Гутаркі з Антонам Шукелойцем
Зянон Пазьняк
Выдавец: Беларускія Ведамасьці
Памер: 144с.
Вільня 2003
Антон Шукелойць
ГУТАРКІ 3 АНТОНАМ ШУКЕЛОЙЦЕМ
зянон ПАЗЬНЯК
ГУТАРКІ 3 АНТОНАМ ШУКЕЛОЙЦЕЛЛ
Варшава. „Беларускія Ведамасьці”
Вільня. Таварыства Беларускай Культуры ў Летуве 2003 г.
УДК 947.6
П 12
ISBN 9955-9337-8-Х
© Зянон Пазьняк, 2003
ПРАДМОВА
Гэтая кніжка пра Антона Шукелойця, пра падзеі ў ягоным жыцьці, здарэньні, сьведкам якіх ён быў і пра якія расказаў у нясьпешнай гаворцы. Апавяданьні запісваліся мной з перапынкамі з кастрычніка 2001 года па верасень 2003-га. Цяпер Антону Шукелойцю 88 гадоў, якія ён пражыў, пасьвяціўшыся Беларусі.
Антона Шукелойця, кіраўніка Беларуска-Амэрыканскага Задзіночаньня на эміграцыі, ведаюць усе, і ва ўсіх ён карыстаецца нязьменнай павагай. Ягоныя паводзіны ў беларускім грамадзтве за мяжой ёсьць эталон беларускага народнага шляхецтва — пастава простая, дабразычлівая і разумная.
Некалі ў Ашмянах, за праваслаўнымі могілкамі на ўскраіне поля, дзе былі пахаваныя паўстанцы 1863 года, стаяў крыж. Там, на лавачцы ля крыжа, часта зьбіраліся гімназісты, марылі пра будучыню і натхняліся гераізмам народнай гісторыі. Сярод гімназістаў быў малады Антось Шукелойць. У гэтую якраз пару ён улучыўся ў палітыку і потым сам сабе скажа, што жыць трэба — для Беларусі.
Знаёмы матыў, паэтычна асэнсаваны Ларысай Геніюш. Бо гэта матыў эпохі, сьветапогляд Адраджэньня, погляд цэлага беларускага пакаленьня. Выбітага, выстраленага, згноенага ў турмах ГУЛАГу.
Тыя, што перажылі навалу, выратаваліся і апынуліся ў эміграцыі, стварылі за мяжой беларускую літаратуру — ідэёвы грунт нацыянальнага Адраджэньня, зьбераглі беларускую кулыуру, мову і веру, сфармавалі палітычныя арганізацыі і сцьвердзілі беларускую незалежніцкую палітыку.
Але нашая гутарка тут — пакуль што не пра эміграцыю, а пра тую, ужо далёкую пару, якую цяпер мала хто памятае. Антон Шукелойць разважае пра падзеі 1930-1940-х гадоў, якія гэтак перакручаныя, сфальшаваныя і замоўчаныя вечнымі ворагамі Беларусі. А. Шукелойць быў назіральнікам і непасрэдным удзельнікам палітычных плыняў і падзеяў нядаўняй беларускай гісторыі. Яго і паслухаем.
Зянон Пазьняк
УСТУП. УСПАМІН ПРА ПЕРАКЛАДЧЫКА «ГІАРСІВАЛЯ»
3. Пазьняк: — Напачатку адыйдзем трохі ад храналёгіі і пагаворым пра зьявы малавядомыя, але цікавыя для падзеяў літаратуры. Ці маглі б Вы расказаць пра Леаніда Галяка, які ў 1947-м годзе пераклаў „Парсіваля
А. Шукелойць: — Гэта мой прыяцель з часоў нямецкай акупацыі, мы разам жылі, займалі адзін дом, карысталіся адным сталом. Гэта значыць утрымоўвалі адну гаспадыню, якая нам варыла абед тады, калі мы дзень праводзілі на працы. Хто такі Галяк? Па паходжаньню іхная сям’я зь Лідчыны. Бацька ягоны быў чыноўнікам, памойму, на пошце. I потым ён так і застаўся за польскіх часоў працаваў ў Вільні на пошце.
У яго было двое дзяцей. Гэта Леанід Галяк і ягоная малодшая сястра, якая пасьля выйпша замуж за нямецкага афіцэра і выехала, недзе жыве цяпер ў Амэрыцы, у паўдзённых штатах.
