Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
Агульная магутнасць верхнедэвонсйіх адкладау 60—186 м у Аршанскай упадзіне і 500—3000 м I больш у Прыпяцкім прагіне.
Арганічны свет дэвонскага перыяду быУ багаты f разнастайны. АсабЛівага росквіту дасягнулі брахіяподы, рыбы, астракоды, каралы, канадонты, а таксама вапняковыя водарасці, якія, як 1 каралы, утваралі месцамі арганічныя збудаванні — біястромы і біягермы. Раслінны свет: у раннім ! сярэднім дэвоне псілафіты, якія вымерлі к канцу перыяду ; у познім дэвоне дэеразовыя, членістасцябловыя I папарацепадобныя; у канцы перыяду паявіліся прымітыуныя голанасенныя^ у вадаёмах панавалі водарасці. 3 адкладамі дэвону на Беларусі звязаны радовішчы нафты і газу /Рэчыцкае, Асташкавіцкае, ДавыдаУскае, Вішанскае і інш./, калійных і каменнай
/Старобінскае, ПетрыкаУскае, Мазырскае/ солей, гаручых сланцаУ /ТураУскае, Любанскае/, даламітаУ /Руба Віцебскі р-н/ і іншыя, тэпмальных і мінепальных водау.
ж
ЖАЛЕЗШЯ РУДЫ, мінеральныя агрэгаты, якія маюць жалеза У выгаднай для здабычы колькасці. На Беларусі вядомы жалезныя руды 2 генетычных тыпаУ: магматычныя /НавасёлкаУскае радовішча ў Карэліцкім р-не/, метамарфізаваныя /АколаУскае радовішча У Стаубцоўскім р-не/. Навасёлкаускае радовішча выяУлена сярод дакембрыйскіх парод Беларускай антэклізы і складаецца з ільменіт-магнетытавых руд. Глыбіня залягання іх 150 м. Сярэдняя колькасць жалеза 35,7 %. Рудная зона /даУжыня .1200 м, магутнасць 90—180 м/ уключае 5 рудных цел магутнасцю 4—27 м. Запасы да глыбіні 0,7 км — 48 млн. т. АколаУскае радовішча жалезістых кварцытау выяУлена У тоушчы піраксенавых і піраксен-амфіболавых гнейсаУ на.глыбіні 216—300 м. Сярэдняя колькасць жалеза 26,2 %. Рудная зона магутнасцю да 140 м цягнецца да 10 км. Рудныя целы магутнасцю 4—35 м перамяжоУваюцца з праслоямі пустых парод той жа магутнасці. Запасы да глыбіні 0,7 км — 533 млн. т, прагнозныя — I млгд. т. ВыяУленыя жалезныя руды пакуль што не маюць прамысловага значэння з-за глыбінь залягання і нізкай якасці. Да 60-х гадоу 19 ст. на Беларусі здабываліся балотныя жалезныя руды.
ЖВІР, г р а в і й, рыхлая горная парода, складзеная з абгладжаных абломкаУ горных парод і мінералау памерамі I—10 мм /паводле нёкаторых прамысловых класіфікацый ад 5 да 70 мм/. Выкарыстоуваюць у дарожным будауніцтве, як запауняльнік бетонаў, для баластавання чыгуначнага палатна, для фільтравальных пабудоу і інш. Паклады жвіру прымеркаваны да адкладау антрапагену, радзей неагену, мелу, дэвону, вегхняга дакембрыю і інш. У чыстым выглядзе намнажэнні жвіру рэдкія. Трапляецца у сумесі з пяском, галькаю, радзей валунамі. Сярод зерняУ антрапагенавага жвіру каля 20—30 % граніту, 30—60 % вапняку і даламіту, па 5—25 % кварцу і
палявога шпату. Радовішчы жвіру, якія раоіірацоУваюцца, звяваяы в адкладамі флявіягляцыяльнага, канцова-марэннага і алювіяльнага паходжання t скаяцэнтраваны пераважна У межах Беларускай грады I Бвлагуекага Пааэер"я. Разведана 250 радо ■ вішчаУ пясчана-жвіровага матэрыялу з агульнымі запасамі 750 млн. м3. Найболыпыя з іх /запасы У мільёнах м3/: Вяцкае 127 /Мінекі р-н/, .Загуззе 52,1 /Гарадоцкі р-н/, Пастарынне 44,9 /Баранавіцкі р-н/, Баравов 40,7 /Глыбоцкі р-н/, Брашчвна 38 /Шклоускі р-н Магілёускай вобл./, Гара Таварная каля Перкавіч 28,6 /Камянецкі р-н/, КрулеУтчына 28,6 /Докшыцкі р-н/, Дубраука 24,9 /Шклоўскі р-н/, БароУка 23,6 /Лепальскі р-н/, Вяснянка-І 22,1 /Лагойскі р-н/. Паклады лінзаі пластападобныя магутнасцю 3—10 м, зрэдку на вялікіх радовішчах 20—30 м, магутнасць ускрышы 0,2—4 м, часам да 12 м.
