Гісторыя беларускай кнігі
У 2 т. Т. 2. Кніжнасць новай Беларусі (XIX—XXI стст.)
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 436с.
Мінск 2011
Нацнопалышн іюпрос н Нптері: нн • шзм П. Ю. Я овскь:1 Гекуіцііц моіцчііт н задачн соцііалыіон ійдкн. Д. Соболевскнй. Білопуссы і !,■• ю|іусеіі;._ А. Сержііутнвскнй Г■ і ■ г:ая п іродность н і'ілп ны. '. Сержпутовскмй. К нпір»су о r i г усе й орф । р іі.нн. —Шарпат. Новын гнц.і рі'фнчееі.нн ід і .Іесоввк. Наі. .1’ н: hCi ■> іг пнь —С Олычевскнй.. I, . ii jiiiu» u . । pup оккун.іцн:г
Лохматый. He : н п "'. Чужак—II і.'іі'ііаццініпой і.уі » п. wp... II Б. l up 'ічі" нь» діртн 1
—П. Л. Б ігдіснііе Белорусс Чт" пр шс: ; в чорте ш і'і. іі! < і;\ і. цнн. Хрн.ька, М П—Іі Рчігслыіості.Б і. ру.’і irro І)у • ' іыкн о Комнсеарн । пч за п рн февра.і —НоябрьЮІк і ■ ш.—Белорусс.
В І1ет| іградс к I і русс» н Секі Комму’ннг .. н.:і|. і ,н Воззвавмя н Реэоаюцая Разііые сопбтенмя Крн вкопнблвогргфнчі' кцй »тд. —11« Ь і»ч . і . II . г, ■ I* » і.. : і , нчп ' J
В.бв.і'р.сскоу Нв Б нч. >,"і . । i.j . ini.—Фельетон: КІзнк Цюпа Б.лору. у
(<• у 'уі 'рсі'і Наум Смага I і . I ІЦ.'і іпа у тну ."ш.). Наум Смага. Ч н.. . .n He грусуп.
II. Яновскяй. 11і гіік. » і »і Александэ Вачн іо р іііі' ■ (р н < і: . >) НЗВЕІЦЕННЯ
Отдел обшественной м пошмческой жмзнй.
ГРЯДУІЦЕЕ.
ІНлею еудіб Быорусгня п ііродо.іженпе п. ля пе цаач пчкі была рмпята рч: і'тпм «чііе.|ішііміц іі молча пер' іыа кіюіліюе стракмпіе.
Паые трах .« дякой н жмпжой нл.г *че<ж>й бойппі. аревой квторпіі бнл ілмііі.н» ііріетртіства вашего края. юнтскші Ге|»аі№і. став іюбедіспмем реніііііііііяінтліпн'ііініі іі хнзяйгтмпііоірушеннвй 1,'<'чіі. ііі>.;учііла ц nUuе Сразной «аіяіейснн пг lep.iaiKiyr ііфусгіію іг преврапі.іа w в мг ■інпум 1 ”офу.
•^нчбажміныіі роволюцней гт чн<цріачатог! |>абства народ опяті. закошйтя н WH. т]уд п догтпяяж* б .і руггкічіі іі.і харя <тал предметвм xnmuwranro пазд^ меліпл нвмцоп.
