Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
Большая частка тэрыторыі Беларусі на працягу усяго каменнавугальнага перыяду аставалася сушаю, толькі на месцы Прыпяцкага прагіну быу неглыбокі марскі басейн, глыбіня I памеры якога перыядычна мяняліся. У канцы ніжневіэейскага і верхненамюрскага веку тзрыторыя Прыпяцкага прагіну стала сушаю. Змена марскіх і кантынентальных умоу звязана з тэктанічнымі рухамі герцынскай складкавасці. У канцы Маокоўскага веку уся тэрыторыя Беларусі як частка УсходнеЕурапейскай платформы стала сушаю. Абласцямі зносу на працягу ніжнекаменнавугальнай опохі былі УкраінскІ шчыт, Варонежская і Беларуская антэклізы, у сярэднекаменнавугальную яшчэ і Палеская і Жлобінская седлавіны, заходняя I паУночная часткі Прыпяцкага прагіну. Арганічны cBet у каменнавугальны перыяд эначна эвалюцыяніравау у параунанні э дэвонскім перыядам. У морах пераважалі фарамініферы, ганія*ыты і брахіяйоды /галоуныя групы арганізмау пры вывучэнні стратыграфіі карбону/. На оуйы паявілася мноства форм хрыбетных /пераважна стэгацэфалы/, гіганцкіх насякомых. Сярод раслін панавалі споравыя, дасягнул! посквіту дзераза і папараці. 3 адкладамі карбону на тэрыторыі Беларусі звяэаны пласты бурых вугалёу, рудапраяУленні 1 паклады баксітаў і даўсан{ту.
КАМЕНІІАЯ СОЛЬ, галіт.спажыуная соль, мінврал класа галоідау, хлорысты натрый .ЬІаСІ Каменнай соллю называюць і асадкавую горную пароду, складзаную пераважна з галіту, з прымесямі сульфатнага /ангідрыт, гіпс/, карбанатнага /кальцыт, даламіт і інш./, гліністага f алеурытавага матэрыялу, калійных солей, зрэдку бітумнага рэчыва. Каменную соль выкарыстоуваюць для атрымання спажыуной солі, у хімічнай прамысловасці. Каменная соль крышталізуецца у кубічнай сістэме. Звычайна утварае зярністыя масы. У чыстым выглядзе бясколерная і празрыстая, прымесямі афарбаваная У жоуты, шэры, аранжавы, чырвоны, сін! і іншыя колеры. Бляск шкляны. Цвёрдасць 2; шчыльнасць 2100—2200 кг/м3. Утвараецца ва умовах сухога клімату, пры выпарэнні марской вады. Залягае слаямі ці штокамі. На Беларусі магутныя паклады каменнай солі выяулены у ІІрыпяцкім прагіне сярод адкладау верхняга дэвону. ІІлошча саляносных адкладау каля 26 тыс, км^. Геалагічныя запасы каменнай солі практычна невычарпальныя. Дэталёва разведаны Старо(Цнскае_^шуі^ най^соле^, Давыдаускае радо^ішча каменнай срлі і Маэырскае радов ішча ^аменнай _солі. з агульнымі запасамі каменнай солі больш за 21 млрд. т, якія забяспечаць харчовую і хімічную прамысловасць БССР і сумежных раёнау. У Мазыры працуе сользавод.
КАМПАНСКІ ЯРУС, кампан/ад Кампанія, Campania назва правінцыі Шампань у Францыі/, 5-ы знізу ярус верхняга аддзвла мелавой сістэмы. Выяулены на невялікіх плошчах на Усходэе I захадзе БеларусІ. На усходзе рэспублікі адклады яруса у многіх месцах выходзяць на дзённую паверхню па далінах рзк, на захадзе ускрываюцца толькі свідравінамі. Максімальная магутнасць адкладау на усходзе да 69 м, на захадзе да 77 м. Складзены з мелу праслойкамі I гнёздамі акрамянелага, э уключэннямі краменязёмных канкрэцый, часам э праслойкамі мелападобнага мергеяю. У пародах яруса трапляюцца белемнітэлы, пелецыподы і разнастайныя фарамініферы.
