Геалогія і карысныя выкапні Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 183с.
Мінск 1983
з свідравін. ІІаводле хімічнага саставу яны метанавыя, серавадародныя, з павялічанай колькасцю брому і нязначнай колькасцю ёду, хларыдна-натрыевыя і хларыдна-кальцыевыя, з мінералізацыяй да 438 г/л. Дэбіт асобных свідравін да 70 м3/гадз. Глядзі таксама Расолы,
Ў
УЗВЫШШЫ, участкі сушы, прыУзнятыя вышэй за 200 м абсалютнай вышыні і на дзесяткі метрау адносна навакольных раунін. Доугія і вузкія Узвышшы называюць гдадамі. Узвышшы сучаснага рэльефу Беларусі Утварыліся У выніку Узаемадзеяння эндагенных /тэктанічных і неатэктанічных/ і экзагенных /гляцыятэктанічных, гляцыядынамічных, гляцыяакумуляцыйных, эразійяых/ фактарау. Болыласць узвышшау рэспублікі дастасаваны да выразных даантрапагенавых падняццяУ і былі закладзены у час старажытных зледзяненняУ — беларускага /раннебярээінскага, варажскага/ і бярэзінскага /познабярэзінскага, окркага/. Буйнейшыя Узвышшы развіваліся па спадчыне у час кожнага зледзянення, што адбілася на іх унутранай будове: такія Узвышшы складзены утварэннямі некалькіх зледзяненняу. У выніку дзейнасці дняпроускага і сожскага ледавікоу канчаткова аформіліся Усе канцова-марэнныя Узвышшы на поудзень ад мяжы паазерскага зледзянення: Хойніцка-Брагінскія вышыні, Мазырская, Белавежская, Капыльская грады, Беларуская града з адгалінаваннямі, а таксама цокалі многіх пааеерскіх уэвышшау. У час паазерскага зледзянення на поуначы Беларусі аформіліся Свянцянскія, пауночная частка Аршанскага узвыііппа, Лукомскае, Пышнагорскае, Ушацка-Лепельскае, Віцебскае і Гарадоцкае Узвышшы. Больш старажытныя Узвышшы паУднёвай і цэнтральнай часткі Беларусі на працягу соцень тысяч гадоу панізіліся і расчляніліся пад уплывам дэлювіяльных і эразійных працэсау. Лепш збврагліся формы ледавіковага рэльефу на Узвышшах паазерскага зледзянення.
УЗГОРКІ, п а г о р к і, невялікія узвышшы круглаватай ці авальнай формы з пакатымі схіламі, мякка акрэсленай вяршыняй, слаба выражанай падэшвай. На Беларусі Узгоркі па ацноснай вышыні, ад падэшвы да вяршыні па вертыкалі, ладзяляюць на дробныя /да 10 м/, сярэднія /II—25 м/ і буйныя
/больш за 25 м/. Буйкыя і сярэднія Уэгоркі трапляюцца У раёнак адкладаУ канцавых марэн, дробныя — усюды. На схілах уэгоркаў размешчана 47,5 ворных зямель рэспублікі, з якіх на охілы круцізной I—3° прыпадае 38,6 % ворыва, на 3,1—5 °— 7 на 5,1 — 7° — 1,2 %, больш за 7°— 0,7 2». Каб папярэдзіць эрозію глеб, ворыва праводзяць папярок схілаў. He тэрыторыі гарадоУ узгоркі выкарыстоУваюць для стварэння маляУнічых архітэктурных ансамбляу. Гіаводле паходжання адрозніваюць уэгоркі ледавіковыя /донна-марэнныя, канцова-марэнныя/, водна-ледавіковыя /кдмы/, утвораныя ветрам АЧЖІЖЛ некалькімі фаятарамі /канцавыя марзнныя грады, парэзаныя пвзнвй далінамі рэк на аеобныя Узгоркі/, штучныя /курганы, тзрыконы шахтау/.
Й 20 км на пауночны эакац ад г. Рэчкца Гомельскай вобл. ВыяУлена у 1972 г. Плошча 32 нм . РаспрацоУваецца э 1974 г. Размешчана на поуначы Прыпяцнага прагіну, у межах Першамайскай тэктанічнай зоны, на ўсходзе з Азаршчынскім радовішчам. Нрымеркавана да дэвонскіх адкладаУ, у разрэзе якіх вылучаюцца 2 саляносныя /верхішя і ніжняя, магутнасць адпаввдна 527—2340 м і 430—600 м/, падсалявая /280—410 м/, міжсалявая /330— 810 м/ і надсалявая /да 1000 м/ тоушчы. Паклады нафты у падоалявых харбанатных адкладах верхняга дэвону /сямілуцкі і варонежск! гарызонты/. Глыбіня залягання падсалявых нафтаносных гарызонтаў, складзеных з даламітау і даламітызаваных вапнякоУ, 4100—4350 м. Нафта маласярністая /серы 0,01—0,11 2»/, бессмалістая, высокапарафінавая /парафіну 4,77—19,8 %/. Шчыльнасць 787—811 кг/м. Тэмпература застывання ад -10 да +6 °C, выхад светлых фракцый да 300 °C 58—64 %.
