Гісторыя Беларусі другой паловы XIX ст.
Аляксандр Каханоўскі
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 151с.
Мінск 2012
СТАНАЎЛЕННЕ НОВАЙ БЕЛАРУСКАЙ ЛІТАРАТУРНАЙ МОВЫ
Гэты працэс адбываўся з пачатку XIX ст. Асаблівасцю была адсутнасць пераемнасці яе з пісьмовай старабеларускай мовай і складванне на народнагутарковай аснове. Фарміраванне літаратурнай мовы адбывалася пераважна ў жанрах мастацкай літаратуры і публіцыстыкі. Пісьменнікі арыентаваліся на свае родныя гаворкі, што не дазваляла развіваць усебакова яе слоўнік, у якім, акрамя слоў, звязаных з паняццямі штодзённага побыту, іншыя пласты лексікі былі развіты слаба. He далі жаданых вынікаў і спробы скласці граматыку і правапіс беларускай мовы, якія пачалі рабіцца
143
з сярэдзіны XIX ст. Граматыкі П. Шпілеўскага 1846 г. і К. Нядзвецкага 1854 г. засталіся ў рукапісах. У 1862 г. у Варшаве мінскі маршалак А. Аскерка выдаў беларускі лемантар (буквар). Першай друкаванай кнігай на новай беларускай мове была кніга рэлігійнага зместу «Кароткі збор хрысціянскай навукі» (Вільня, 1835). Пры друкаванні беларускіх выданняў выкарыстоўвалася пераважна лацінка. Гэтым алфавітам былі надрукаваны творы В. ДунінаМарцінкевіча, Ф. Багушэвіча, газета «Мужыцкая праўда», гутарка «Дзядзька Антон...» і інш. У канцы XIX ст. лацінку паступова пачала выцясняць кірыліца. Пасля ўвядзення закона аб свабодзе друку ў 1905 г. і з’яўлення беларускіх легальных выданняў, асабліва «Нашай нівы», складванне літаратурнай мовы, выпрацоўка яе навуковай тэрміналогіі пайшлі хучэй.
3 працэсам фарміравання беларускай нацыі звязана развіццё культуры Беларусі. Беларуская плынь у прафесійнай культуры Беларусі ўзрасла ад эпізадычных з’яў у першай палове XIX ст. да прыкметнага, шматграннага кірунку на пачатку XX ст.
Беларускія гісторыкі, этнографы на мяжы ХХХХІ стст. нярэдка яшчэ спрачаліся аб характары, ступені завершанасці працэсу станаўлення беларускай нацыі, выказваючы часам сумненні, але пакідаючы без увагі дэталёвы аналіз. Тым не менш у пачатку XX ст. ступень этнічнай кансалідацыі, развіцця самасвядомасці, нацыянальнакультурнага руху беларусаў, фарміраванне адзінага эканамічнага рэгіёна ў Беларусі са сваімі адметнымі рысамі выйшлі на якасна новы ўзровень, які прынцыпова адрозніваўся ад папярэдніх этапаў станаўлення беларускай этнічнай супольнасці. Такім чынам, усё гэта дае падставы сцвярджаць, што ў пачатку XX ст. беларусы сталі маладой нацыяй сучаснага тыпу, поруч з літоўцамі, украінцамі, латышамі і інш.
______________ЛІТАРАТУРА________________
Абезгау.з, 3. Е. Развнтне промышленностн н формнрованне пролетарната Белорусснн во второй половнне XIX века / 3. Е. Абезгауз. Мннск : Наука н техннка, 1971. 180 с.
Асвета і педагагічная думка ў Беларусі : са старажытных часоў да 1917 г. / М. А. Ткачоў [і інш.] ; пад рэд. М. А. Лазарука [і інш.]. Мінск : Нар. асвета, 1985. — 464 с.
Белоруссня в эпоху капнталнзма : сб. док. н матерналов : в 2 т. / сост. В. Н. Мелешко [н др.]; гл. арх. упр. прн Совете Мнннстров БССР, Ннт нсторнн АН БССР. Мннск : Наука н техннка, 1983. Т. 1. 272 с.
Белоруссня в эпоху капнталнзма : сб. док. н матерналов : в 2 т. / сост. 3. Е. Абезгауз, Н. Л. Рябцевнч ; гл. арх. упр. прн Совете Мнннстров БССР, Ннт нсторнн АН БССР. Мннск : Навука і тэхніка, 1990. Т. 2. 336 с.
Бейлькйн, X. Ю. Аграрный крнзнс конца XIX в. н структурная реконструкцня сельского хозяйства Беларусн / X. Ю. Бейлькнн. Мннск : Белорус. наука, 2001. 190 с.
Бейлькйн, X. Ю. Капнталнстнческая трансформацня сельского хозяйства Беларусн в начале XX века (19011914 гг.) / X. Ю. Бейлькнн. Гомель : ЦННР, 2006. 296 с.