КАМЫ /ням. адз. лік Kamm літар. грэбень/, конусапа-
добнай ці пляскатай формы, круглаватыя ці крыху выцягнутыя у плане Уэгоркі водна-ледавіковага паходжання. Трапляюцца паасобку ці групамі у Беларускім Паазвр'Ч, вельмі рэдка на астатняй тэрыторыі рэспублікі. Утварыліоя пры краях маларухомага ці "мёртвага" ледавіка у выніку запаўнення азёрападобных западзін на ім I у яго целе пяскамі, жвірам і галькай /флювіякамы/ ці супяочана-гліністымі пародамі стужачнай будовы /лімнакамы/. Адносная вышыня 10——15 км, зрэдку да 30—40 км, плошча да некалькіх тысяч квадратных кіламетрау.
Камавыя адклады вызначаюцца рэзкай зменай механічнага I рэчыунага складу, тэкстурных асаблівасцей. Магутнаоць слаёу э вугламі нахілу да 30° не перавышае 2 м. Трапляюцца лінзы 1 праслоі глін I суглінкаУ, у целе камау — марэнны валунны оуглінак, зрэдку валуны. Камы звычайна ўкрыты лесам ці ааняты пад пашу. 3 імі звязаны радовішчы пясчана-жвіровага матэрыялу.
КАНЬЯКСКІ ШУС, к а н ь я к /ад наэвы г.Каньяя у Францыі/, 3-і знізу ярус верхняга адцэела мелаврй^срстэ^ы. Выяулены на Усходэе I захадзе Беларусі. На Усходзв рэспублікі па далінах рэк Дняпра, Сажа, Беседэі t іх прытокаў адклады яруса выходзяць на дзённую паверхню, на аахадзе ускрываюцца толькі свідравінамі. Максімальная магутнаоць на усходзе 50 м, на захадзе 60 м. На захадзв окладзены пераважна з мергельна-мелавых парод з уключэннем крамянёвых канкрэцый, на усход ад гарадоУ Клімавічы 1 Касцюновічы Магілёускай вобл. — э крамяністых парод /сіліцыты, гл!ніс«ыя 1 краменязёмістыя мергелі/. У адкладах яруса Фрапляюцца разнастайныя фарамініферы.
КАШСШЯ ВЫКАПНІ. мінеральная с ы р а в І н а, Прыродныя мінеральныя утварэНні зямной кары неарганічнага і арганімнага Находжання, н«1я могуць быць эфектыуна выкарыс»аны у оферы матврыяльнай вытворчасці. Нетры Беларусі багатыл калійныйі і каменнай солямі, прыроднымі будауніЧымІ ма»9рыяламі, нафтай, торфам, падземнымі водамі 1 Інш. За гады Савецкай улады выяулена і разведана каля Зс відау
кашсных выкапняУ /больш за 4000 радовішчау і пакладаул Усе найважнейшыя карысныя выкапні прымеркаваны пераважна да Беларускай антэклізы, Прыпяцкага прагіну і МікашэвіцкаЖыткавіцкага выступу, прычым Прыпяцкі прагін па разнастайнасці карысных выкапняу і колькасці выяуленых радовішчау найбольш цікавая частка тэрыторыі рэспублікі.