Галяк вучыўся ў беларускай гімназіі ў Вільні, хаця пасьля (з увагі на тое, што беларуская гімназія ня мела дзяржаўных правоў) ён перайшоў у польскую гімназію Зыгмунта Аўгуста, яе заюнчыў і паступіў на ўнівэрсітэт на юрыдычны факулыэт. Будучы на ўнівэрсітэце, ён належыў да Беларускага Студэнцкага Саюзу, але недзе, здаецца, у 1933-м годзе група студэнтаў Беларускага Студэнцкага Саюзу з такімі Кастусём Глінскім і Яўгенам Бартулём на чале вырашылі ўтварыць карпарацыю Скарыны. I вось Галяк быў разам з Глінскім. Карпарацыя Скарыны праіснавапа нешта тры гады і была потым ўнівэрсітэтам „разьвязаная". Аб гэтай арганізацыі трэба б было гаварыць асобна.
Пры гэтай нагодзе хачу сказаць, што Радаслаў Астроўскі (тады дырэкгар беларускай гімназіі) зрабіў такі крок у час працэсу Грамады, іпто яны пайшлі на супрацоўніцгва з палякамі. Але не дарма, ня так, як цяпер некаторыя там, на Беларусі, ідуць. За гэта палякі паабяцалі прымаць нашых юрыстых пасьля сканчэньня ўнівэрсітэіу на дзяржаўныя працы, гэта значыць у суды, у
адміністрацыю, адвакатуру і гэтак далей. I вось, карыстаючы з гэтай магчымасьці, група студэнтаў (чалавек, можа, з дваццаць, у аснаўным юрысты, каторыя канчалі ўнівэрсітэт) выйшлі зь Беларускага Студэнцкага Саюзу (ці, можа, іх выкінулі, бо яны хацелі быць і там, і там) і ўтварылі гэтую арганізацыю Скарыны, якая была падтрыманая польскім урадам. На чале гэтай арганізацыі стаяў, як я ўжо казаў Кастусь Глінскі. Ён потым быў суддзёй, трапіў здаецца, у ссылку і з арміяй Андэрса, выехаў. Памёр у Аніліі. У Ашліі ён быў у нашай грамадзе.
Глінскі паходзіў зь вельмі багатай гаспадарскай сям’і, па-мойму, з Браслаўшчыны. А Яўген Бартуль, гэта другая асоба, ён паэт, вельмі здольны быў чалавек, паходзіў з Латгаліі (зь беларускіх Інфлянгаў), так, як наш Франціш Бартуль, нават ягоны, відаць, нейкі далёкі сваяк.
Тады Галяк, скончыўшы ўнівэрсітэт, адбыў трохгадовую пракгыку ў судзе і мог бы быць прызначаны суддзёй, але ён хацеў быць адвакатам. I дзеля гэтага потым дамовіўся з адным зь віленскіх адвакатаў. Трэба было йшчэ пару гадоў адбыць так званай адвакацкай аплікантуры. Так што Галяк — адзін з найбольш адукаваных нашых юрыстаў якія былі ў час нямецкай акупацыі. Ён хацеў мець вольную прафэсію, і таму йшчэ трэба было йсьці на аплікантуру да нейкага адваката, што ён і зрабіў.
У акупаваны немцамі Менск ён зьявіўся ў сувязі з тым, што Астроўскі ўзначаліў галоўную адміністрацыю Менскай акругі (наогул, Беларусі ў той час). Ягоныя людзі (гэтыя ягоныя знаёмыя, цэлы шэраг юрыстых) прыехалі ў Менск працаваць у сваіх прафэсіях.
У Менску Галяк быў суддзёй Акруговага суду. Вельмі высока цэнены як суддзя, і калі немцы думалі ўтварыць юрыдычны інстытут (бо ім паірэбныя былі юрысты для мяйсцовых судоў), то якраз Галяка ў 1944-м годзе прызначылі рэкгарам інстьпуіу. У друку ўжо была абвестка
пра набор студэнтаў у гэты інстытут. Аднак Менск неўзабаве занялі расейцы.
Пасьля гэтага Галяк выехаў (мы выехалі разам) на эміграцыю, толькі што я быў апынуўся ў амэрыканскай зоне, а ён у ангельскай, у беларускім лягеры Ватэнштэт.
У лягеры была беларуская гімназія. Ён там, магчыма, нешта выкладаў у гімназіі. Наагул, ён быў чалавек вельмі шырокага дыяпазону ведаў. Добра валодаў нямецкай мовай, у яго былі грунтоўныя веды ў фізіцы, у хіміі, у розных дзялянках, што ня вельмі зьвязаныя былі зь юрыдычнай адукацыяй.
(KiqnxAiTBdued)
Леанід Галяк
3. Пазьняк: — Ці цікавіўся Галяк літаратурай?
А. Шукелойць: — Дакладна ня ведама. Перакладамі ў Ватэнштэце займаліся ў асноўным й Тумаш. Хв. Ільяшэвіч ІЛ. Галяк. Перакладалі Свіфта («Гулівера») і іншых пісьменьнікаў. У Л. Галяка была думка з Тумашам перакласьці Біблію на беларускую мову. I яны нейкія часткі Бібліі пераклалі.
