Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
складаныя ўмовы залягання, Гаручыя сланцы эалягаюць у надсалявым дэвоне Прыпяцкага прагіну. Прагнозныя запасы II млрд. ?. Выяулены Тураускі, Любанскі і Старобінскі ўчаоткі. Гаручыя сланцы Беларусі — патэнцыяльная сыравінная бааа сланцавай прамысловасці.
Рудныя карысныя выкапні.У межах Бвларускай антэклізы выяУлены радовішчы ^алезншс^у^: Аколаускав /Стаубцоускі р-н/ э вапасамі да глыбіні 0,7 км 533 млн. т { НавасёлкаУскае /Нарэліцкі р-н/ з запасамі да 0,7 км каля 165 млн. т. ВыяУленыя жалезныя руды Беларусі пакуль не маюць прамысловага значэння з-за вялікіх глыбінь эалягання. У мвжах Беларуокай антзклізы і на поудні Беларусі выяуланы рудапраяуленні некаторых каляровых і рэдкіх металау. Баксіт-даусанітавыя утварэнні ёсць у каалінавай тоушчы каменнавугальных адкладау Прыпяцкага прагіну на глыбіні болыа за 0,5 км. Скопішчы мінаралаў дауоаніту у гзтых адкладах — перспектыуная руда для атрымання алюмінію і соды.
Прыподныя мінеральныя л I г м е нт ы, кааліны ! іншыя в ы к а п н і. 3 прыроднык мінеральных пігментаў на тэрыторыі Беларусі выяўлены пакл&> мелу /белыя/, /чырвоныя
і карычневыя/, вохры /жоўтыяЛ глауканіту і сідэрыту /зялёныя/. Балотныя жалезныя руды пашыраны у межах забалочаных участкау далін вялікіх рэк /Прыпяці/ Дняпра, Бярэзіны і інй,/. Пакладн пвраважна дробныя /да 2 тыс. і руды/. Прыгодныя для атрымання фарбаў тыпу мумія, сіена, умбра. Boxpa I вохрысіыя гліны залягаюць у ніжняй частцы тоушчы палеагенава-неагенавых глін у Лоеускім р~не. Запасы чыстай вохры ацэньваюцца у 9 тыс. I, вохрыетых глін -у І4І тыс.т Кварцава-глаўканітавыя пяскі палеагвнавага узросту паішраны на паўднёвым усходзе рэспублікі. Залягаюць на глыбіні 20— 25 м, трапляюцца у агаленнях. Зялёная фарба з глауканітава. га канцзнт^ату усФойлівая да кіслот, шчолачау. У кары вывет рывання Мікашэвіцка-Жыткавіцкага зыступу фундамента на глнбіні 13—57 м папярэдне разведаны радовішчы Кааліну Сітніца /9,1 млн. т/ у Лунінецкім р-не, Дзедаука /8,5 млн. т/ I Бяпэзіна /7,6 млн. т/ у Жыткавіцкім n-не, Глушкавічы
/24,9 млн. т/ у Лельчыцкім р-не. Агульныя запасы каалінусырцу каля 55 млн. т. 3 прычыны вялікіх глыбінь эалягання, абводненасці і нізкай якасці пакуль не маюць прамысловага значэння. На поУдні рэспублікі у адкладах палтаускай серыі /алігацэн—міяцэн/ выяулены каалінітавыя і бентанітападобныя гліны; разведаны 9 радовішчау тугаплаукіх глін э агульнымі запасамі 250 млн. т, у тым ліку найбольшыя Будкі /128,7 млн. т/ у Ельскім р-не і Гарадное /30,2 млн. т/ у Столінскім р-не. Тугаплаукія гліны прыгодныя на керамічныя, некаторыя йіслотатрывалыя вырабы /цэглы, пліткі і інш./. На базе радовішча тугаплаукіх глін Гарадок /31,1 млн. т/ у Лоеускім р-не працуе кераміка-трубны завод у г.Рэчыца. Тугаплаукія гліны радовішча Столінскія Хутары —сыравінная база Гарынскіх камбіната будаунічых матэрыялау і завода абліцовачнай фасаднай керамікі /рабочы пасёлак Рэчыца Столінскага р-на/. Радовішчы шкловых I фармовачных пяскоу выяулены у адкладах палтаУскай серыі. На найбольшым радовішчы Леніна /запасы шкловых і фармовачных пяскоу 48,3 млн. т ; Добрушскі р-н/ і Жлобінскім радовішчы фармовачных пяскоу /2,3 млн. т; Жлобінскі р-н/ працуе ГомельскІ горнаабагачальны камбінат фармовачных матэрыялау /Леніна у Добрушскім р-не/. Вядомы радовішчы шкловых /7,8 млн. т/ і фармовачных /40,9 млн. т/ пяскоу Гарадное у Столінскім р-не, шкловых пяскоу Лоеускае /0,8 млн. т/ у Лоеускім р-не I Інш.
