Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
тай каменнай солі. Да скляпэнняу Мазырскай салянакупальнай структуры прымеркавана Мазырскае_тадс^ат,.к^
САНТОНСКІ ЯРУС, с а н т о н /ад Santonia Сантонія, стараж.-рым. назвы гістарычнай вобласці Сентонж у Францыі/, 4-ы знізу ярус верхняга аддзела мелавой_.с[стэму.. На Беларус{ выяулены на нязначнай тэрыторыі на пауднёвым усходзе і паУднёвым захадзв, на захадзв у паасобных пунктах. Залягае глыбока ад дзённай паверхні, ускрываецца толькі свідравінамі. Максімальная магутнасць на пауднёвым захадзв 69 м. Складэзны з розных тыпау парод: на усходзе з мергеляУ, часта з уключэннямі фасфарытавых жаулакоу, вапняковых алеурытау і пяскоу, на захадзе з мелу і мзлападобных мергеляу з уключэннямі крэменю. У адкладах значная колькасць фарамініфер.
САПРАПЕЛІ /грэч, ааргое гнілы + рёіоз іл, гразь/, глейкія аргана-мінеральныя адклады прэснаводных азёр, якія магоць больш за 15 арганічных рэчывау /вуглярод арганічны/. Выкарыстоуваюцца у сельскай гаспадарцы /як угнаенне і на падкормку жывёле/, у медыцыне, будауніцтве, хімічнай прамысловасці. Утварыліся У выніку адначасовага асаджэння на дне азёр арганічных прадуктау распаду /лігніна-гумусавы комплекс, вугляводы, бітумы і інш./ і мінеральных рэчыэау /злучэнні крэмнію, кальцыю, магнію, алюмінію, жалеза і Інш./. Арганічныя рэчывы намнажаюцца эа кошт планктону. Паводле пераважнага кампанента падзяляюцца на арганічныя, крэменяэёмістыя /пераважна цёмнаколерныя/ і карбанатныя /светла-аліукавыя, светла-шэрыя/. Сярэдняя магутнасць сапрапелавых адкладау 3—5 м, у асобных азёрах — да 20 м /воэ. Святое:у Сенненскім р-не/. Агуяьныя запасы сапрапеляу 3,6 млрд. м3, э іх 2,6 млрд. м3 у азёрах. Ііайбольш эначныя паклады на поуначы рэспублікі /азёры Лукомскае, Асвейскае, Свір, Лісна, Янова і інш./. Акрамя сапрапеляУ сучасных вадаёмау, пашыраны сапрапелевыя радовішчы, укрытыя слоем торфу /Цэлевічы у Астравецкім р-не/.
САСНОУСКАЕ РАДОВІШЧА ІІАФТЫ, за 19 км на поудзень ад
Све:лйгорск Гомельскай вобл. Выяўлена у 1973 г. Плошча : і . Распрацоуваецца э 1976 г. Размешчана на поуначы Прыпяцкага прагіну, у мэжах Рэчыцка-Еішанскай тэктанічнай зоны падняццяУ, паміж Давыдаускім на захадзе і Асташкавіцкім на усходае радовішчамі. Паклады нафты прымеркаваны да дэвонскіх адкладау, у разрэае якіх вылучаюцца 2 саляносныя /верхняя I ніжняя, магутнасць адпаведна 380—2400 і 150— 350 м/, падсалявая /180—290 м/, міжсалявая /157—381 м/ і надсалявая /215—1150 м/ тоушчы. Радовішча шматпластавое. Паклады нафты ў міжсалявых /задонскі гарызонт/ t падсалявых /саргаеуокі, сямілуцкі і варонежскі гарыэонты/ адкладах верхняга дэвону. Глыбіня залягання нафтаносных гарызснтау, складзеных а кавернозных і трэшчынаватых даламітау і даламітыааваных вапнякоу, 2700—3300 м. Нафта высакаякасная, маласярністая /серы 0,27—0,48 %/, маласмалістая /смол 3,88—9,92 %/, парафінавая /парафіну 4,62—8,8 %/. Шчыльнасць 795—848 кг/м3, Тэмпература застывання ад -16 да + 18 °C, выхад светлых фракцый да 300 °C 43—52 %.
СЕНАЫАНСКІ ЯГУС, с е н а м а н /ад Cenomanum лац. наэвы Гораца Ле-Ман у Францыі/, ніжні ярус вархняга аддзела мэлаврй.сіртзмы,. На Веларусі ацклацы сенаманскага яруса пашыраны на поудні. ЗаляГаюць глыбока ад дзённай паверхні, ускрыВаюцЦа толькі свідравінамі. Сярэдняя магутнасць да 10 м, максіыальная да 20—29 м. Складзены у ніжняй частцы тоушчы з глаУканітава-кварцавых вапняковых пяскоу і пясчанікау, пескаватага мелу з уключэннямі жаўлакоу фасфарытау, у верхняй — з гліністага мелу або мелападобнага мергелю з цамешкамі пясчанага матэрыялу. У адкладах шмат разнастайных фарамініфер.
