Гісторыя беларускай кнігі
У 2 т. Т. 2. Кніжнасць новай Беларусі (XIX—XXI стст.)
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 436с.
Мінск 2011
Савецкая Белгрусь прасьцірае свае межы на ўсхоц да рубяжу, за якім Ідзе меншасьць беларускага жыхарства.
Гістврычны кругабег, вдднёў няволі праз нямецкую і польскую акуіацыі, праз шасьйГхпхвятовуюВела* русь, пвдыходзіць да уйодніх граніц.
Заўтра выбраньнікі беларускіх працвўнікоў I сялян ммацуюць гэтыя межы сааім высокім дзяржаўным чыньнем.
Замацуюць пашырэньне на ўсход і аднвчасовз кладуць аснову, моцную, гартаван,ю, з якое пачынаецца шлях да граніцвў заходніх.
Пашмраньне не канчвецца, пакуль не двходзіць да катуральных граі шц—гвта няўхільны закон самогаі жыцьця. 3. Жылуновіч. |
лівым уздымах рзвалвцыйнай хмлі, прынОс доўгажданы момент. У перыых ліках лістапада, калі напор рэвалюйыі рашчаліў туга сьціснутае кальйо конірр>валюцыйных сіл, успаліўшы нямацкую рэвалюцыю, як маякі, пачвлі загарввцца аднв за другою найыянальныя СавецкЬ рэспублікі.
За Украінскай—Латышская, за Латышскай—Літоўская I сьледам— Белерусмав Сввецкая Сацывлістыч* наі Незалежная Рэспубліка.
У палове сьнежня нврэдв беларускіх камуністычных сэкдыяў у Pace), а ў канцы сьнежня—кенфэрэнцыя РКП Заходняй вэбласыі вы казваюцца за яе засньвакьне і 1га студэеня часовае рявалюцыймае лравіцельстм маніфзстам звкрапляе вялікую гістарычную дату—нхраджэньме ноаай рэслублікі, рзслуб лікі беларускіх рабочыж I сялян.
Ала, пакуль ня суджвна замацввацца Белсрускай Рввалюйыйнай Дчяржаве: напужаная чырвонвЙ зданьню контррэвалюцыя зьбірае астзтнія сілы I выступае на перашкоду разьліву рэввлюцыйных хваль.
Заходнязўрапейскі Імперывлім кідве супроць Чырвонай арміі польскія легібны, акія эьнішчаюць Савецкую Беларусь і замацоўваюйь на яе лалёх панскі прыгон.
Цэлы год—з жнівеня 1919 г. па ліпень 1920 г.
3 ліпеня 20 году раэбуранаа 1 здратаваная зямля беларускіх рабочых I сялян ізноў уздыхае свабодна: Чырвоная армія э паўствўшымі працоўнымі гушчамі разьбіаае панскую няволю. Савецкая ўлада другі раз абвяшчае Белчрусь
Адозва
Прэіыдыуму Цзнтральнага Вынанаўчага Камітэту GCGP.
«Толькі ў йгерыСмепў, тохьжі ва ўмовах дыхтатурй прахеіаршгту, вмдваўшаі вакол сябе бозьшасьцю васялевьня стала магчымым у жэраяі вьвістожыць вацыяважьвае пріігнечаньве 1 стварыць абставівы уваемнага даверра і вбудаваць грунт братняга суарадоўінітва народаў».
Tax гаверыць жавсп.туцыя Gassy | Савецжіх Сапыял’стычных Рвспубліж, хавстытуцыя дабрахжотва аб'яднавых раўнапраўвых народаў.
Падтрымліваць усімі сіламі і ўсімі магчымасьцямі гвтыя абставівы ўвммвага двмрра паміж уваходвячымі ў сжлад Саюву Савецжіх Сацыядістычаых Рэспубліж ввродамі ссьць грунтоўным ввданьвем Casav.
Цавтражыы Выжаваужы КамітатСаюау Саведжіх Сацыялістьчвых Рэспубяіж прываае, што ўмова, лхая адбылася паміж Цввтрахьвйм Выжанаўчын Камітвтам і Беларуожаі ССР, ва грунце ажоі у сжжадзе Беларусжай Рэспубдіжі ждввюцца Vee абшары Савецхага Саюау в большасвцю бедарусжага насяденьня, ёсьць вовым. 1 ясжрьвым довадам фактычвага ажыніняревьнл Jee болей і болеі цесных дружных 1 братвіх адносів цаміж вародамі, ва* сяляючымі Case.
Беларусь, у часй царывму вабранаж хрзіна,—арвна барацьбы вяліаарасейскай, пожьсжай, літо$сжаА 1 нямеджай і інш. буржуазей,—выша?шая яа шлях выввалввьвя а утварвнь'вем СавепжаЙ улады, у першмя ж дяі свайго выввалеяіня ў машфвсьцв вершага работвіцха слмнсжага ўрадуіга студаеня 1919 г. рашуча адхідма опуобы буржуівых і дробвабурху йнйх элемэвтаў булавапь свае рааьвіцьдв ва грувце і годніцтва в хаоітадістычнйм іьдам. Гьтая ж умова работніпжасяляясжіх урадаў РСФСР 1 Беларусжаі ОСР дае поўную магчымасьць Быарусі дмеівш» разьв'аься на грувце шырожага вжаяаміпаг», дзярха?нага 1 жудьтурвага будаўвідтва.