Падземныя воды. У нетрах Беларусі значныя запасы падземных водау. Паводле працэнта іх выкарыстання рэспубліка займае адно з першых месцау у СССР. У пераважнай большасці населвных пунктау гаспадарча+пітное водазабеспячэнне ажыццяУляеода за кошт прэсных падземных водау. Яны прымеркаваны пераважна да розных гарызонтау антрапагенавых адкладау, а таксама мезазойскіх і У асобных раёнах да палеазойскіх і верхнепратэразойскіх адкладау. Пашыраны грунтавыя і напорныя воды, сярод іх вылучаюць прэсныя, мінералізаваныя I расолы з мінералізацыяй адпаведна 0,2—-0,6 г/л /часам да I г/л/, да 50 г/л і больш за 50 г/л. Здабываюода прэсныя воды найчасцей з тоушчы антрапагенавых пяскоу. Мінеральныя воды рознага саставу — ад гідракарбанатна-сульфатных, суль-
фатных да хларыдна-натрыева-кальцыевых і магніевых выяУлены пераважна У адкладах палеазою. У Ельску хларыдна-натрыевыя і кальцыевыя воды маюць да 372 мг/л. У Рэчыцы і іншых пунктах трапляюцца ірасолы з колькасцю брому да 64 г/л пры агульнай мінералізацыі 334—354 г/л. На Базе Нарачанскай, Бабруйскай, Рагачоускай, Я^цановіцкай і іншых мінеральных крыніц працуюць курорты Нарач, Бабруйск, Рагачоу, ^дановічы і інш.
КЕДАВЕЙСКІ ЯРУС /ад назвы адной э мясцовасцей у Вялікабрытаніі/, ніжні ярус верхняга адцззла. юпскай^сфстэму. ВыяУлены у Прыпяцкім прагіне, на поудні Аршанскай упадзіны, у Бресцкай упадзіне, на захадзе Беларускай антзклізы /раён Г'родна/. Адклады залягаюць глыбока ад дзённай паверхні, ускрываюода свідравінамі. Магутнасць ад 22 м у Брэсцкай упадзіне да 83 м у Прыпяцкім прагіне. Складэены пераважна а вапняковістых глініотых алеуралітау, алзураліцістых глін, мвргеляУ з праслоямі вапнякоу у Прыпяцкім прагіне, гліністых алеурытау, глін на поудні Аршанскай.упадэіны, гліністых пяскоу і лясчаністых глін у Брэсцкай упадзіне. Сярод арганічных рзш?Кау трапляюцца пелецыподы, фарамініферы, аманіты.
КЕМБРЬЙШЯ СІСТЭМА /іфЗРЦВД/, к е м б р ы й /ад лац. назвы Уэльса у Вялікабрытаніі/, І-я сістэма палеазойскай групы, якая адпавядае І-му перыяду палеаэойскай эры геалагічнага развіцця Зямлі. Пачауся деубвыйс^Х^іе^ 570 млн. гадоу наэад і цягнуУся 70 млн. гадоу назад /глядзі Г§алагдднае^іетазлічэнне/. Кембрыйскія адклады на тэрытопыі Бе~ ларусі папіыраны у пауднёва-эаходніх і пауночна-заходніх раенах ; найбольш поуныя У Брэсцкай упадзіне, дзе залягаюць на пародах вендскага комплексу верхняі'а пратэразою, перакрываюцца ардовікскімі і юрскімі. Трапляюцца рэшткі выкапнёвай фауны. Магутнасць адкладау да 350—400 м. Кембрый на Беларусі мае 2 адцзелы: ніжні, у якій вылучаны балтыйская і беражкоуская серыі, і сярэдні. У ніжнім кембрыі мора займала заходнцю частку Беларусі, дзе намнажаліся асадкі балтыйскай і беражкоускай серый. Балтыйская серыя склацзена у ніжняй
частцы з рознаэярн1стых палевашпатава-кварцавых пясчанікау з глауканітам, з праслоямі гравелітау і глін{ вышэй залягаюць гліны з праслоямі пясчанікау 1 алеУралітаУ з глауканітам, жаулакамі фасфарытау, э рэшткамі трубчастых чарвей ; верхняя частка сврыі — жалезіста-каалінавая кара выватрывання. Беражкоуская серыя складЗена у ніжняй частцы з шэрых кварцавых добра адсартаваных пясчанікау з частымі праслоямі алеуралітау, часам глін; у сярэдняй — з шэрых кварцавых алеуралітау з частымі праслоямі глін, радзвй пясчанікау ; у верхняй — з светла-шэрых кварцавых пясчанікау з частымі праслоямі алеуралітау, радзей глін з фасфатамі { глауканітам. У адкладах серыі трапляеода выкапнёвая фауна трылабітау, брахіяпод 1 інш. Сярэдні кембрый магутнасцю да 50 м складзены э кварцавых пясчанікау з праслоям! алеуралітау і глін.
