Гісторыя беларускай кнігі
У 2 т. Т. 2. Кніжнасць новай Беларусі (XIX—XXI стст.)
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 436с.
Мінск 2011
ТЛРАС ГУШЧА
РОДНЫЕ ЗЬЯВЫ
вільня.
>1014
ДРУКАРНЯ МАРЦІНА КУХТЫ.
Максіма Багдановіча, «Колядная пісанка, 1913 года» (абедзве 1913). Большасць з выданняў з’яўляліся паасабнымі адбіткамі артыкулаў, змешчаных у «Нашай Ніве».
Асноўная кніжная прадукцыя «Нашай Нівы» выходзіла паралельнымі выданнямі кірыліцай і лацінкай, крыху менш друкавалася толькі кірыліцай, і вядомы адзін твор Галляша Леўчыка, які выдаваўся выключна лацінскім шрыфтам. Адным з першых кнігавыдавецкіх праектаў рэдакцыі быў выпуск зборніка апавяданняў «Гэдалі» Э. Ажэшка ў 1907 г. сумесна з выдавецтвам «Мінчук». Кніжная прадукцыя «Нашай Нівы» — мастацкая літаратура і літаратуразнаўства, фальклорныя зборнікі песень і казак, сельскагаспадарчыя і медыцынскія выданні. Два выпускі «Зборніка «Нашай Нівы» за 1912 г. уяўлялі перадрук ужо апублікаваных твораў97. He заставаліся паза ўвагай і перакладныя творы: «Зямельная рэформа ў новай Зеландыі» (1907), «Беларусы і іх нацыянальнае адраджэнне» Д. Дарашэнкі (1909) — з украінскай, «Гутаркі аб гаспадарцы» Семпалаўскага (1909), «Як багацеюць чэшскія сяляне» Маліноўскага —
з польскай, «Казка аб вадзе» Э. Беламі (1907) — з англійскай, «Хілібертава пакута» А. Амфітэатрава (1912) — з рускай.
У 1910—1913 гг. «Наша Ніва» наладзіла выданне штогадовых беларускіх календароў, якія мелі асаблівую карысць і культурнаасветнае значэнне для беларускага селянінагаспадара. Каляндар даваў разнастайную і неабходную інфармацыю аб важнейшых кірмашах, змяшчаў парады па паляводстве і садаводстве, доглядзе дзяцей, мастацкія творы беларускіх пісьменнікаў, народныя прыкметы і жарты, песні.
Асноўнымі тыпаграфскімі прадпрыемствамі, у якіх атрымлівалі паліграфічнае ўвасабленне нашаніўскія выданні, былі ў 1907— 1913 гг. — друкарня М. Кухты, у 1912 г. «Прамень» і «Znicz». Паслугамі віленскай друкарні М. Кухты карысталіся таксама і іншыя беларускія выдавецтвы горада — «Наша хата», «Палачанін», «Беларускае выдавецкае таварыства». У 1914 г. у друкарні М. Кухты з’явілася выданне Мастацкага таварыства ў Вільні на рускай, польскай, літоўскай, беларускай і яўрэйскай мовах — зборнік «День
Тытульны ліст кнігі Я. Коласа «Родныя з'явы». Вільня, 1914 г.
Газета «Наша ніва». 1906 г. 30 лістапада.
Год 1.
Вп.іЬня 17 30 .чн< г<>іі..да нояора 1900 г.
ПЕРШАЯ БЕЛАРУШЯ ГАЗЭТА 3 РйІУНКАЯН
ВЫХОДЗПЦЬ РАЗ V ГЫДЗЕШ pvciiiiAiii . :д ч птзрачп.
Алрзс родакцііі п адмйніістраціі':
Віілыія, Бс іі.іч Ц.ялляні.
V 17.
Джа асобніно нпофу 5 кан.
Цзна з перзсылкоіо іі дастаукйю да хаты: на 1 год
3 pvo.. на 6 месяцоу I руч ’>0 кап.. на 3 мос.
