Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
МАСКОУСКІ ЯРУС, верхні ярус сярэдняга аддзела каменнавхЕйдьцайсфстэмы^ На Беларусі выяўлены у I960 г. у Прыпяцкім прагіне. Глыбіня залягання 360—1296 м, магутнасць ад 5 да 237 м. Складзены з стракатаколерных глін, пяскоУ і пясчанікаУ з рэдкімі праслоямі вапнякоў. Маскоўскі ярус падзяляецца на 3 світы: мытвінскую, гулевіцкую /з расліннымі рэшткамі і праслоямі вугалёў/ і дняпроўскую /з фаунай фузулінід, брахіяпод, фарамініфер і інш./.
МЕЗАЗОЙСКАЯ ГНУПА /ЭРА/, м е з а з о й /грэч. шевов сярэдні, прамежкавы + гое жыццё/, адна з груп стратыграфічнай шкалы слаёу зямной кары і адпаведная ёй эра геалагічнага раэвіцця Зямлі. Пачалася каля 230 млн. гадоУ /глядэі Геалагічнае^летдзлфчэнне/. Падзяляецца на т^ыясавую_дфст§му
* мелавую^с^стэь^Упедыявд/.
На Беларусі пашыраны адклады Усіх трох сістэм. Характар адкладаў сведчыць пра розныя палеагеаграфічныя абставіны і Умовы утварэння парод у кожны э перыядаў. Большая частка тэрыторыі рэспублікі у раннетрыясавую эпоху /індскі век/ была сушаю, марское асадканамнажэнне /гліны з праслоямі пяскоу, пясчанікаУ і мергеляу/ адбывалася толькі У Прыпяцкім прагіне /магутнасць адкладаУ да 450 м/ і Брэсцкай упадзіне /магутнасць адкладаў да 2—II м/. Сярэднетрыясавыя адклады не выяўлены. У познатрыясавую эпоху /рэцкі век/ на тэрыторыі Прыпяцкага прагіну і Брэсцкай упадзіны адбывалася нязначнае пагружэнне асобных участкаУ, дзе намнажаліся пясчана-гліністыя каалінізаваныя асадкі. На астатняй тэрыторыі Беларусі У гэты час ішло размыванне раней адкладзеных асадкаУ 1 утварэкне каалінітавай тоушчы кары выветрывання. На працягу ранняй юры і значнага адрэзка сярэднеюрскай эпохі тэрыторыя Беларусі аставалася сушаю. У сярэдняй юрь марскі
басейн заняу паУднёва-усходнюю і Усходнюю часткі Беларусі. У позняй юры яго плошча павялічылася. Адклады ніжняй юры і ніжніх гарызонтау оярэдняй юры на тэрыторыі Беларусі не выяўлены. Сярэдні аддзел /баёскі t бацкі ярусы/ вядомы толькі на паУднёвым усходзе і Усходзе рэспублікі. Складзены пераважна з пясчана-гліністых парод і глін з праслоямі алеурытаУ, вугалёў і вуглістых парод. Верхні аддзел /келавейскі і аксфордскі ярусы/ выяУлены на захадзе і Усходзе рэспублікі. Складзены у ніжняй частцы пераважна з вапняковістых гліністых алеУралітаУалеурыцістых глін, глін, мергеляУ з праслоямі вапнякоу, гліністых пяскоу і пясчаністых глін, у верхняй — з вапнякоу і мергеляУ з рэдкімі праслоямі пясчанікау. У адкладах рэшткі фарамініфер, аманітаУ і Інш. Магутнасць адкладаУ юры да 200 м. У раннемелавую эпоху марскі басейн займаУ крайні паУднёвы Усход, у познамалавую усю плошчу на поУдзвнь ад шыраты МІнска. Намнажаліся своеасаблівыя ілы, з якіх пазней сфарміраваліся мелавыя пароды. К канцу поэнамелавой эпохі /канец маастрыхцкага веку/ уся тэрыторыя БеларусІ выйшла з-пад мора. У мелавой сістэме вылучаны ніжні /валанжынскI, гатэрыускі, барэмскі, апцкі I альбскі ярусы/ і верхні /свнаманскі, туронскі, каньякскі, сантонскі, кампанскі, маастрыхцкі ярусы/ адцзелы. Адклады ніжняга аддзела выяУлены на паУднёвым усходзе. Складзены з пясчана-алеўрыта-гліністых парод. Магутнасць адкладау да 76 м. Адклады верхняга аддзела укрываюць амаль усю паУднёвую палавіну Беларусі. Складзены з мергельна-мелавых парод. Максімальная магутнасць верхнемелавых адкладау 293 м.