3 xml прычывы Ііантрадіны Выxanjxu Камітэт СССР с поўвыл вдакадыіевінем адвначае даеягнутую увову. вгодва 8 арт. в жанетытуцыі СССР, пам ж РСФСР і БССР, яыя в'лўляецця гістарычвым моманхам дхя жйцьпя Самціай Беларусі.
Ці'втрзльны Выж. Кая. СмяТ Савецжіх Садыядістйчных Рвспубліх яя сумвяваепца, што гета ваівяліжпш ажт узаемвага даверра народаў, лхія нзсддяюць Саюа, павагі да оамавыввачэньвя жожаап вароду, будвв прывывам даеля ўсіх працоўвых Бедарусі мацвей вымвазда оад штавдарам Савецжаі Беларусі, орацавздь над сваім экаяамічным і вуптуркым адраджавьяем і равшцьцем, дад умацававьвем Савецжай Бедарусі 1 ўсяго Gassy С*вецжіх Сацыялістычных Рэспубдіж.
Адлівы фровт С»мцхіх С іцыялістычвых Распубдіж мацвев ва вачох жааітажіепнвага абжрушвавя.
Цаатральны Выжанаўчы Камітэт Саму Сацыядістычвых Рвспубдів важліжае рабочых і сядян Беларусі разам в рабочымі і сялявамі цьверда і рашуча падгрымліваць брахві cave аб ядваных дм сьцягам Самту вародаў.
СтарівьіМ ЦВК Casey ССР Н. Нарыманаў.
Свжратар ЦВК Сахяу ССР А. Енумідае
Малма, Крямль, 7 лктага 1924 *.
Б.С. С.Р.
пасьля пашырэньня
99.220 кв. вёрст
і 3.859.000 чалавек.
284
ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСКАЙ КНІГІ
„Са сцягам Леніна перамаглі мы ў баях за Окрябрскую рзылюцыю.
Са сцяіам Леніна дабіліся мы рашаючых поспехау у барацьбе за перамоіу соцыялістычнага будауніцтва.
3 ізтымжа сцяіам пераможам у пролетарскай рмолюцыі яа ўсім свеце.
Няхай жыве ленінізм!’' (J. Сталін).
НЯХАЙ ЖЫВЕ XVIII ГАДАВІНА ВЯЛІКАЙ ПРОЛЕТАРСКАЙ РЭВОЛЮЦЫІ У СССР!
НЯХАЙ ЖЫВЕ СОЦЫЯЛІСТЫЧНАЯ РЭВОЛЮЦЫЯ ВА УСІМ СВЕЦЕІ
Газета «Віііебскі пралетарый».
7 лістапада 1935 г.
ха н молот» у 1920—1921 гг. выходзіў дадатак «Красная молодёжь», у 1924 г. — «Зарннцы», у 1925 г. — «Комсомолня»; бабруйская газета «Бедняк» мела дадатак «Страннчка красной молодёжн».
Беларусь заўсёды была крінай, дзе вялікую ролю адыгрывала сельская гаспадарка. Таму следам за моладзевымі пачалі ўзнікаць газеты для сялянства. У 1921 г. у якасці дадатку да газеты «Звезда» пачала выпускацца «Беларуская вёска», якая з сакавіка 1924 г. стала асобнай газетай (у 1926—1928 гг. яна выдавала двухтыднёвы літаратурнамастацкі дадатак «Чырвоны сейбіт»). У Гомелі з 1920 г. выходзіла газета «Новая деревня», у Полацку газета «Чырвоная Полаччына» друкавала тэматычныя старонкі «Вясковая камсамолія». У 1924 г. пачалі выходзіць «Внтебская крестьянская газета» і ў Магілёве — «Вясковы будаўнік».
Прафсаюзныя газеты і газеты для рабочых у гэты час толькі пачалі з’яўляцца. Так, у Ба
рысаве ў 1920—1921 гг. выйшла газета «Коммуннстнческнй труд», у Гомелі — «Рабочая жнзнь», у Магілёве ў газеце «Соха н молот» былі старонкі «Професснональный двухнедельннк», у Віцебску «Нзвестня Внтебского окркома КП(б) Белорусснн н окрнсполкома» выпускалі дадатак «Професснональная мысль». У Мінску прамысловасць знаходзілася ў стадыі ўзнаўлення і прафсаюзныя газеты з’явіліся пазней, чым у астатніх рэгіёнах Беларусі. Першай буйной асобнай прафесійнай газетай у Мінску стаў «Рабочнй», пачаўшы сваё выданне ў 1927 годзе.