7 .5 кап., hi 1 мее. ‘25 кап. Без дастаукі. н пгр сылкн: на 1 год ‘2 р. Ю к.. ііа 6 м»". 1 р., '2 । . ; на 3 мос. 60 кап., на 1 мес. ‘20 к. За і ранпца'": j на 1 год 4 руб., на 6 мее. ‘2 руб., на 3 мес.
1 руб. Порямічіа адрзех '2'1 кап.
Аш іуііення прымаіоцца на паслед.пяіі «•гранпіці па ‘20 каі . за ліпвчіку малым’н лігі зрамп. Рукопнеы н коріяпг.цденціія, прысылаііне у рэдакцню, муеяць іч.іць чі.гііыыія папнсані ' ■ іірах дзігнаю фамнлычо н а.ір.ном таго, хто ,Н' прысылае. Можіы такжо падішсаць прозвніц:) разо.мь : фамплычо, к.ілн ік'захочаце, каббыла надрукавава ваша нраудзпвая фамвлня. А іряс іі фамнлвя толькп для веда.ма рэдакцп.
Замчышчэ у Новагрудку.
цяпер цаветовым месцн Мрнскаіі губэрнпп; калнсь еталпца Новагрудскаговаеводзтва, аешчздаунеіі .’Ііггвы п Велоіі Русн. Аб гзтьім Новагрудку піішуць вучоньк*, што княжа Мнндог у 1'252 году тутака карананауея на Караля Ліггвы: па праудзя то няведама чы тутака, чм v Лпшквовы, каторн
аііпсаны у .V 1 „Нашаіі Ніріы". Длп нае Новагрхдок мае вялпкоо зпачіііінс. туг пачау учыцца вяліікіі пееышр нашаго краіо. Адам Ммцкевпч, кат.іры у свапх ікчч.нях аіінсах нам велі.мп пекне I ІоваірудекоеЗамчыівчп Цяпер з вялнкаго замку князічі аеталося толькп тое. што тхтака вплаць
■х на рыгуіп.у. ШЧВ'ТІЫ.
Ilii.ihHH Hi '^)).iHi'iiiomiihl tНчіііі/iil).
ІІерпіы нумэр няіпаіі ма.іеш.імНі газ>ткп зріібііў шмат шуму у нас на lie і"іі Русп п у суседзтвн з ёю. Да рэдакціпі пасыііа.ііісь ппсу.іькп. піісі.ма. 3 розных етарон іа.т.іцеіп іфыкп. што газ пка. вьйананая па ое.іаруску. сауспм непатребна. шт<> гяі\ газчі'''
. нчнчі бы.'ю бы выдаваць. якадны кажуць га по.іьску. друі пе па расейску. бо беларускіі язык. кажуць язык мёртвы. яго не варта падымаць з магплы.
Адійізываці. на гнта доуго ня будзем. ска;кчм пмыпі. пгі" мы \аця п маг.пі бы выдаваш. газ.пку цп па по.п.еку. цн па ра•чТкч.у. ini па нгмічіку або па Франнузку.
8
НЛША НІІВА.
ІО Pjihiniiiui.