У мезазойскую эру сярод водных беспазваночных жывёл пашырыліся галаваногія малюскі /аманіты, белемніты, цэратытыі інш./, разам з Імі Існавалі пласціністажаберныя, бруханогія, плечаногія, шасціпрамянёвыя каралы і Інш. Росквіту дасягнулі гіганцкія паУзуны /наэемныя — дыназауры; вадзяныя -іхтыязауры, плезіязауры; лятучыя яшчары — птэразаУры/, Наявіліся першыя млекакормячыя I птушкі. 3 прычыны засушлівага клімату У пачатку мезазойскай эры вымврлі д.еразовыя і членістасцябловыя расліны, пачалі развівацца голанасенныя /хвойныя, гінкгавыя, бенетытавыя/. Сярод споравых
раслін пераважалі папараці. У мелаеы перыяд з"явіліся пакрытанасенныя расліны, якія неузабаве пачалі пераважаць і асталіся да цяперашняга часу. У канцы мезаэою пашыраны платаны, лауры, фікусы, а сярод хвойных — секвоі, цісавыя 1 інш. На Беларусі адклады мезаэою перспектыўныя на буры вугаль, баксіты, фасфарыты.
МЕЛ, к р э й д а, рыхлая, тонказярністая, тонкапорыстая карбанатная асадкавая горная парода. Выкарыстоуваецца У валнавай, цэментнай, шкляной, цукровай, гумавай, папяровай, парфумернай, металургічнай, хімічнай прамысловасці, у медыцыне, сельскай гаспадарцы для вапнавання глебы. Mae вялікую колькасць карбанату кальцыю /да 90—99 і нераства-
ральных у кіслаце мінералаў. Карбанатная частка мелу складаецца пераважна з кальцытавых часцінак шкілетаў мікраарганізмаў — вапняковых водарасцей /какалітафарыд, 30—90 і прасцейшых фарамініфер, I—20 %/. Мел — напаўзацвярдзелы марскі асадак /іл/, які намножыўся на глыбіні 30—500 м і больш. Трапляецца ў адкладах мелавой сістэмы. На Беларусі мел 1 мелападобныя мергелі ёсць на большай частцы тэрыторыі на поўдзень ад шыраты Мінска, на Усходзе і на захадзё. Агуль ныя разведаныя запасы больш за 400 млн. т ; найболыпае радовішча Хаціслаўскае э запасамі 247,5 млн. т у Маларыцкім р-не. Прамысловае значэнне маюць паклады мелу на усходзе Беларус}, дзе ён залягае адносна неглыбока ад дзённай паверхні /15—20 м/. На астатняй тэрыторыі мел у .карэнных адкладах на глыбіні 100 м і больш, прамысловая яго эдабыча пакуль неэканамічная. На захадзе рэспублікі шмат некарэнных адкладаў мелу -адорвеняУ. На іх базе працуюць ВаУкавыскі цэментны, Краснасельскі /ВаУкавыскі р-н/, НовабярозаУскі /Бярозаускі р-н/ t іншыя вапнавыя заводы.
МЕЛАВАЯ СІСТЭМА /ПЕРЫЯД/, м е л, верхняя /3-я/ сістэма цезазойскай_групы, якая адпавядае апошняму перыяду мезаэойскай эры геалагічнага развіцця Зямлі. Пачаўся каля 137 млн. гадоу назад, цягнуУся каля 70 млн. гадоу /глядзі ГеалагІчнае летазлічэнне/. Падзяляецца на 2 аддзель і 13
ярусаУ /глядзі табліцу/. На Бвларусі развіты адклады ўсіх ярусаУ мвлавой сістэмы, акрамя берыяокага 1 дацкага. Палеагеаграфічныя абставіны і Умовы намнажэння асадкау у раннеі У познамелавую эпохі на Беларусі былі розныя. У раннемелавую эпоху большая частка Беларусі была сушаю. Мелкаводны басейн размяшчауся толькі на паУднёвым усходзе. У ім на працягу валанжынскага, гатэрыускага, барэмскага і І-й палавіны апцкага веку намнажаліся пяочана-алеурыта-гліністыя асадкі, былі пашыраны фарамініферы. 3 канца ранняга апту мора адступіла з паУднёвага Усходу рэспублікі і да пачатку альбскага веку гэта тэрыторыя была нізіннай акумуляцыйнай раунінай.
У азёрах t рачных далінах намнажаліся кантынентальныя пясчана-гліністыя адклады. Максімальная магутнасць ніжнемелавых адкладау на БеларусІ да 76 м.