КРАСНАСЕЛЬСКАЕ РАДОВІШЧА НАФШ. за 14 км на лаўднёвы усход ад г. Рэчыца. Выяулена У 1979 г. Плошча 5 км^. Распрацоуваецца з 19^5 г. Размешчана на пауночным усходзе Прыпяцкага прагіну, у межах Рэчыцка-ВішанскаЙ тэктанічнай зоны, на яе паУднёвым апушчаным крыле. Паклады нафты прымеркаваны да дэвонскіх адкладау, у разрэзе якіх вылучаюцца 2 саляносныя /верхняя } ніжняя, йагутнасць адпаведна 1100— 1650 м I 580 м/, міжсалявая /450 м/ і надсалявая /550—900 м/ тоушчы. Паклады нафты У міжсалявых /задонскІ і ялецкі гарызонты/ адкладах верхняга дэвону. Глыбіня залягання міжсалявога гарызонта з вапнякоу і даламітау 2600—3000 м. Наф»а маласярністая /серы 0,0І %/* бессмалістая, малапарафінавая /парафіну 0,42—0,57 ^/. Шчтаьнасць 715—751 кг/м3. Тзмпература застывання ніжэй яК -20 °C. Выхад светлых фракцый да 300 °C 86,5—88,5 %;
КШНІЦЦ падземнмх водау, натуральны сканцэнтраваны выхад падэемных водау на зямную паверхню /на сушы ці пад вадою/. Даюць пачатак ручаям, рэкам, часткова жывяць азёры, рэкі 1 балоты. Прэсную ваду крыніцы выкарыстоуваюць на гаспадарча-пfтныя, а мінеральную на лячэб-
ныя мэты. Крыніцы прымеркаваны пераважна да міжмарэнных і надмарэнных пяскоў, радзей да мелу і мергелю. Трапляюода найчасцей у далінах вялікіх рэк, у азйрных катлавінах /у раёнах Оршы, Горак, Барысава, Віцебска, Полацка, Лагойска, Магілёва, Рагачэва, Мазыра, Навагрудка і інш./. Вада ў іх халодная, прэсная, гідракарбанатная кальцыевая і кальцыевамагніавая, з мінералізацыяй 0,05—0,25 г/л. У крыніцах каля Сянна, Чшянінаў, Лагойска і іншых тэмпвратура вады 8 °C, мінэралізацыя 0,22—0,43 г/л, паводле хімічнага саставу вада гідракарбанатная кальцывва-магніэвая, мае овабоднай вуглекіолаты да 21 мг/л, серавадароду да 5,1 мг/л, жалеза да 5 мг/л, ёду да 0,008 мг/л, брому да 0,05 мг/л. 3 мінеральных крыніц на Беларусі выяўлены салёныя у даліне р.Арэоа /эа 3 км на поудвень ад в. Солан Старадарожскага р-на/ і свравадародная каля в. Відэы ЛаУчынонія Враслаўскага р-на. Вада крын!цы каля в. Солан халодная, хларедная на?рыевая, з мінералізацыяй 2700 мг/л, хлору 1415 мг/л, гідракавбанатау 244 мг/л, оульфа^ау 37 мг/л, натрыю э каліем 977 мг/л, кйльцыю 74 мг/л t магнію 34 мг/л. Зада крыніцы каля в.Відзы Лаучынскія такеама халодная /гэмпвратура 10 °C/, прэсная /мінараліьацыя 640 мг/д/, гідраяарбанатная кальцыева-магніееая, у 8й да 35 мг/л сарааадароду. Салёныя крыніцы звязаны э разгрузкай бліеяа да паверхні моцна мінералізаваных глыбінных напорных зодаУ, якія падымакада па зонах тэктанічных парушэнняУ, серавадмродныя — 3 неглыбокім заляганнем пад воданасычанымі Пяскамі гіпсаносных парод. Скрытая разгрузкгі салёных глыбінных водаў у чацвнрцічныя адклады і азёры адбнваецца 'гаксама У далінах Пцічы, Случы, Трзмлі, Іпы, Славечны, у сярэднім цячэнні Дняпра і Прыпяці, у нізоўях Бярэзіны, у выніку вада у некаторьйс азёрах у ніэоўях Вярэзіны I Прыпяці /каля в. Вялаўск Петрыкаўскага р-на/ салёная.
ЛДП. л а г ч ы н н, падоўжаныя прыродныя паглыбленні, нахіленыя ў адным напрамку. Трапляюцца ў межах уэвшшаў і платнпадобных раўнін. Утвагыліся некалькі тысяч гадоў назад у выніку эрозі! глебы і грунтоў ліўневымі дажджамі ! снега-
КНІГІ ОНЛАЙН