Горна-хімічная с ы р а в t н а. Па прамысловых эапасах калійных солей /каля 10 млрд. т/ БССР займае 2-е меаца у СССР. Найбольшыя Ст^ррбі^ л^йт^^аменнай^солей /прамысловыя запасы калійных солей каля 8 млрд. т ; на іх базе працуе вытворчае аб"яднанне Беларуськалій/ і Пелрыз^скаерапр^ш срлей /прамысловыя запасы каля 2 млрд. т/ прымеркаваны да верхняй саляноснай тоушчы Прыпяцкага прагіну. Запасы каменнай^солі /болып за 21 млрд. т/ у верхняй саляноснай верхнедэвонскай тоушчы Прыпяцкага прагіну практычна невычарпальныя. Разведаны Старобінскае радовішча калійных і каменнай солей /прамысловыя запасы каменнай солі больш за 0,75 млрд.т/, /больш за 20 млрд. т/ і
Мазырска^твд^да^ /каля 600 млн. т/. Ha ea
se Мазырскага радовішча каменнай солі працуе ў Мазыры сользавод. У Магілёускай вобл. папярэдне разведаны радовішчы ^ас^а^ытау мелавога Узросту Мсціслау /Мсціслаускі р-н/ і Лабковічы /Крычаускі р-н/ з запасамі 400 млн. т. Радовішчы не распрацоуваюода.
Сыравіна д л я будаунічых м a тэрыялау ёсць амаль ва усіх раёнах, пераважна у антрапагенавых, радзей неаген-палеагенавых, мелавых, дэвонскіх 1 дакембрыйскіх адкладах. Вядома болып за 500 радовішчау легкаплаукіх глій, суглінкау і супесКау э разведанымі запасамі каля 600 млн. м3. Прагноэныя запасы больш за 1,5 млрд. м3. Вялікія паклады высакаякасных азёрна-ледавіковых глін у ВІцебскай вобл. У БССР працуюць больш за 200 заводау па вытворчасці цэглы, дрэнажных труб, абліцовачнай пліткі, керамзіту 1 Іншых вырабау. Найболыпыя радовішчы цагельных глін Лукомль-І /130,1 млн. м3/ у Чашніцкім р-не, глін і суглінкау ГайдукоУскае /67,9 млн. м3/ у Мінскім
р-не. Разведана 250 радовішчау пясчана-жвіровага матэрыялу з агульнымі эапасамі каля 750 млн. м3. Найбольшыя радовішчы Вяцкае /папярэдне ацэненыя запасы 127 млн. м3/ у Шнскім р-не, Загуззе /52,1 млн, м3/ у Гарадоцкім р-не, Пастарынне /44,9 млн. м3/ у Баранавіцкім р-не, Баравое /40,7 млн. м3/ у Глыбоцкім р-не. Прагнозныя запасы каля 1,5 млрд. м3. Вядома больш за 100 радовішчаў будаунічых пяскоў з агульнымі запасамі 700 млн. м3. Найбольшыя з іх Навапольня /108,6 млн. м3/ і Тартак /70,6 млн. м3/ у Баранавіцкім р-не, Верасы /68,2 млн.м3/ у Смалявіцкім р~не 1 інш. Цэмантная сыравіна выяУлена у Магілёускай /мергелі, мел, крамяністыя пароды верхнемелавога Узросту/, Віцебскай /аэёрна-ледавіковыя гліны/, Гомельскай /неагенавыя гліны/ і Гродзенскай /адорвені мергельна-мелавых парод, неагенавыя гліны, азёрна-лздавіковыя і марэнныя гліны і суглінкі/ абласцях. Раэведаныя запасы /млн. т/: глін цэментных 85,6, карбанатнага кампаненту 521,3, мергеляУ каля 850. Вядомы радовішчы цэментнага мелу Калядзічы /67,8 млн. т/ у Ваукавыскім р-нв, Сожскае /236,3 млн.т/ у Чэрыкаускім, мелу 1 мергелю Каменка /90,1 млн. т/ у Крычаускім р-нах, мелу і мергелю Камунарскае /571,6 млн. т/, Варонькі/з прагнознымі запасамі мергалю 253,6 млн. т , мелу 720,1 млн. т/, Ў Касцюковіцкім р-не, цэментных глін Зуёускае /25,6 млн. т/ у Крычаускім р-не і Данілаускае
/14 млн. т/ у Ваукавыскім, Дуляушчына /7,5 млн. т/ у Мастоускім р-нах і інш. Радобішча Каменка распрацоуваецца Крычаускім цэментна-шыферным камбінатам, Данілаускае — ваукавы-скім цэментным заводам "Перамогак.