СІЛУЙЙСКАЯ СІСТЭМА /ГІЕРйЯД/. с і л у р /ад лац. Silures сілуры назва старажыТнага кельтскага племя, якое насяляла паувострау Уэльс у ВяЛікабрытаніі/, 3-я сістэма палразойякая адпавддае сілурыйскаму перыяду палеазойскай эры геалагічнага развіцця Зямлі. Лачауся каля 440 млн. гадоу назад, цягнуся каля 30 млн. гадоу /глядзі
’ Падзяляецца на 2 адцзелы /верхні і ніжні/ і 4 ярусы /глядзі табліцу/. На Беларуеі развіты адклады Усіх ярусау. Яны ускрыты свідравінамі на пау.цнёвым захадзе /Брэсцкая упадзіна/ і на пауночным захадзе /пауночны схіл Беларускай антэклізы/ рэспублікі. Палеагеаграфічныя абставіны і умовы асадканамнажэння У раннеі познасілурыйскія эпохі былі блізкія. Большая частка тэрыторыі Беларусі у раннесілурыйскую эпоху была сушаю, толькі на паўднёвы захад і пауночны захад займала мора. Тут раэмяшчалася краявая
Падзел сілурыйскай сістэмы
Аддэел /эпоха/
Ярус / век/
Верхн і
Д^^анск^д^с '
ЛдааускХярус
Ніжні
' Венлоксді.<д2ус
Лар^м^ыйск^я^с
шэльфавая эона сілурыйскага марскога басейна. На працягу ландаверыйскага і венлокскага.ВякоУ у ім у межах Беларуеі намнажаліся глініста-карбанатныя асадкі, якія пазней ператварыліся у мергелі і вапнякі. Апошнія залягаюць у выглядзе тонкіх праслояу, лінзау, жаулакоу. У адкладах ландаверьтйскага і венлокскага ярусау шмат акамянелых адбіткау і ракавін разнастайных марскіх арганізмаў: грапталітаў, астракод, брахіяпод, малюскау, імшанак і інш. Магутнасць адкладаУ ніжняга сілуру да 100 м. У познас!лурыйскую эпоху па-ранейшаму большую частку тэрыторыі Беларусі эаймала суша. Марскі басейн, які аставауся толькі на паУднёвым захадзе і пауночным захадзе БеларусІ, з 2-Й палавіны лудлаускага веку паступова адступіу. Пра ацступанне мора у поэнасілурыйскую эпоху сведчыць таксама і паступовае адсоУванне мяжы адпаведных адкладау на захад. ЛудлаУскі і даунтанскі ярусы складзены з мергеляУ, вапнавых глін, вапнякоу, часам біягермных. Сярод арганічных рэшткау трапляюцца імшанкі, страмата>,араідэі, крынаідэі, брахіяподы, астракоды, пелецыподы і ініп. Магутнасць адкладау верхняга сілуру да 530 м. Арганічны
свет сілурыйскага перыяду багацейшы за ардовікскі і характарызуецца далейшым развіццём бесхрыбетных. ііайбольш адметнай групай фауны сілуру з"яУляюцца грапталіты, каралы. Шмат брахіяпод і разнастайных наутылаIдэй. У канцы перыяду паявіліся першыя ганіятыты. Сяро.ц членістаногіх найбольшага роеквіту дасягнулі гігантастракі /ракаскарпіёны/. Пашыраны імшанкі, астракоды. Крынаідэй /марскія лілеі/ і марскіх вожыкау было мала, бсльш шматлікія і разнастайныя цыстаідзі. Хрыбетныя прадстаулены бяссківічнымі і першымі панцырнымі рыбамі. 3 раслінных арганізмау характэрны водарасці, якія утвараюць біягермы, з наземных раслін — рздкія рэшткі псілаф і тау.