Бейлькйн, X. Ю. Сельскохозяйственный рынок Беларусн 18611914 гг. / X. Ю. Бейлькнн ; науч. ред. М. О. Бнч. Мннск : Наука н техннка, 1989. 288 с.
Беларусы / В. К. Бандарчык [і інш.]. Мінск : Беларус. навука, 2001. Т. 4 : Вытокі і этнічнае развіццё. 433 с.
Беларусы / В. Ф. Бацяеў [і інш.]. Мінск : Беларус. навука, 2002. Т. 6 : Грамадскія традыцыі. 606 с.
Біч, М. В. Нацыянальны склад прамысловага пралетарыяту Беларусі ў канцы XIX пачатку XX ст. / М. В. Біч // Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1972. № 4. С. 3240.
Бйч, М. О. Рабочее двнженне в Белорусснн 18611904 гг. / М. О. Бнч. Мннск : Наука н техннка, 1983. 280 с.
145
Бйч, М. О. Развнтне соцналдемократнческого двнження в Белорусснн. 18831903 / М. О. Бнч. Мннск : Наука н техннка, 1973. — 232 с.
Бобровскйй, П. Матерналы для географнн н статнстнкн Росснн, собранные офнцерамн Генерального штаба : Гродненская губерння / П. Бобровскнй. СПб. : тнп. Департамента Ген. штаба, 1863. Ч. 1. 866 с.
Бобровскйй, П. Матерналы для географнн н статнстнкн Росснн, собранные офнцерамн Генерального штаба : Гродненская губерння / П. Бобровскнй. СПб. : тнп. Н. Огрызко, 1863. Ч. 2. 1074 с.
Болбас,М. Ф. Промышленность Белорусснн. 18601900 гг. / М. Ф. Болбас. Мннск : Нздво БГУ, 1978. 312 с.
Брйгадйн, П. Н. Мннскне губернаторы : нсторня властн / П. Н. Брнгаднн, A. М. Лукашевнч. Мннск : ГЙУСТ БГУ, 2009. 351 с. : нл.
Вереіцагйн, П. Д. Крестьянскне переселення нз Белорусснн (вторая половнна XIX в.) / П. Д. Вереіцагнн. Мннск : йздво БГУ, 1978. 144 с.
Гісторыя Беларусі : у 6 т. / рэдкал. : М. Касцюк (гал. рэд.) [і інш.]. Мінск : Экаперспектыва, 20002006. 2005. Т. 4 : Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец XVIII пачатак XX ст.). 2005. 519 с.
Гісторыя Беларусі: у 2 ч. / пад рэд. Я. К. Новіка, Г. С. Марцуля. Мінск : Выш. шк., 2007. Ч. 1 : Ад старажытных часоў па люты 1917 г. 398.
Гісторыя Беларусі : курс лекцый : у 2 ч. / П. I. Брыгадзін [і інш.]. Мінск : РІВШ БДУ, 2002. Ч. 2 : ХІХХХ ст. 656 с.
Гісторыя Беларусі і сусветная цывілізацыя : дапам. для студэнтаў прыродазн. фак. / А. Г. Каханоўскі [і інш.]. Мінск : БДУ, 2008. 311 с.
Гісторыя Беларусі перыяду капіталізму : вучэб. дапам. : у 5 ч. / склад. : А. П. Жытко [і інш.]. Мінск : БДПУ, 2005. Ч. 1 : Урадавая сацыяльная палітыка ў аграрным сектары эканомікі. 138 с.
Гісторыя Беларусі перыяду капіталізму : вучэб.метад. дапам. : у 5 ч. / А. П. Жытко [і інш.]. Мінск : БДПУ, 2007. Ч. 3 : Аграрная гісторыя : сацыяльнаэканамічныя і палітычныя праблемы. 216 с.
Гісторыя Беларусі перыяду капіталізму : вучэб.метад. дапам. : у 5 ч. / А. П. Жытко [і інш.]. Мінск : БДПУ, 2009. Ч. 4 : Буржуазныя рэформы ў другой палове XIX пачатку XX ст. 168 с.
Гісторыя беларускага мастацтва : у 6 т. / рэдкал. : С. А. Марцэлеў (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1988—1994. — Т. 3 : Канец XVIII пачатак XX ст. ; рэд. кал. : Л. М. Дробаў [і інш.]. 1989. 448 с. : іл.
Гісторыя беларускага тэатра : у 3 т. / рэдкал. : У. I. Няфёд [і інш.]. Мінск : Навука і тэхніка, 1983. Т. 1 : Беларускі тэатр ад вытокаў да Кастрычніка 1917 г. 496 с. : іл.
Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. / гал. рэд. кал. : I. М. Ігнаценка (старш.) [і інш.]. Мінск : Навука і тэхніка, 19721975 ; рэд. кал. : К. I. Шабуня (гал. рэд.) [і інш.]. 1972. Т. 2 : Беларусь у перыяд капіталізму (1861— 1917гг.).688с.
Гісторыя сялянства Беларусі : у 3 т. / рэдкал. : М. С. Сташкевіч fi інш.]. — Мінск : Беларус. навука, 19972002. Т. 2 : Ад рэформы 1861 г. да сакавіка 1917 г. ; 3. Е. Абезгауз [і інш.]; пад рэд. В. II. Панюціча. 2002. 552 с.
146
Гістарыяграфія гісторыі Беларусі канца XVIII пачатку XX ст. : праблемы, здабыткі, перспектывы / Н. В. Анофранка [і інш.] ; навук. рэд. В. В. Яноўская. Мінск : Беларус. навука, 2006. 447 с.
Грамадскі быт і культура сельскага насельніцтва Беларусі / В. К. Бандарчык [і інш.]. Мінск : Навука і тэхніка, 1993. — 256 с. : іл.
Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі: у 4 т. / Акад. навук БССР, Інт гісторыі ; пад рэд. Н. М. Нікольскага [і інш.]. Мінск : Выдва Акад. навук БССР, 1940. Т. 2 : (17721903). 938 с.
Долбйлов, М. Обратная уння : нз нсторнн отношеннй между католнцнзмом н православнем в Росснйской нмперпн. 1840—1873 / М. Долбнлов, Д. Сталюнас. Внльнюс : Ннт нст. Лнтвы, 2010. 274 с.
Долбйлов, М.Д. Русскнй край, чужая вера : Этноконфесснональная полнтнка нмпернн в Лнтве н Белорусснн прн Александре II / М. Д. Долбнлов. М. : Новое лмт. обозренме, 2010. 1000 с. : нл.
ДовнарЗапольскйй, М. В. Нсторня Белорусснн / М. В. ДовнарЗапольскнй. Мннск : Беларусь, 2003. 680 с.
Довнар Запольскйй, М. В. Народное хозяйство Белорусснн. 18611914 гг. / М. В. ДовнарЗапольскнй. Мннск : Нздво Госплана БССР, 1926.240 с.
Дроздова, Е. А. Формнрованне банковской снстемы Беларусн (18611914 гг.) / Е. А. Дроздова. Мннск : Ковчег, 2008. — 162 с.
Дудкоў, Д. А. Аб развіцці капіталізму ў Беларусі ў 2й палове XIX і пачатку XX стагоддзя / Д. А. Дудкоў. Мінск : Дзярж. выдва Беларусі, 1932,203 с.
Ігнатоўскі, У. Гісторыя Беларусі XIX і ў пачатку XX сталецьця / У. Ігнатоўскі. Мінск : Веларус. дзярж. выдва, 1928. 252 с.
Нсторня Беларусн : полный курс : учеб. пособне / А. Г. Кохановскнй [н др.]. Мннск : Юннпресс, 2010. 512 с.
Нсторня рабочего класса Белорусской ССР : в 4 т. / редкол. : К. Н. Шабуня [н др.]. Мннск : Наука н техннка, 19841987. Т. 1 : Рабочнй класс Белорусснв в пернод капнталнзма. 1984. — 400 с.
Жытко, А. П. Дваранства Беларусі перыяду капіталізму. 18611914 гг. / А. П. Жытко. Мінск : БДПУ, 2003. 233 с.
Зайцев, В. М. Соцнальносословный состав участннков восстанйя 1863 г. (опыт статнстнческого аналнза) / В. М. Зайцев. — М. : Наука, 1973. 196 с.
Западные окранны Росснйской нмпернн. М. : Новое лнтературное обозренне, 2006. 608 с. : нл.
Зеленскіш, Н. Матерналы для географнн н статнстнкн Росснйской нмпернн, собранные офнцерамн Генерального штаба / Н. Зеленскнй. СПб. : воен. тнп., 1864. Ч. 1 : Мннская губерння. 672 с.
Зеленскйй, П. Матерналы для географян н статнстнкн Росснйской нмпернн, собранные офнцерамн Генерального штаба / Н. Зеленскнй. СПб. : воен. тнп., 1864. Ч. 2 : Мннская губерння. 701 с.
Мванова, Н.А. Сословноклассовая структура Росснн в конце XIX начале XX века / Н. А. йванова, В. П. Желтова. — М. : Наука, 2004. 574 с.
147
Каліноўскі, К. За нашу вольнасць. Творы, дакументы / К. Каліноўскі ; уклад., прадм., паслясл. і камент. Г. Кісялёва. Мінск : Беларус. кнігазбор, 1999. 464 с.
Каппелер, А. Россня многонацнональная нмперня / А. Каппелер. Москва : Траднцня ПрогрессТраднцня, 2000. 344 с.
КНІГІ ОНЛАЙН