ФАМЕНСКІ ЯРУС, ф а м е н /ад назвы мясцовасці Фамен у Бельгіі/, верхні ярус верхняга аддзела дэвонскай^рфстэмы. ВыяУлены толькі у Прыпяцкім прагіне. Глыбіня залягання верхняй часткі адкладаУ фаменскага япуса ад 30 ца 2000 м I больш,
магутнасць ад 50—600 м на захадзе і паўночным захадзе да 2000—3000 м на поУдні і паУночным усходзе. Адклады яруса падзяляюода на 3 часткі: ніжняя складзена з карбанатных /вапнякі, мергелі, даламіты/, тэрыгенных /гліны, алеУраліты, пясчанікі/ і вулканагенных парод з брахіяподамі, астракодамі, канадоняамі, палецыподамі і водарасцямі /задонскі і ялецкі гарызонты/; сярэдняя -з калійных і каменнай солей э праслойкамі ангідрытау, глін і даламітаУ /лебядзянскі і ніжняя частка данкаУскага гарызонта/; верхняя — з карбанатных /мергелі, вапнякі, даламіты/, тэрыгенных /гліны, алеураліты, пясчанікі/, сульфатных /ангідрыты, гіпс/ і туфагенна-асадкавых парод з астракодамі, рэшткамі рыб, водарасцей, адбіткамі сцяблоУ і спорамі раслін /верхняя частка данкаускага гарызонта і азерска-хаванскія слаі/. 3 адкладамі фаменскага яруса звязаны радовішчы нафты і газу, калійных і каменнай солей, гаручых сланцаУ, тэрмальных і мінеральных водау.
ФАНЕРАЗОЙСКІ ЭОН, фанераэой /грэч. phaneros яУны, адкрыты + zoe жыодё/, вялікі адрэзак часу /эон/, які ахоплівае палеаэойскую 9W, мезазойскую эру і кайназойcijj4o_3^ геалагічнай гісторыі Зямлі. ПачаУся каля 570 млн. гадоУ назад. Вылучаны амерыканскім геолагам Дж. Чэдвікам /1930 г./, які усю геалагічную гісторыю Зямлі падзяліу на крыптазойскі эон /дадемб^ый/ f фанераэойскі эон.
ФАСФАРЫТЫ, асадкавыя горныя пароды, якія складзены болып чым на 50 % з аморфных або мікракрышталічных фасфатаУ кальцыю. ВыкарыстоУваюць пераважна як сыравіну для вытворчасці мінеральных угнаенняУ, радэей для атрымання фосфару. Трапляюода у мелавых, палеагенавых і антрапагенавых ддкладах. У антрапагенавых адкладах фасфарыты У другасным заляганні у ледавіковых адорвенях ; у палеагенавых прымеркаваны да кварцглауканітавьгх пяскоу бучацкай і кіеускай світ у выглядзе адзінкавых жаулакоу, радэей невялікіх скопішчаУ, у мелавых— да кварц-глауканітавых пяскоу сенаманскага яруса У выглядзе слаёу, канкрэцый або моцна сцэментаваных жаУлакоу. Папярэдне разведаныя радовішчы фасфарытаУ у Мсціслаускім /Мсціслау/ і
КрычаУскім /радовішча Лабковічы/ р-нах прымеркаваны да тоўшчы прыбярэжных марскіх асадкаУ — да кварц-глауканітавых пяскоУ з жаўлакамі фасфарытау, месцамі залягаюць суцэльнай фасфарытавай плітой. На радовішчы Лабковічы глыбіня залягання прадукцыйнай тоушчы 25,3—77 м, магутнасць 0,1—3 м, колькасць РоО^ у сярэднім 6,3 % на МсціслаУскім радовішчы фасфарыта адпаведна 7,5—30,8 м, 0,1—I м, 5,9—9,5 %. Агульныя запасы звыш 400 млн. т. Радовішчы пакуль што не маюць прамысловага эначэння з прычыны абводненасці і вялікай мегутнаоці Ускрышы /сярэдняя да 34 м/.