Паблізу Віцебска выяУлена радов Ішча далаштау Руба з разведанымі запасамі 1162 млн. т. Рацовішча складаецца з 4 участкау: Гралева — 651,4 млн. т, Краснадворскае — 486,5 млн. t, Цякава-КоЙтава — 20,3 млн. т і Руба — 4,2 млн. т. Ііа базе участКа Руба працуе вытворчае аб"яднанне "Далаіміт". 70 раДовІшчау мелу /карзнныя радовішчы У МагілёускаЙ 1 Гомальскай абласцях і на пауднёвым захадзе Брэсцкай, а адорвені пераважна у Гродэенскім, Ваукавыскім, Дзятлаускім, Бярозаускім і Слуцкім р-нах/ з разввданьмі запасамі 400 млн. т; найбольшае Хацісла?скае радовішча мелу
/246,5 млн. т/ у Маларыцкім р-не. На поудні рэспублікі у пародах крышталічнага фундамента выяулены радовішчы будаунічага каменю Мікашэвічы /281,2 млн. м3/ і Сінкевічы /138,8 млн. м3/ у Лунінецкім р-не, Яыткавічы /159 млн. м3/ у Жыткавіцкім, Глушкавічы /43,4 млн. м3/ і абл}цовачнага каменю Кар"ер Надзеі /3,4 млн. м3/ у Лельчыцкім р-нах. На базе Ші£а^пэ£фцк^га_^ад^ працув кам-
бінат нярудных матэрыялау "Мікашэвічы".
Гаручыя карысныя выкапні.На Беларусі да гэтай групы, акрамя здауна вядомага адносяць выяУленыя У пасляваенныя гады нафту і спадарожны газ, буры вугаль, гапучыя^слануы. Т’адовішчы, а таксама паклады і нафтаносныя плошчы, дзе нафта атрымана з паасобных свідравін, прымеркаваны пераважна да пауночнай часткі Прыпяцкага прагіну. У межах Прыпяцкага прагіну выяУлены прамысловыя нафтаносныя зоны: Рэчыцка-Вішанская /Асташкавіцкае, Вішанскае, Даввдаускае, Заходне-Цішкаускае, Краснасельскае, Мармавіцкае, ПаУднёва-Асташкавіцкае, Пауднёва-Сасноускае, Рэчыцкае, Сасноускае, Цішкаускае радовішчы/, Маладушынская /БарсукоУскае, Залатухінскае, Надзвінскае радовішчы/, Першамайская /Азершчынскае, Азямлінскае, Усходне-Першамайскае радовішчы/ і }нш. Па запасах торфу ВССР займае 2-е месца у CGCP. Тарфяныя масівы ёсць амаль ва усіх раёнах рэспублікі і складаюць 12,2 % тэрыторыі. Вядома да 7 тыс. тарфянікау з агульнай плошчай каля 2,5 млн. га, запасы торфу-сырцу каля 5 млрд. т. Торф шырока выкарыстоуваецца у сельскай гаспадарцы, як палгва, у хімічнай прамысловасці і, інш. Разам з торфам трапляюода /часЦей на Палессі/ прзснав^ а^слады, торфав£віян_іт, якія выкарыстоўваюцца як мясцовыя УгнаеннІ. На некаторых азёрах і месцамі на балотах пад торфам ёсць сап^апелі. Буры вугаль выяулены у Прыпяцкім прагіне і Брэсцкай упадзіне у адкладах неагену, палеагену, юры і карбону. Найбольшыя паклады, якія маюць прамысловае значэнне, прымеркаваны да палеагену і неагецу. У Прыпяцкім прагіне разведана Жыткавіцкае /Жыткавіцкі р-н/ і Брынёускае /Петрыкаускі р-н/ радовішчы. Агульныя разведаныя запасы 125,9 млн. т. Іншыя паклады вугалю невялікія, размешчаны на вялікай глыбіні, маюць нізкія якасныя паказчыкі і
КНІГІ ОНЛАЙН