Падзел мелавой сістэмы
Аддзел f
Ярус /век/
Верхні
Дацкі
Маастрыхцкt _яруо > Намранск 1 _яру_о СаніодскХ^^с Каньаускі.ярус Туронскі ярус СенамзнййГя^
Сенон
Ніжні
AnijKj^gs^c
Барэмзі$Г,5©£
ГатэрыЎскіярус 1 Валанжынскі ярус Бе^ыяск^
Неаком
Познамелавая эпоха характарызуецца апусканнем вялікіх участкау сушы і агульным наступаннем мора, якое пачалося У альбскі век. 3 гэтага часу пад узровень мора апускалася большая частка паУднёвай Беларусі, дзе намнажаліся пяскі, вапнавыя і вапнава-гліністыя ілы /апошнія пазней ператварыліся у мергельна-мелавыя пароды/. Найбольшае развіццё.
познамелавая трансгрэсія на тэрйторьіі Беларусі атрымала ў сенаманскі і туронскі вякі, што абумовіла найбольшае пашырэнне адкладаУ гэтага Узросту. Пачынаючы з каньякскага веку плошча марскога басейна скарачалася і ў канцы маастрыхцкага веку Уся тэрыторыя Беларусі выйшла з-пад мора. Адклады маастрыхцкага яруса развіты на вельмі невялікіх плошчах на паўднёвым усходзе і захадзе краіны. Максімальная магутнасць верхнемелавых адкладау на пауднёвым усходзе 293 м, на паўднёвым захадзе 279 м. Арганічны свет у пачатку мелавога перыяду быў падобны да юрскага. 3 2-й палавіны раннемелавой эпохі хутка развіваліся пакрытанасенныя расліны /платаны, лауры, магноліі, эўкаліпты і інш,/, хвойныя /секвоі, цісавыя, кіпарысавыя/. Сярод марскіх бесхрыбетных былі пашьграны фарамініферы, галаваногія малюскі /аманіты, белемніты/, двухстворкавыя маліоокі / ауцэлы, інацэрамы, вустрыцы/, губкі, каралн, марскія вожыкі, марскія лілеі, сярод хрыбетных — касцістыя рыбы 1 марскія яшчары /мезазаўраЛ У адкладах верхняга аддзела мелавой сістэмы Беларусі шмат разнастайных фарамінібер, якія выкарыстоуваюцца навукай для стратыграфіі гэтых адкладау. У адкладах мелавой сістэмы пераважна на усходзе краіны выяулены радовішчы мергельна-мелавых парод, фасбарытау і крэменязёмістых парод.
МЕРГЕЛЬ /ням. Mergel ад лац. marga /, асадкавая горная парода, складзеная э карбанатаУ /кальцыту, даламіту/ I гліністага рэчыва, часам з дамешкамі краменяэёму, глаУканіту, цэаліту, барыту, ангідрыту, гіпсу, слюды, пірыту і інш. Выкарыстоўваецца для вытворчасці цэменту, у мясцовьгх умовах як будаўнічы матэрыял, на вапнаванне кіслых глеб. Прамысловыя радовішчы выяўлены У Касцюковіцкім р-не Магілёускай вобл.: Камунарскае /мел і мергель/ з разведанымі запасамі Ь7І,6 млн. т і Варонькі з прагнозньЫі запасамі 253,6 млн. т. Вылучаюць уласна мергель /75—50 % карбанатау/, вапняковы мергель /75—95 карбанатаў/ і гліністы
мергель /50—25 2» карбаната}/. У залежнасці ад дамешкаў ацрозніваюць мергелі даламітавыя /маюць шмат вокісу MarHi»/, краменязёмістыя, пясчаныя, глаўканітавыя і інш. Колер мергелю шэры з рознымі адценнямі, рэдка цёмна. ’'твараецца мепгель пераважна У марскіх умовах, на дне азёр, у тарфя-
ных балотах, на вільготных лугах /глядзі Пдэснаводныя вапнавьш^адклады/. Глеістая, у вільготным стане пластычная, пасля высыхання рыхлая парода. Заляганне пластавое, радзей лінзападобнае. Трапляеода ў пародах палеазойскага, мезазойскага і кайнаэойскага Узросту, а таксама У адорвенях.
МІЖЛВДАВІКОУІ, міжледавіковыя эпохі, інтэргляцыялы, вялікія прамежкі часу у антрапагенавым перыддзе, калі а пацяпленнем клімату ледавікі раставалі на поУначы Усходне-ЕУрапейскай раўніны /у тым ліку і на тэрыторыі ВССР/. На тарыторыі Баларус! у час міжладавікоУяУ пааіырыліся хвойныя I драбналістыя, у найцяплейшыя адрэзкі часу /кліыатычны оптымум/ і омракалістыя лясы. Большасць даслвдчыкау вылучаа 4 ыіжлвдавікоуI /ад самага старажытнага да апошняга/: налібоцкае, алексаццрыйскае, шклоускае, муравінскае /глядзі адпаведныя артыкулы/. Некаторыя даследчыкі міжледавікоўем лічаць I галацэн /геалагічную сучаснасці/.
КНІГІ ОНЛАЙН