У чацьвертым пумчры ..Hainan До.ііі" на першым мейсцы стаігц. аб ьяў.іешіе. што..дзедя прычын а і р д ік.ціп lie :: дежпых „Наша Доля” болі.ш выхадзпць ня будзе". Абяўденне гэта перэдрукавадіі п вп.кчісіпіе газэты. а меж пмп п Сев.Зап. Голос у ,\j 245 30 сенцября гэтаго году. V Л«2бі Ов.Зан. Г. (19 акцябра 1905 г.) радакторвыдаўца ..Нашае Долп” Тукеркес кажн. піто ен газчты не закрываў. зрабплп гэта неякпе няведамые яму людзп. а што падшіска на ..Нашу Долю” прышімаецца. V Л» 263 (21 акцябра 1906 г.) ('.3. Гол. быўшые члены рлдакшін ДІапіа Доля" атказа.ш пану Тукеркесу. шт<> ,.Наша Доля" закрыта. а ка.ш п будзе зн<>у выхадзпць. то яны працаваць у ей ня буіуці.: калпж пры выдавашію ..II. Д." паном Тукеркесом што кольвек зробнцца. то яны атвегу за гэта па сябе пе бяруць. ІІан Тукеркес падау абьяўлеппе, што ..II. Д." скоро выйдзе п іпто (чі іірыішмае падппску. Тым часам 10 акцябра выйпюў .V 1 повой газэты ..Наіпа Ннва.” Чытацелп п ўсе заіінырэсованые. хто ііадшіеаўся па ..Нашу Долю". прыходзп.ш да рэдакціпі ..Hainan Нпвы" пытацца. чаму ..Наша Доля" так доўг<> пе вы
ходзііці,. чы выйд ; ■ яна ка in п чы праўдашто nan Тукеркес памеінчае ў газмтах абі,яўлеішя аб падіпіецы д;елятаго. каб папр .впць сваю кшпннк', кжторую ііадарві.ш частые конфіігкаійпі ..II; шай До.нг’? І’чдакціія ..Н. Нпвы” па гэта атказаць не магда п шгюго не атказала. Даведалась япа к>лькчі адно. шпю ШІ.Г/ІЮ і біл//ных аііі/рірЬі/п.ш/ р.нЬіі.іінн ..Ihumth Іодц npn«,unti ій, ./ ікіііом І’і/ьчрі.чтол ня бро.н: такпм парадком есць прычыпа думаць. што ..II. До.ія калп п паірашіць выйсцп. то ўжо ня будзе ranaa. як была раней. У .\« 143 ..Свабодпаго і '.юва" 14 іюября 1906 г. nan Тукеркес паішсаў ііпсь.мо. і’дзе лаень рчдакпю ..Нашай Нпвы”. Мы на гега ішсі.мо адказываць пя будвем ПІІЧОГО. бо 3 людзьмп неку.плурііымп ІІЯ х<>ч;»м мець нмяк’ого ііптнрзсу. Пан Тукеркес абецуе. што ў гнтым тыдню выйдзе чародны пумчр ..Hainan Доліі". п будзе япа гакая. як быда да інту.іь. Ііч.ін /н/ні нр/прш. то пехай яму Бог паможн.
Р.чдакторВыдауца 3. Во.ІМКІІ.
ПОДПДСКА НА БЕЛАРУСКУЮ ГАЗЭТУ
НАША HUB A
ІІІ’ЫННМАЕЦЦА У ВІІДЫІП:
1) У Капторы ..Hainan Ннвы" Ба.іыпая Цогуляпка д<«м .\“ 17 кв. 20.
2) 5' Кппгарніі ..Знанііе” — Георгііеўскп іцюсіюкт дом Л» 14.
3) У Кшігарпіі Дптоўскоіі М. ІІясэцкой ІНлаііччпс. Домшшкаііек'ая ву.і іца дом А» 13.
Плата за ..Нашу Нлву да Новаго году з пересы.ікою 45 коп. За ц;<іы Г'»д 3 руб.. за 6 мес. 1 р. 50 к.. за 3 мес. 75. за 1 мес. 25 к.. а адзіш нумср 5 ко '.
ІІІукаем д.ія газзты агентоу у чястзчках н веевдх.
І’цдакцпя атчічпепа ад 12 да 2 час. дпя п ад 5 да 7 чае. веччра.
Каптора атчыпепа ад Ю да 2 час. дня п ад 5 да 7 чач. вечнра.
v Ч[ Друкарня М. Kvx ibL Дворцовая. д. № 1.
52
ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСКАЙ КНІГІ
Вокладка кнігі М. Канапніцкай «Дым». Вільня, 1909 г.
нскусства. Dzeri artystyczny. Mieno dziena. Дзень штукарства» (Вільня, 8 снежня 1914 г.), у які былі ўключаны творы М. Чурлёніса, В. Брусава, Л. Уземблы, К. Гжымайлы, 3. Жвікаса, Я. Купалы, Ц. Гіршкана, 3. Бядулі, А. Гаруна, I. Патамсіса і інш. Вядома не менш як 60 кніжных выданняў на беларускай мове, якія надрукаваў М. Кухта ў 1906—1915 гг.