МАНОВ.ІШАЯ МІНЕРАЛЬНАЯ КШНІЦА. радовішча мінеральных водау, на правым баразе Свіолачы, за 10 км на пауночны захад ад Мінска, за I км на поўнач ад чыгуначнай станцыі й^цановічы. Адкрыта У I960 г. Воды выкарыстоУваюць на пітное лячэнне прьі хваробах органаў стрававання. На базе Ждановіцкай мінеральнай крыніцы працув курорт "Ждановічы*. Мінеральныя воды прымеркаваны да порыстых і шчылінаватых пясчанікаў і алеуралітаў верхняга пратэразою. Вада з глнбіні 433—464 м паводле хімічнага саставу сульфатна-хларнднанатрыевая. Агульная мінералізацыя 11,5 г/л, pH 6,5j мае невялійую колькасць брому, §ду, стронцыіо, жалеза і іншых біялагічна актыуных элементаў, тэмпература 10,5 °C. П"езаметрычны /напорны/ узровень на глыбіні 58 м ад зямной павврхні. Вада з глыбіні 320—379,6 м хларыдна-натрыевая з павышанай колькасцю сульфатаУ, агульная мінаралізацыя 3,5— 4,5 г/л, pH 8, тэмпература 9,8 °C. ІГезаметрычны Узровень на глыбіні 34,7 м ад зямной паверхні. Дэбіт свідравін пры апрабаванн} ад 3,2 мэ/гадз да 11,9 мэ/гадз.
МОБІНСКАЯ СЕДЛАВІНА, тэктанічная стдуктура на ўзходзе БеларусН Аддзяляе Беларускую антэклізу ад Варонежскай і злучае Прыпяцкі прагін з Аршанскай упадзінай. Глыбіня заля-
гання крышталічнага фундамента ад -900 да -600 ы. На поУдні Жлобінскай седлавіны вылучаецца Гарадоцка-Хацецкая тэктанічная ступвнь /некатопыя даследчыкі адносяць яе да Прыпяцкага прагіну/, у межах якой паверхня фундамента пагружавцца на пауночна ўсход ад абсалютных адзнак -1600, -1700 м да -2300 м. Ступень аддзелена ад Прыпяцкага прагіну і паўночнай часткі оедлавіны разломамі заходне-паУночна-заходняга распасціравня. Седлавіна запоўнена верхнепратэразойскімі, палеавойскімі, мезазойскімі I кайназойскімі адкладамі. Верхні пратэразой складзены э палескай серыі рыфею і вільчанскай серыі венду ; палеазой — з пярнускіх, нароУскіх I старааскольскіх гарыэонтаў сярэдняга дэвону, ьа поУдні таксама з адкладаУ франокага I фаменскага яруоаУ верхняга дзвону, н!жнекаменнавугальных I мвсцамі пермскіх утварэнняУ; мезазой — в сярэднэI верхняюрскіх, ніжне1 вврхнемелавых адкладаУ, на поУдні мвсцамі з трыясавыхі кайнаэой — з палеагенавых і чацвярцічных адкладау. У паУднёвай частцы седлавіны, дзе фувдамент паглыблбны, разрзз палеавойскіх аднлвдаУ болыа поУны. Фарміравьнне паўночнай і пауднёвей частак свдлавіны адбывалася ў розны час і цесна эвязанэ э развіодём прылзглых упадзін. Вудова паверхні фундамента адлюстроуваеода у еучасным рэльафв ’ у размерхаванні рачной сеткі /амаль праз цвнтральну» чаотку седлавіны з поуначы на поУдэбнь цячэ Дняпро/.
ШВЕЦКІ ж ы в е т /ад яаавы f. tas У Фр&нцыі/, верхні ярус сярэдняга аддзеле дэвонскай^оуэ^ы. Выяўлены не поўначы, усходэе і паўднёвым уоходзе рвспубліні. 3 1972 г на Валаруоі да жывецяага яруоа адносяцв тольйі адклвда стараасйольскагй гарыаонта. Глыбіня залягання ад 60 да 100 м, магутнасць ад 33 дв Івб м, Складзены э пяскоу, алвуралНау I глін з рэатаэм! рыб, лінгул, філапод, з адб!?камі сцяблоў 1 сйорамі рйслін. У адклада* яымцкага яру<зь У Пшпяцкіій праМнз ёсць МНапраяУленн і, запасы прэсных водаў.