Прыехаўшы сюды, у Нью-Ёрк, яны гэтую задумку далей працягвалі. Навязалі кантакт з выдатным нашым баптысцкім дзеячом Данйіам Яськом, таму што патрэбны быў для перакладу Бібліі нехта, хто б ведаў добра габрэйскую мову. I сярод баптыстых быў такі выдатны знаток усходніх моваў, гэта валыняк Марцінкоўскі. Ён быў прафэсарам ці дацэнтам Пецярбургскага ўнівэрсітэту. Марцінкоўскі згадзіўся быў узначаліць
пераклад Бібліі. Але ў гэтым часе доктар Янка Станкевіч зьвязаўся таксама зь іншай групай бабтыстых, і тыя яму дапамаглі. Адным словам, забралі ад Галяка і Тумаша гэтую справу і даручылі Янку Станкевічу. Такая вось была канкурэнцыя.
Што датычыць палітычнай арыентацыі, то Галяк належыў да Рады БНР ад самага пачатку.
3. Пазьняк: — Ці ведалі вы што пра пераклад „Парсіваля”, які Галяк зрабіў у 1947-м годзе?
А. Шукелойць: — Я бачыў гэты пераклад „Парсіваля", і наваг, здаецца, маю яго. Гэта ён зрабіў у Ватэнштэце. Там вельмі шмат што перакладалі, зь нямецкай мовы і на нямецкую мову. Рознае. Група такая была, што добра ведалі мову. I Тумаш нямецкую мову добра ведаў. Ён перакладаў Багдановіча.
3. Пазьняк:—Галяк з Тумашам былі ў добрых адносінах?
А. Шукелойць: — У добрых адносінах. Мы прыехалі сюды ў Амэрыку, то якраз у Галяка затрымаліся: я, Тумаш і Адамовіч.
3. Пазьняк: — Што вы скажаце пра палітычныя погпяды Галяка?
А. Шукедойць: — Палітычных поглядаў ён быў усё ж правых. He сацыялістычнага кірунку. У часы нямецкай акупацыі ён адыграў актыўную ролю у аднаўленьні Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы, вельмі актыўную. Юрыдычныя асновы — гэта ўсе ён рыхтаваў разам з яшчэ адным суддзём.
3. Пазьняк: — Ён па паходжаньні быў з кагалікоў ці з праваслаўных?
А. Шукепойць: — Го-о, гэта вельмі цікава. Ён па паходжаньні быў праваслаўны. У сям’і ягонай былі і кагалікі. Галякі паходзяць з шляхты. Гэта шляхта. Ён расказваў мне пра сваю бабку (любіў расказваць часта), пра каталічку. Дзед быў праваслаўны, і хацеў навярнуць гэтую сваю жонку на праваслаўе. Яна не давалася. Урэшце захварэла. Хварэе гэтак, і прыехаў да яе сьвятар праваслаўны і такой царкоўна-славянскай мовай кажа: „Слушай, да ты бы отреклася б от этой каголіческой ересі. ”
А яна, кажа, толькі на ложку, як ляжала, задком да яго павярнулася — і ўсё, на гэтым скончылася.
Так што Галяк паходзіў з такой мяшанай сям’і, хаця сам лічыўся праваслаўным.
Памёр Галяк у Нью-Ерку. Ягоная жонка йшчэ жыве.
3. Пазьняк: — Я знайшоў ягоны пераклад „Парсіваля” ў беларускай Кірыла-Тураўскай царкве ў Брукліне на Атлянгык-эвеню. Дагэіуль я ня ведаў нават пра існаваньне такога перакладу. Мяне ўразіў сам факц што палітык, здавалася б, далёкі ад літаратуры, пераклаў вялікі твор эўрапейскага пісьменсгва, які зьвязаны з кантэкстам эўрапейскай купьтуры. Праўда, Івонка Сўрвіла* мне казала, ппп былі сярод беларусаў потым закіды, асабліва шго да мовы ягонага перакладу. I яно не без падставы. Цяпер я ўзяў на сябе грэх пры паўторным выданьні крыху паправіць мову перакпадчыка (інакш нельга было).
Але другое, шю мяне ўразіла — гэта тое, што пераклад „Парсіваля", фактычна, ніяк не адлюстраваўся ў беларускай кулыуры. Праца Леаніда Галяка правалілася, нібы ў багну. Нібы яе не было. (Хоць, як мне вядома, кніжкі раздавалі тады па беларускіх школах у Нямеччыне.)
Гэта найбольш мяне падштурхнупа выдаць ягоны пераклад „Парсіваля ” цяпер у „Беларускіх Ведамасьцях", каб, так бы мовячы, паправіць няшчасьце гісторыі і ўвесьці „Парсіваля" ва ўжытак беларускай літараіуры
КНІГІ ОНЛАЙН
