Гутаркі з Антонам Шукелойцем
Зянон Пазьняк
Выдавец: Беларускія Ведамасьці
Памер: 144с.
Вільня 2003
Ёсьць адзін аспэкг у гэтым пыганьні, які я хацеў бы ўдакладніць. Лёс рору Луцкевічаў.
А. Шукеіюйць: — Менская частка жыцьця Луцкевічаў неяк мала дасьледваная. А тут шмаг цікавага. Гэта гэрбавая шляхта, Жылі ў Менску здаўна. Бацька братоў Луцкевічаў якога звалі Ян, уцзельнічаў у паўстаньні Кастуся Каліноўскага. Пасьпя здушэньня паўстаньня, яму неяк удапося пазьбегнуць рэпрэсіяў і замаскавацца. Служыў у расейскім войску. Пахаваны ў Менску на Кальварыі. Помнік падпісаны па-польску, дзе сказана, што Ян Луцкевіч быў афіцэрам расейскага войска.
3. Пазьняк: — Гэта, здаецца, як ісьці да касьцёла, то зь левага боку.
А. Шукелойць: — Так. Дамы Луцкевічаў (іх было два, стары і новы) стаялі на вуліцы Хрышчэнскай, унізе, каля Сьвіслачы. 3 другога боку на гэтай вуліцы стаяў дамок Янкі Купалы. У 1944-м, калі вярталіся саветы, увесь бок вуліцы, дзе стаяў дом Купалы, згарэў. Дамы Луцкевічаў ацалелі, але пасьля вайны саветы іх разбурылі.
У Яна Луцкевіча было пяцёра дзяцей: сыны lean. Антон, Стэфан, дочкі Амілія (Эмілія) і Вікторыя, якая памерла ў два гады.
Жонка Яна Луцкевіча, Зоф’я, была з роду Лычкоўскіх, вельмі прыгожая жанчына (як відаць на фагаграфіі яшчэ XIX стагоддзя).
Стэфан быў лекарам. Выглядаў вельмі
Ся.ч ’я Луцкеяічаў 1905 г. Стаяць: Кастусь Шпакоўскі (далёкі сваяк), Амілія (Эмілія) Луцкевіч (Шабуня), Антон Луцкевіч; сядзяцы Зоф ’я Луцкевіч, Дзіня (даяёкая сваячка, бона), Іван Луцкевіч
шляхетным чалавекам, праўда, цікавіўся больш паляваньнем, сваёй прафэсіяй і сьвецкім жыцьцём. У беларускім руху не адзначыўся.
У 1930-х гадах, калі Купала рабіў сабе „харакіры” (парэзаў жывот), то першы, хто ратаваў яго, быў якраз Стэфан Луцкевіч, які яго агледзеў выклікаў хуткую дапамогу, і Купалу адвезьлі ў шпіталь.
Аміпія Луцкевіч закончыла Інстытут шляхетных дзяўчат у Беластоку. Выдатна володала французкай і нямецкай мовамі. Акрамя таго размаўляла па-польску, па-расейску і, вядома, па-беларуску. Яна выпша замуж за Аляксандра Апалінаравіча Шабуню, маёнтак якога, Шарамысыіь, быў пад Мар’інай Гэркай. Шабуні гэта моцная беларуская гэрбавая шляхга (гэрб «Бабёр на камені»), удзельнічалі ў беларускім вызвольным і рэвалюцыйным руху. Асабліва родны браг Аляксандра і дзядзька спадарыні Яніны Шабуні-Каханоўскай Антон Шабуня.
Дачка спадарыні Яніны Каханоўскай, Юля, на эміграцыі вышла замуж за ўкраінца Паўло Андрусішына. Іхныя дзеці, сыны Юрка і Багдан
(беларускі сьпявак Данчык), маюць паходжаньне па жаночай лініі з роду Луцкевічаў. Такая вось гісгорыя.
Дарэчы, дом у Ракуцёўшчыне, дзе бываў Максілі Багдановіч гэта фальварак Луцкевічаў. Меті яго па жаночай лініі. Нядаўна на Беларусі гэты дом спалілі.
3. Пазьняк: — Так, гнюсная і подаая вайна. Але вернемся да галоўнай тэмы пра лёс будучыні Беларусі.
Бяда ня толькі ў тым, што страціпі сталіцу. Гора яшчэ ў тым, што, калі казаць корагка і вобразна, на працягу ўсяго паднявольнага пэрыяду пасьля страгы дзяржавы Вялікага Княства Літоўскага беларус, „нзмождён лнхорадкою”, не даваў падняцца і ўстаць раненаму беларусу з карціны Антуана Жана Гро.
Было, што сяляне здавалі інсургентаў Каліноўскага ў рукі царскіх сатрапаў. (Тады расейцы згнаілі ў Сібіры цэлае пакаленьне шляхецкай моладзі). А ў 1930-я гады, у часы сталшскага тэрору і рэпрэсіяў, „нзмождёный” падняўся з-пад плоту і навучыўся ня толькі пісаць даносы на лепшых, але й забіваць сваіх.
Амілія Шабуня (Луцкевіч) ) малой Янінай Шабуняй (Каханоўскай). 1911 г.
Зоф 'я Луцкевіч (з дому Лычкоўская). Маці братоў Луцкевічаў
(Фота 1880-х гг.)
Вось дзе фэномэн. Праблема чужой галавы.
