася з канца jjpgenuara. ледавдкрУд да пачатку надібддкагадцждедавДкоуя. Мяркуюць, што працягласць беларускага злздзянення 40 тыс. гадоу /600— 560 тыс. гадоУ назад/. Ледавік насунуУся з Скандынаускага паувострава і дайшоу да мяжы Маларыта—Шнск—Старобін— Глуск—Бабруйск—Быхау—Чавусы—Дрыбін /Горацкі р-н/. Заходняя частка тэрыторыі БеларусІ была ніжэйшая за паУднёваУсходнюю, таму ледавік прасунуУся там эначна далей на поУдзень, у межы Брэсцкай упадзіны. На тэрыторыі рэспублікі, не занятай ледавікамі, раслі вельмі зрэджаныя лясы з бярозы, хвоі. Адкладьг, што намножыліся У беларускім зледзяненні, пахаваны пад болыа маладымі міжледавіковымі і ледавіковымі Утварэннямі. Сярэдняй магутнасць Іх 10—15 м, месцамі /каля Ваукавыска, Шчучына, Баранавіч, Барысава/ да 50—60 м. На поуначы ледавійовыя гарызонты беларускага зледзянення У асноуным знішчаны лвдавікамі больш позніх зледэяненняУ. 3 набліжэннем налібоцкага міжледавІкоУя ледавік адступіУ /растау/, асталіся канцавыя Утварэнні, спадзістыя марэнныя I водна-ледавіковыя рауніны з азёрамі, лагчьгнамі ледавіковага выворвання I размыву.
БЕЛАРУСКАЯ АНТЭКЛІЗА, Беларускі крышталічны м а с і у, Беларуска-Літоускі крышталічны масіу, Мазурска-Беларуская антэкліза, вялікая тэктанічная структура з высокім заляганнем крышталічнага фундамента на захадзе Усходне-ЕУрапейскай платформы. Займае пауночназаходнюю і цэнтральную часткі Беларусі і невялікія плошчы на паУднёвым усходзе Літвы і пауночным усходзе Польшчы. Мяжуе на Усходзе з Аршанскай упадэінай і Жлобінскай седлавінаю, на паУднёвым усходзе з Прыпяцкім прагінам, на поУдні з Палескай седлавінаю, на паУднёвым захадзе з Брэсцкай упадзінай, на захадзе /эа межамі БССР/ з Мазавецка-Люблінскай мульдай, на паУночным захадзе з Балтыйскай сінеклізай, на поуначы з Латвійскай седлавінаю. Сучляняецца з сумежнымі адмоУнымі тэктанічнымі структурамі па вялікіх разломах у крышталічным фундаменце і ніжняй частцы асадачнага чахла. Непасрэдна на плошчы антэклізы вуглы падзення паверхняУ фундамента і асадкавых утварэнняУ рэдка перавьплаюць долі мінуты. Толькі у вузкіх зонах сучлянення антэклізы з вялікімі тэктанічнымі структурамі, якія размешчаны на паУночным захадзе і паУднёвым усходзэ ад яе, крышталічны фундамент і ніжняя частка асадкавага чахла стромка апускаюцца. Скляпеністая частка антэклізы /вышэй за ізагіпсу -100 м/ цягнецца У субшыротным напрамку. Найбольш прыузнятая частка антэкліэы — БабаУнянскі выступ, у межах якога фундамент знаходзіцца на вышыні ад 0 да 87 м вьппэй узроУню мора. У межах антэклізы па паверхні фундамента і ніжняй часткі асадачнага чахла вылучаюцца спадзістыя падняцці 1 пагружэнні /тэктанічныя структуры 2-га парадку/ і лакальныя тэктанічныя структуры. На тэктанічнай карце Беларусі /1977 г./ да структур 2-га парадку аднесены Цэнтральнабеларускі масіу, Мазурскі, Бабруйскі, Вілейскі пахаваныя выступы, Валожынскі грабен. Унутраная структура крышталічнага фундамента характарызуецца развіццём лінейных складак паУночна-Усходняга распасцірання. Асадкавы чахол антэклізы складзены з верхнепратэразойскіх, палеазойскіх, мезазойскіх f кайназойскіх адкладау. Верхні пратэразой прадстаулены рыфеем і вен-
КНІГІ ОНЛАЙН