ФЛШІЯГЛЯШЯЛЬНЫЯ АДКЛАДЫ /лац. fluvius рака, паток 4 + glaclalis лёд, ледзяны/, патокава-ледавіковыя адклады, гвнетычны тып водна-ледавіковых адкладау, пашыраны на Беларусі. На Цэнтральнабярзэінскай раУніна, на поУдні Беларускага Паазер"я, на схілах Беларускай грады, на паУднёвым захадзе рэспублікі яны выходзяць на паверхню вялікімі масівамі, у іншых месцах перакрыты адкладамі розных генетычных тыпау. На флювіягляцыяльныя адклады прыпадае амаль 1/3 аб"ёму адкладау антрапагенавай сістэмы. Утварылісн у час 5 зледзяненняУ пры раставанні ледавікоу, з якіх выносіліся мнагаводнымі патокамі пяскі, жвір, галька, радзей валуны. Адначасова тымі ж патокамі размываліся раней адкладзеныя марэны /часам і больш старажытных зледзяненняу/ і іншыя аднлады. Найбольш грубы матэрыял намнажаУся недалёка ад лед&віка. Флюв іягляцыяльныя адклады слаба сартаваньія, маюць косую, гарызан^альную і іншую слаяватасць, часцінкі іх па-рознаму абкатаныя /абгладжаныя/. 3 флювіягляцыяльных адкладау складзены камы, озы, занд^, флювіягляцыяльныя дэльты, камавыя тэрасы. Магутнасць флювіягляцыяльных адкладау асобных зледзяненняУ 10—20 м, зрэдку да 30 м, як выключэнне да 45 м. 3 флювіягляцыяльнымі адкладамі звязанй радовішчы пяску і жвіру.
ФРАНСКІ ЯТУС, ф р а н /ац назвы н. Фран каля Кувена У Бельгіі/, ніжні ярус верхняга аддзела д^вор^кай^сфстэмы. ВыяУлены У Аршанскай упадзіне і Прыпяцкім прагіне. Глыбіня
залягання адкладаў ад 100 м на пауночным усходзе /па далінах Дняпра, Заходняй Дзвіны t Сар"янкі часам агаляюцца/ да 2500 м на паУднёвым усходзе, магутнасць адпаведна ад 50— 150 м да 500—1000 м і больш. На паУночным усходзе у ніжняй частцы складзены з пяскоу, алеУралІтаУ, глін з праслойкам! даламітаУ, у якіх трапляюцца рэшткі шкілетау рыб, лінгулн, філаподы, адбіткі сцяблоу і споры раслін /пашыйскі і кынаУскі гарызонты/, у верхняй — з вапнякоу і даламітау з брахіяподамі, астракодамі, канадонтамі, каралам!, гастраподямі /саргаеўскі, сямілуцкі, бурэгскі і месцамі варонежскі гарызонты/. На паУднёвым усходзв, акрамя пералічаных эьппэй парод, ёсць вапнякі, мергелі, даламіты з праслойкамі глш і ангідрытау з фаунай брахіяпод, астракод, канадонтаў, каралау і інш. /варонежскі і ніжняя частка яУланаУскага гарызонта/, каменнач соль з праслойкамі ангідрытау і глін I вулканагенныя пароды /верхняя частка яУланаУскага і лівенскі гарызонты/. 3 аднладамі франскага яруса звязаны радовішчы нафты, каменнай солі, мінеральных, тэрмальных і прэсных водаУ, даламітау.
ЦІШКАЎСКАЕ РАДОВІШЧА НДФТЫ, эа 28 км на захад ад г.Рэчыца Гомельскай вобл. ВыяУлена У 1966 г. Плошча 16 км . Распрацоуваецца з 1972 г. Размешчана на поуначы Прыпяцкага прагіну, у межах Рэчыцна-Вішанскай тэктанічнай зоны падняццяў, паміж Рэчыцкім і Асташкавіцкім радовішчамі. На захадзе аддзяляецца! ад Астаакавіцкага радовішча скідам амплітудай 200 м, на поУдні абмёжавана РэчыцКім рэгіянальным разломам. Паклады нафты прымеркаваны да дэвонскіх адкладау, у разрэзе якіх вылучаюода 2 саляносныя /верхняя і ніжняя, магутнасць адпаведна 770—2540 м і 260—500 м/, падсалявая /500—550 м/, міжсалявая /225—290 м/ і надсалявая /280— 1080 м/ тоушчы. Радовішча нматпластавое. Паклады нафты эаходняй часткі радовішча У падсалявых /пашыйскі, саргаеускі, сямілуцкі, варонежскі гарызонты/, усходняй —у міжсалявых /зацонскі і ялецкі гарызонты/ адкладах верхняга дэвону. Глыбіня залягання падсалявых нафтаносных гарызонтаУ, скла-
дзеных з даламітау, даламітызаваных вапнякоу, радзей пясчанікаУ, 3450—3690 м, міжсалявых — 2400—2500 м. Наф'іа маласярністая /серы 0,14—0,33 %/, смалістая /смол 2,67— 9,86 %/, парафінавая /парафіну 3,39—10 2»/. ІІІчыльнасць 812—837 кг/м3. Тэмпература застывання ад -4 да +16 °C, выхад светлых фракцый да 300 °C 42,5—50 %.
КНІГІ ОНЛАЙН