Да канца 1924 г. па ўсіх рэгіёнах Беларусі мелася сетка грамадскапалітычных газет, якія прапагандавалі сярод розных катэгорый насельніцтва камуністычныя ідэі і проста паведамлялі насельніцтву свежыя навіны. Акрамя грамадскапалітычных выданняў, пачынаюць выходзіць і спецыяльныя.
Практыку насценных газет РОСТА (закончылі сваё выданне разам з заканчэннем Грамадзянскай вайны) падхапілі вытворчыя насценныя газеты — кампартыя ўдзяляла павышаную ўвагу стварэнню сеткі «нізавога» друку. Намаляваныя іншым разам ад рукі або друкаваныя на даступных прадпрыемству сродках, насценныя газеты даводзілі да калектываў работнікаў пастаўленыя партыйнай арганізацыяй задачы. Тыраж такой газеты рэдка перавышаў 20 экз., колькасць іх расла ў геаметрычнай прагрэсіі. У снежні 1924 г. прафсаюзы Беларусі выпусцілі 164 насценныя газеты, у 1931 г. іх ужо было 6 тыс., а ў 1932 — 13,5 тыс. Насценныя газеты паслужылі пачаткам фабрычназаводскага друку і руху рабочасялянскіх карэспандэнтаў (рабселькораў). Для вучобы і павышэння культуры работнікаў раённых газет і працы з рабселькорамі ЦК КП(б) Б выдаваў праз выдавецтва «Звязда» ў 1934— 1936 гг. часопіс «Большэвіцкі друк» (адказны рэдактар А. Джэлюк). На старонках часопіса друкаваліся датычныя прэсы ўрадавыя пастановы, артыкулы розных аўтараў — ад старшыні ЦВК СССР і БССР А.Р. Чарвякова і загадчыка аддзела культуры і прапаганды ленінізму ЦК КП(б)Б тав. Д.Ю. Коніка да простых селькораў, накшталт Сцяпана Шаіркі, рэдактара насценгазеты калгаса «Бязбожнік» Лёзненскага раёна. Пад рубрыкай «Ініцыятыва, практыка, вопыт» часопіс змяшчаў хроніку і агляды жыцця раённых газет, часам у сувязі з патрэбамі дня, накшталт: «25га сакавіка 1935 г. бабруйская раённая газета «Комуніст» — адна з старэйшых раённых газет БССР — адзначае свой юбілей — выхад 3000га нумара. У сувязі з юбілеем ра
КНІГАЎЫІСКАХ ІДЭАЛОГІІ (1917—1991)
285
ённай газеты ў радзе калгасаў пачаўся паход за чыстату калгасных хат і двароў. Калгасніца калгаса «Усход» Худавец Марыя, актыўны чытач раённай газеты, пабяліла і атынкавала сваю хату, купіла шафу, самавар. Ляпёшкіна Марыя набывае поўны камплект пасуды, «каб сям’я не ела з адной міскі». Нізавыя газеты і рабселькоры Бабруйшчыны сустракаюць юбілей сваёй раённай газеты ўзмацненнем работы па падрыхтоўцы веснавой сяўбы»516.
Асобным відам выданняў сталі бюлетэні гандлёвых біржаў, якія ўзнавілі сваю працу з усталяваннем новай эканамічнай палітыкі. 3 1923 па 1927 гг. такія бюлетэні выходзілі ў Мінску, Віцебску, Гомелі, Магілёве і Смаленску.
Працягвалі выдавацца і аднадзённыя газеты, але тэматыка іх крыху змянілася. Акрамя святочных выпускаў, з’явіліся літаратурныя газеты да гадавін («Jednodniowka Literacka» (1929) і «Лмтературная газета» (1931) у Мінску, «За пралетарскій тэатр» (Гомель, 1931), «За культуру» (Віцебск, 1928), газеты жыллёвакамунальнай гаспадаркі да суботнікаў («На штурм бездарожжа» (Мінск, 1931), атэістычныя газеты да рэлігійных свят («На барацьбу з рэлігійным дурманам» (Барысаў, 1929) і г. д. Аднадзённыя газеты выпускалі да дзён здачы нарматываў ГТО, да дзён АСАВІАХІМа, вучэнняў грамадзянскай абароны («Прнзывннк», Барысаў, 1925; «Камсамолец на самалёт», Віцебск, 1931) і да т.п.
У 1925—1927 гг. адбываецца рэагранізацыя найбуйнейшых беларускіх газет. Многія з тых, што выпускаліся паруску, сталі выходзіць на беларускай мове: «Звезда» — у 1927 г., «Белорусская деревня» і «Красная смена» — у 1926 г. Пачынае выходзіць новая газета на рускай мове — «Рабочнй». «Mlot» і «Gwiazda mlodzezy» перасталі выдавацца, узамен распачата выданне газеты «Огка». «Дэр векер» («Будзільнік») пераўтвораны ў «Октябер» («Кастрычнік»), Пачата выданне газеты на літоўскай мове «Raudonasis artojas» («Чырвоны араты») для работы з літоўскамоўным насельніцтвам Беларусі.
КНІГІ ОНЛАЙН