У друкарні М. Кухты ў 1913 г. выйшла адзінае прыжыццёвае выданне Максіма Багдановіча «Вянок». 3 лістоў М. Багдановіча ў рэдакцыю «Нашай Нівы» вядома, што зборнік рыхтаваўся да друку пры непасрэдным удзеле супрацоўнікаў газеты.
Рэдакцыя газеты займалася таксама гандлем беларускамоўнымі выданнямі, уласнымі і іншых выдавецтваў, супрацоўнічаючы з рознымі віленскімі кніжнымі магазінамі: В. Макоўскага, М. ПясецкайШлапэліс, «Летува», Карабаснікава, «Знанне»98.
Каб задаволіць беларускую грамадскасць у кніжнай прадукцыі, неабходна было стварыць у Вільні асобнае выдавецтва, не звязанае з газетай. 15 снежня 1908 г. у Вільні створана новая выдавецкая суполка, якая атрымала назву «Наша хата». Яе арганізавалі В. БончАсмалоўскі, Аляксандр Уласаў, Ба
рыс Даніловіч, Іван Луцкевіч, Язэп Манькоўскі і К. Цэтэрман. Месцілася выдавецтва ў памяшканні бібліятэкі «Знанне». За час існавання «Нашай хаце» ўдалося зрабіць няшмат. 3 1909 да 1911 гг. выйшла шэсць кніг, дзве з якіх надрукаваны і кірыліцай, і лацінкай: «Тарас на Парнасе» (1909) і «Як рабіць добрыя рамовыя вуллі» (1910). Сумесна з выдавецтвам «Загляне сонца і ў наша аконца» ў пецярбургскай друкарні К. Пянткоўскага надрукавана «Другое чытанне для дзетак беларусаў» Я. Коласа (1909). Астатнія кнігі выдавецтва — перакладныя мастацкія творы: апавяданні «Дым» М. Канапніцкай (1909), «Архіп і Лявонка» М. Горкага (1910) і «Дзядзька Голад» С. Віткевіча (1911), якія выйшлі за кошт перакладчыцы Тэрэзы Гардзялкоўскай, а таксама адзін арыгінальны твор — апавяданне вершамі «Дзед Завала» Ядвігіна Ш. Істотная асаблівасць большасці выданняў «Нашай хаты» — іх дакладны адрасат — беларускія дзеці. Кнігі выдавецтва вызначаліся афармленнем, наяўнасцю ілюстрацый.
Значнае ажыўленне назіралася ў кнігавыдавецкай дзейнасці Вільні пасля таго, як 1 ліпеня 1913 г. пачало дзейнічаць Беларускае выдавецкае таварыства (БВТ), у склад якога
БЕЛАРУСКАЯ КНІГАЎ ПЕРЫЯД РАСІЙСКАЙ ІМПЕРЫІ (1795—1917)
53
ўваходзілі Барыс Даніловіч, Іван Луцкевіч і Канстанцін Шпакоўскі. Старшынёй БВТ стаў Вацлаў Іваноўскі, а сакратаром — Янка Купала. Выдавецтва размяшчалася на кватэры В. Іваноўскага, які перадаў таксама ў распараджэнне суполкі значныя фінансавыя сродкі”. За час дзейнасці таварыства выдала 14 беларускіх кніг (большасць з іх была надрукавана ў 1914 г.) агульным тыражом, які не дазваляла сабе яшчэ ні адно беларускае выдавецтва таго часу, — 42 тыс. экзэмпляраў, пры тым, што гэта былі даволі аб’ёмістыя выданні.Небывалыдагэтагаразмахвыдавецкай дзейнасці сведчыў пра стабільнасць і сур’ёзныя перспектывы. Віленскае выдавецтва было адзіным, дзе аўтары маглі атрымаць ганарар.
КНІГІ ОНЛАЙН