СОЖСКАЕ ЗЛЕДЗЯНЕННЕ, маскоускае зледзян е н н е, маскоуеная стадыя д н я п р о ускага зледзянення, рыскае 2 е эледзянанне. Доужылася з канца шкдоускага^шжледавікоу& да пачагку мУРаіЦнск^азн^^ Мярнуюць,
што працягласць сожскага зледэянення 110 тыс. гадоу /220— ПО тыс. Гадоу назад/. Ледавік насунууся з поуначы і дайшоу да мяжы Пружаны—Бяроза—Івацэвічы—Баранавічы—Выганаускае воз. — Салігорск—Любань—Глуск—Бабруйск—Рагачоу—Краснаполле—Клімавічы. На той частцы Беларусі, якая не была пад ледавіком, раслі рэдкія лясы з карлікавай бярозай, часам трапляліся бяроза, хвоя, елка, вольха. Пашыраны былі сфагнавыя і зялёныя імх!. На нізінах магутнасць адкладау сожскага эледзянення да 10—25 м, у межах Ашмянскага і Мінскага узвыпішау дасягае 60—135 м. У тоушчы адкладау трапляюцца вялізныя адорвені болыл старажытных парод. Месцамі адклады сожскага зледзянення даволі выразна падзяляюцца на больш старажытныя стадыялвныя слаугарадсйія і маладзейшыя стадыяльныя магілёускія, паміж якімі горацкія міжстадыяльныя адклады магутнасцю 15—25 м. 3 раставаннем ледавіка утварыліся вялікія азёры, значныя плошчы пакрыліся азёрна*-ледавіковымі і зандравымі пяскамі. г
СІІАДАРОЖгдЯі ГАЗЫ, нафтавыя с п а д а р о ж -
н ы я г а з ы, вуглевадародныя газы, раствораныя ў нафце, і гаэы газавых шапак /спантанныя гаэы/. Быкарыстоуваюцца на паліва, як звадкаваны газ на бытавыя патрэбы ; сыравіна нафтахімічнай прамысловасці. У адрозненне ад прыродных гаручых газау, якія складаюцца у асноўным з метану, спадарожныя газы маюць значную колькасць этану, прапану, бутану, пентану і іншых насычаных вуглевадародау, а таксама вадзяную пару, часам азот, вуглякіолы газ, серавадарод, гелій і інш. У пластавых умовах у I т нафты бывае спадарожных гаэаў ад некалькіх дзесяткаў да 268 м3. Спадарожны газ Рэчыцкага радовішча нафты складаецца /аб"ёмныя працэнты/ з метану /47—63/, этану-пентану /28—48/, Асташкавіцкага радовішча— з метану /ЬО—80/, этану-пентану /20—45/. На. спадарожных газах Рэчыцкага і АсФашкавіцкага радовішчау нафты працуе Беларускі газаперапрацоўчы завод.
СТАРОЫНСКАЕ РАДОВІШЧА ЮШЙІШ 1 КАМЕННАЙ СОЛЕЙ, у Салігорскім р-не Мінскай вобл. Ацно з найбуйнейшых у Еуропе, 2-е па велічыні У СССР. Выяўлена у 1949 г. Эксплуатуецца з 1953 г., сыравінная база Салігорскіх.калійных камбінатаў. Размешчана у пауночна-заходняй канцавой частцы ПрыпяЦкага прагіну. Паклады солей звязаны з верхнедэвонскай фармацыяй. У геалагічнай будове радовішча Удзельнічаюць тэрыгенныя ,адклады верхняга пратэразою, падсалявы комплекс — гліністадаламітавыя і пясчаныя адклады сярэдняга і верхняга /франскі ярус/ дэвону, ангідрыта-даламітавая тоўшча — аналаг верхняфранскай /ніжняй/ саляноснай тоўшчы, карбанатна-гліністыя міжсалявыя утварэнні, верхнефамвнская /верхняя/ саляносная тоўшча, глініста-мергелістая Г гіпсаносная падсалявая тоушча верхняга дэвону, пясчаныя і мергвльна-мелавыя пароды верхняга мелу, тэрыгенны комплекс меза-кайназойскіх адкладау. Берхняя саляносная тоушча ялецка-данкауска-лебядзянскага узросту магутнасцю да 900 м, складзана на 60 # з пачак каменнай солі /3—45 м/ f на 40 з пачак карбанатна-гліністых парод /4—40 м/. Калійныя солі у пачках каменнай солі /твараюць 4 вытрыманыя па магутнасці гарызонты, якія залягаюць пакатай сінкліналлю. У геалагічных разрэзах гарыэонтау рытміч на чаргуюода слаі каменнай солі, сільвінітау, саляных глін 1
радзей карналітавых парод. Прамысловыя 2-і і 3-і /ніжняя частка/ гарызонты, развітыя на плошчы адпаведна больш за 850 і 2.500 км'~. Залягаюць на глыбіні 350—900 м, магутнасць 2,3—6,5 м. Маюць КСІ да 28 %, t.lgCIg да 0,4 %. Прамысловыя запасы калійных солей каля 8 млрд. т. Запасы І-га, 4-га і часткова 3-га гарызонтаў /каля 3,7 млрд. т/ аднесены да забалансаных з-за павышанай колькасці ці нерастваральных рэшткау. Прамысловыя запасы каменнай солі болыц за 0,75 млрд. т, забалансавыя — каля 0,2 млрд. т. Калійныя солі распрацоуваюцца рудаўпрауленнямі вытворчага аб"яднання Бвларуськалій.
КНІГІ ОНЛАЙН