В rrani лшуюкчх < пАчнтмсй > отуіклчсь «ч оады н фплнны. вмкя к піа".ілі4 слопой м »|н'кн ржвсгочрігной реwnim. г.іетевшнім н обежавшзсегч not ііцпту nрмамокнх пггыкні го лочх і;і»іі Ц"в рівімюціюнліій Росотн. Бегстьпію псіма в лагері. пряшаіыр'В ц палаяей велоруншн местная, в св«е прл«я шб
р.МЬШі іі.і/і ічгы;. <ігіжун.іш:. і,пі і,іт ■.рііч,чгн.і:і . іп й\<ніі,і ч пі |>:ізгр<»йпі н* МічпіііП М'і iinapa: v ■. I! uni r up П>в ц іірргітгзей труіліч іхгн і н '’••:< ■ ■:.ііушшнодтіа.і refwiwiM,. i’wt>. в п 11 ч нле тііенчнія н івгіілнй. чігпмых ігі нарІ'Ні. ваш.іа ■• ■ цсрных ц і»піа "і' еобпых ■ ЧЮ.ЧНЛ1І >п
I! ідегі. а.е. у «цпшя Гвлі'чфы, iiepet ІТр Ц.МЬЧ.'Л.ТМ ЛІІІ. ]І I II. пнн !,■ >■ г II I торя.інці гнуічых нстязателі й aa.iwii іптеч запскмва н । г інідхаліічнчйі. шаііка надйтмчіткііх аптнччвт.'Н. ммен е,авшая ібіГ <Бел р' гкой 1'іііір. іюі.Т'.н.чіп п ільзу.гі. нмеів<м «народа. гжпаікііа <»•іалеа.ную Гч.кфуіепні’ ц п> ылала Ннлі імі.чу .1 ■ві'ркіяіп іаііігііч. і.'Ш'» рліграммы...
С іветгкая Росгіін укрепляла свою wшмюцтчпіуіо моіні.. Зааркалеішаіі шчпамн Бе,л»руг,іі;і .«niTxawi. в 4141:11 пвые.
ОбічгіШ'ініал н і<ад]«нші!іі;іа трут'іая Росі’.шт в шліх тлчшя tasuii Пр'.ттаргдаій Рввнлюфгн :к>к.;ючн.іа Брсстгкнй ж.л»>р н тім саімым тала па растірзанда врарпі трудоньм wacru Белорусовч
ь Т'’іі.уіо праую ілічь. когда па лворч p i.: . і'. ’іпхрі. і' г Li длые зверл
!’ 1 і г.а.ч iiep i віі падавпппкя &■ 'рі:" .;. ■ р.дарпі uu'pi, email уцжчіцы н ■■: ■ a. а <чу : тічні піт ггйча'' ч*та у м г. . нчага ч й' :і. эту ч»чі. aa wn івп і.М< Сре II I! .. : •>!•. . 14 І? ІЧа II XITib W г"е.і іі !і. іі Гімло тін.та i'kboiii. рев бу|чі сльніто было, к;г. на mop? етаііа.1 імтаічеіітгый *уч«іікбіморусс. іаік В’Зііліі.ч. .wpii, sr: ірупі.ііч на ытрых л\ бах челнпечіСьіг і; тв.
ІімФ лто был г аг' Каі.ая ш бнла q«rwnn'
(рш ігкапфой частн ііморумкой репплоційтіюй іштмлнпчткч еупнілтвуі'т уб'ж.ц'іпіе. что ІІравігплістію іаі’та іі.і роіпых Комлгга|»п. жлючмв Б|і"таііі чяр. ПО і.ТНОІІІёіІІІМІ к трудомлі мжсач !>шру»'нн іпггупнло полііпнескв »»чегтпо. Ніггі'мягеішяя, пахціяшаягя шц ічняіііі^м асароігчіой ндймогіпі. в подобчых 06 njwiijy ('<інетс»ій B.UKTH н іір.і яятельствеінюй партян Лйыпчішіюв— ігнт еіце далыпе, віадая частепыш в іурній тон шігшіуацнп н клвветы.
Эго оііінбна. котврую нужію іч г.і осозваті..
КНІГАЎ UICKAX ІДЭАЛОГІІ (1917—1991)
185
ідэалогіі і практыкі, у тым ліку разгону Усебеларускага з’езда, клопат аб будучыні Беларусі, крытыка дзеячаў БНР, погляд на Беларусь як на неад’емную частку расійскай дэмакратычнай рэспублікі. У гэтым праявілася партыйная прыналежнасць А. Вазілы (сацыялдэмакратінтэрнацыяналіст) і I. Баранкевіча (меншавік). Звяртаюць на сябе ўвагу навуковыя публікацыі Яўхіма Карскага, Аляксандра Сержпутоўскага, Івана Пятровіча (таксама вядомы як пісьменнік Янка Нёманскі), Паўла Каравайчыка, Дзімітрыя і Міхаіла Сабалеўскіх. Літаратурныя і літаратурнакрытычныя творы «Чырвоны шлях» публікаваў пабеларуску.