ЖЭДЗІНШІ ЯРУС, ж э д з і н /ад назвы нас. пункта Жэдзін у Бельгіі/, ніжні ярус ніжняга аддзела дэвонс^ай^іс^ ммы. Вйяўлены У БрэсЦкай упадзіне I на крайнім паўднёвым
захадзе /паУднёвы схіл Лукауока-Ратнаускага выступу/. Глыбіня залягання 300—400 м, магутнаоць 39—75 м. Складзены пераважна э арганагенных вапняноУ, мергвляУ і даламітау з праолойкамі гл!н, радзвй пясчанікау. Сярод арганічных рэшткау трапляюцца брахіяподы, імшанкі, аотракоды, грапталіты, трылабіты, канадонты, крынаідэі, гастраподы.каралы, рэяткі выб, водаоасці t інш.
3
за 38 км на паУднёвы захад ад г. Рзчыца Гомельскай вобл. ВыяУлена у 1972 г. Плошча 20 км . Распрацоуваецца э 1973 г. Размешчана на поуначы Прыпяцкага прагіну, у межах Маладушынсяай тэктанічнай эоны, на захад ад Барсукоускага і Надзвінскага радовішчау. Пахлады нафты прымеркаваны да дэвонскіх адкладау, у разрэзе якіх вылучаюць 2 оаляносныя /верхняя і ніжняя, магутнасць адпаввдна 1300—1800 I 270—1500 м/, падсалявая /520—570 м/, міжсалявая /240—400 м/ і надсалявая /да 800 м/ тоушчы. Паклады нафты у міжсалявых /эадонокі 1 ялецк! гарыэонты/ адкладах верхняга дэвону. Глыбіня залягання нафтаноснага гарызонта, складзенага з трэшчынаватых вапняноУ, даламітау, мергеляУ I960—2350 м. Нафта маласярністая /оэры 0,32-—1,13 ^/, высскасмалістая /смол 14,42—27.98 %/, парафінавая /парафіну 2,07—7,86 %/. Шчыльнасць 855— 907 кг/м3. Тэмпература заотывання ад -18 да 21 °C, выхад светлых фракцый да 300 °C 26—41 %.
ЗАЦДРЫ, зандравыя адклады /ісл. sandr ад sand пясок/, пяскі J, у меншай ступані, жвір і галька, што намнажаліся на краях ледавіка у выніку парамывання марэннага матэрыялу. Утвараюць спадзістахваяістыя рауніны. Узніклі ад зліцця пляскатых конусау вынасу ледавіковых водау. Пашыраны У Беларускім Паазер"і, на Цэнтральнабярэзінскай рауніне, Беларускім Палессі і Інш. Утварыліся У антрапагене у час зледзяненняу. Шырыня палёу занцравых адкладау, якія зьычайна размешчаны з вонкавага боку град і УзвышшаУ, дасягае не~ калькіх дзесяткаў кіламетраУ, плошча — ооцень квадратных
кіламетраУ, магутнаоць — ад некалькіх да 30 м. У зандраУ паверхня слаба нахілена ў процілеглы канцова-маранным градам бок. Нярэдка зандры пахаваны пад маладзейшым1 адкладамі ці пврапрацаваны ветрам і Укрыты эолавымі адкладамі. Малаўрадавйныя пясчаныя глебы, якія ўтварыліся на зандрах, часта заняты хваевым! лясамі. 3 зандравымі адкладамі звяэаны радовішчы будаунічых пяскоў і жвіру.
ЗАПАДЗІШ, сподкі, аборкі, круглаватыя пласкадоішыя замкнёныя паніжэнні да некалькіх двесяткаў /зрздку соцвнь/ метраў у дыяметры пры глыбіні 1—2 м. Трапляюцца часцей за ўсё на Аршанска-Магfлёўскай і Цэнтральнабярээінскай раўнінах, Мінскім ' Навагрудскім узвышшах. Утвараюцца У выніку суфоаіі — вынасу грунтавымі водам! дробных м?неральных часцінак і раствораных карбанаіных парод, укяючаных у лёсападобныя суглінкі ці оупескі, або у еыніку раставання лёду у мар&нных адкладах. Днішчы аападэін у натуральным стане ўкрытк травяной і балотнай рволіннасцю, хшзнякамі, пасля мел’ярацыйных работ скарыстоўваювда пад ворыва.
ганаровае вванна ; прысвойваецца Прэзідыумам ВярхоУнага Савета БССР высокакваліфікаваным рабочым, Інііынерна-тэхнічным работні* нам геалагічнай, геафіаічнай, гідрагеалагічнай, тапографагеадэзічнай службаў і навукова-даследчых геалагічных устаноу, якія працавалі па спецыяльнасці яе мвнш як 10 гадоУ 1 маюць вялікія еаслуг! у галіне геолагарезведачных работ, падрыхтоўкі і выхввання кадрау геолагау і раэведчыкау нетрау. Устаноулена Указаы Прэзідыума Вярхоунага Саветй БССР 22.7.1968 г. Ha І.І.І982 г. прыовоена 22 чалавекам.
КНІГІ ОНЛАЙН