У планах выдавецкага аддзела Белнацкома сумесна з іншымі грамадскімі арганізацыямі быў яшчэ шэраг праектаў па выпуску серыі кніг па этнаграфіі, вуснай народнай творчасці, беларускай мастацкай літаратуры, гісторыі Беларусі, сельскай гаспадарцы, а таксама вучэбнай літаратуры. Быў падрыхтаваны другі зборнік твораў беларускай мастацкай літаратуры «Жніво» і інш., але яны так і не былі ажыццёўлены.
Летам 1918 г., калі бальшавікі адступілі з цэнтральнай часткі Беларусі, 12 паветаў Магілёўскай і Віцебскай губерняў, дзе заставалася савецкая ўлада, былі далучаны да Смаленскай губерні Расіі і ўтворана так званая Заходняя камуна. Прыватныя прадпрыемствы на гэтай тэрыторыі былі нацыяналізаваны, у іх ліку дзве друкарні і склады паперы409, якія сталі асновай для разгортвання выдавецкай дзейнасці ў Смаленску, куды было перамешчана з Мінска таксама і выдавецтва «Звязда». У гэты час яно абмяжоўвала сваю дзейнасць выпускам палітычнай літаратуры (лістовак, адозваў, агітацыйнапрапагандысцкіх брашур, газет), значнымі тыражамі выходзяць арыгінальныя творы дзеячаў Камуністычнай партыі А. Мяснікова, В. Кнорына, М. Старажэўскага і інш. Выданні на беларускай мове амаль не выходзілі, адна з прычын у тым, што сакратар Заходняга абласнога камітэта РКП(б) латыш В. Кнорыньш (Кнорын) быў перакананы: «белорусы не являются нацней, н те этнографнческне особенностн, которые нх отделяют от остальных русскнх, должны быть нзжнты» (Звезда. 1918. 6 окт.). Таму і змагаліся кіраўнікі Заходняй вобласці яшчэ і супраць Белнацкома, які шырока выкарыстоўваў у выдавецкай дзейнасці беларускую мову, ліквідаваўшы аддзелы Белнацкома ў Смаленску і Віцебску410.
На тэрыторыі Беларусі, акупаванай германскімі войскамі, амаль на год усталяваліся новыя парадкі. Хоць акупацыйная адмі
ністрацыя і падтрымлівала развіццё беларускага школьніцтва, культурнае жыццё, выдавецкую дзейнасць на беларускай мове (яшчэ з 1915—1916 гг. у Вільні), аднак не праяўляла зацікаўленасці ў справе беларускай дзяржаўнасці, трактуючы Беларусь як частку Расіі. Тым не менш 25 сакавіка 1918 г. у Мінску было абвешчана аб стварэнні незалежнай дзяржавы — Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР). Дэкрэты савецкай улады былі адменены, рабіліся спробы будаўніцтва вольнай Беларусі, якія ішлі ў складаных палітычных умовах.
Важнай сферай практычнай дзейнасці ўлад БНР былі школьная справа і культура. Міністрам асветы БНР стаў Вацлаў Іваноўскі. У Мінску быў адноўлены Педагагічны інстытут, ішла праца па падрыхтоўцы адкрыцця беларускага універсітэта, разгортвалася сетка школьных і культурнаасветных устаноў. Беларуская мова ўпершыню стала дзяржаўнай мовай. Пры Народным сакратарыяце асветы было арганізавана бюро па апрацоўцы школьных падручнікаў, а таксама створана таварыства «Прасвета», якое занялося іх выданнем. Пад кантролем Народнага сакратарыята ў Беларусі выходзіла 14 беларускіх газет і часопісаў411. Акрамя дзяржаўных выдавецтваў, якімі з’яўляліся выдавецтвы Народнага сакратарыята, Міністэрства міжнародных спраў БНР, Міністэрства беларускіх спраў у Літве, у гэты час актыўна працавалі прыватныя і грамадскія выдавецтвы і друкарні: Выдавецтва Барыса Клецкіна, Выдавецтва Вацлава Ластоўскага (усе ў Вільні), друкарня Неваха Нахумава, Якава Грынблата (у Мінску); выдавецтвы «Вольная Беларусь» (Мінск), Беларускае выдавецкае таварыства, «Гоман», Беларускае культурнаасветніцкае таварыства «Бацькаўшчына» (усе ў Вільні), выдавецтва імя Ф. Скарыны (у Коўне) і інш. Большасць з іх пасля заканчэння ваенных пертурбацый прадоўжыла дзейнасць у Літве, Латвіі, Заходняй Беларусі. Вядома 247 выданняў на беларускай мове 1917—1923 гг., якія былі імі выпушчаны.
Найбольш знакавай працай стала кніга «Што трэба ведаць кожнаму Беларусу», якая выйшла як выданне газеты «Вольная Беларусь» (Менск, друкарня А. Грынблата, 1918 г.). Напачатку быў своеасаблівы катэхізіс Вацлава Ластоўскага з пытанняў і адказаў на тэму, хто такія беларусы і чаму яны размаўляюць на беларускай мове.
Апрача гэтага Катэхізіса, у выданні змешчаны артыкулы М. Міцкевіча, Я. Лёсіка, М. Багдановіча, Пётры з Арлянят (ксяндза Станкевіча) і іншых аўтараў.
186
ПСТОРЫЯ БЕЛАРУСКАЙ КНІГІ
Часопіс «Беларуская крыніца». Петраград. 24 лістапада 1918 г. № 1—2.
Часам у адным выданні здучаліся некалькі выдавецкіх устаноў. Прынамсі, на тытульным аркушы кніжкі «Дзіцячая чытанка» пазначана: выданне «Вольнае Беларусі», Мінск, 1917 г., друкарня Н.М. Нахумова (старэйшаго), а на вокладцы гэтай жа кніжкі звесткі іншыя: Менск, 1918, друкарня Я.А. Грынблата. Ці сведчыць гэта аб камерцыйнай здзелцы, у выніку якой Я. Грынблат атрымаў тыраж ужо надрукаванай дзіцячай кніжкі і распаўсюджваў яе, дадаўшы сваю вокладку, ці ў тым былі іншыя прычыны, мы не ведаем. Тым часам гэтае выданне (яно складаецца з дзіцячых твораў Якуба Коласа і Ядвігіна Ш.) застаецца ўзорам эклектычна аздобленай дзіцячай кніжкі рэвалюцыйнага часу — у ёй выкарыстаны і віньеткі ў стылі мадэрн, і застаўкі з кацянятамі і мышанятамі, фотаздымкі з прыродай і выглядам кірмашу на цэнтральнай плошчы Наваградка; першыя
20 старонак набраны вялікім кеглем, астатнія 12 — меншым.
На пачатаку 1919 г. у Беларусі са зменай германскай улады на савецкую адбываюцца і змены не толькі ў назве дзяржавы, але і перакройванне яе тэрыторыі: 1 студзеня абвешчана БССР, урад якой узначаліў 3. Жылуновіч; а ўжо 28 лютага было аб’яўлена аб аб’яднанні БССР і Літоўскай ССР у адну дзяржаву — Літбел (ЛітоўскаБеларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка), урад якой узначаліў В. МіцкявічусКапсукас. Як адзначыў Я. Свярдлоў на пасяджэнні ЦБ КП(б)Б 2 лютага 1919 г., галоўнымі матывамі гэтага аб’яднання былі пагроза вайны з Польшчай, а таксама неабходнасць «засцерагчы гэтыя рэспублікі ад магчымага праяўлення ў іх нацыянальнашавіністычных імкненняў». Ствараючы вокладку «Бюлетэня Вышэйшага Савета народнай гаспадаркі ЛітоўскаБеларускай ССР» (Вільня, 1919), мастак Язэп Драздовіч уводзіць у яе кампазіцыю выяву аратага — гаспадара зямлі. Я. Драздовіч спрабуе пасучаснаму інтэрпрэтаваць стары сімвал (у 1912—1915 гг. выкананая ім фігура аратага ўпрыгожвала вокладку беларускага часопіса «Саха»), ужыць яго ў новым кантэксце: з выявай сонца — сімвалам рэвалюцыі — і дрэвамі — сімваламі жыцця412.
КНІГІ ОНЛАЙН