Так выглядае пытаньне ў абвостранай інтэрпрэтацыі. Што трэба, каб здабыць нармальную долю Беларусі, калі таюе кароткае ёсьць жыцьцё, што не хапіла цэлага ХХ-га стагоддзя?
А. Шукелойць: — Вось жа з пытаньня вынікае адказ, як з дзеяньня супроцьдзеяньне. Трэба адрадзіць элішу нацыі I найперш трэба ўзгадаваць духоўна моцных асобаў.
Мусяць быць духова моцныя людзі, што бяруць адказнасьць. Яны пойдуць і павядуць. Вось жа, скажам, Тамаш Грыб, ці докгар Мікола Чарнэцкі, ці Юльян Саковіч моц. Турмы і страхі не зламалі Саювіча. А багагы на той час чалавек, ня парабак, ня з лапцяў прышоў у палітыку. (У сваім фальварку Балдыры меў абшары зямлі і лесу, трымалі 52 каровы.)
Дарэчы, ня толькі арганізацыя беларускай паліцыі, але й вайсковыя адзінкі таксама ягоная праца. Ну й Кушаль, вядома, ствараў. Але Кушаль больш як вайскавік-спэцыяліст.
Саковіч і ў савецкіх партызанах закладваў
беларускае падпольле (не інфармуючы немцаў), за што, відаць, яго пад забойства і падвялі.
Духовая моц асобы ёсьць найважнейшая якасьць і найбольшая каштоўнасьць у палітычным змаганьні. Калі моцных індывідуальнасьцяў няма, то грошы паргыю не падымуць. Хутчэй загубяць (тым больш, калі дармовыя). Грошы патрэбныя для выхаваньня новага пакаленьня. Найперш, гэта справа арганізацыі розных легальных гурткоў і таварыстваў у вучэльнях і ўвогуле ў грамадзтве, бо маладая асоба выхоўваецца ня толькі ў сям’і ды шюле, але й асяроддзем.
У цяперашніх умовах, якія на Беларусі, гэта вельмі цяжка, але не бяда, не найгорш, ня трэба апускаць рукі. Бо вядома і засьведчана ня раз, што пры дабрабыце ды задаволенасьці гіне духовая сіла. Дабрабыг і задаволенасьць у грамадзтве разьядаюць пакаленьне, мізэрнее дух. Крочыць маса абывацеляў і любуецца сабой.
3. Пазьняк: — Беднасьць і галеча ператвараюць чалавека ў нявольніка. Ён не разьвіваецца.
Беларуская дэманстрацыя каля ААН, 1997 г. Нью-Ёрк
А. Шукаюйць: — I гэта праўда. Трэба змагацца з прычынамі галечы і дапамагаць духоваму разьвіцьцю. Дзеля гэтага паклікана эліта. Найперш там не павінна быць заспакаеньня.
Вось у Польшчы ў 30-я гады старая загартаваная польская інтэлігенцыя, што
паскакаць. А вось вынік. Немцы сіукнулі і ўсё пасыпалася. Тых палякаў, што ў 1920-м гналі бальшавікоў з-пад Варшавы, аж пыл курэў ужо не было, а моладзь здрабнела. Гэтак я ўважаю.
Але вярнуся да пытаньня пра долю. Ведаеце, ліха ходзе і ня сьпіць. I вось думаю, што рабіць
На беларускай выставеў Беларускім Цэнтрыў Саўт-Рывэры (Нью-Джэрзі), 1998 д
(Фота А. Сільвановіча)
здабыла незалежнасьць, — адыходзіла. Што адбывалася ў гэты час у школах ніхто не цікавіўся ўсур’ёз і ня думаў. А трэба было спэцыяльна „ствараць людзей", арганізоўваць умовы для росту асобаў.
Былі, вядома, розныя суполкі, інтарэсы. Клеілі ды выстрыгалі, плавалі на лодках, хадзілі ў турпаходы, танцы, выпіць, пасьмяяцца, пагуляць, пабавіцца ды часу сьцерці. Гэтакая арганізацыя паводзінаў нічога не дае для фармаваньня маладой асобы, а часам нават шюдзіць.
3. Пазьняк: — 0, так. Я называю гэта культурнай формай актыўнага гультайства, спажываньне жыцьця. Набытак невялікі.
А. Шукепойцы — Хоць маладому трэба й
тады, калі Беларусь (ня дай Божа) страціла б незалежнасьць.
Есьць шмат прыкладаў, адпаведных беларускай долі, у нашых суседзяў. Найперш у палякаў. У часы паўстаньня 1830 года палітычныя колы Полынчы выкарысталі паэта (дарэчы, нашага земляка-беларуса) Юльяна Нямцэвіча, сябра і дарадцу (ад’ютанта) Касьцюшкі. 3 дыпляматычным даручэньнем яго паслалі ў Англію. У Англіі яму сказалі, што справа Польшчы ёсьць унутранай справай Расеі, і Англія ва ўнутраныя справы іншай дзяржавы ўмешвацца ня будзе. I з гэтым Нямцэвіч вярнуўся.
Нашае становішча сёньня падобнае. Так вьшвдае, што Захад гаговы быў бы нас здаць Маскве.
I што рабіць у такім выпадку? Заўсёды трэба мець на ўвазе адпаведную дзейнасьць у двух кірунках. Першае, у самой нашай краіне, каб нас ня зьнішчылі зусім.
Мы мусім захаваць дух змаганьня. Дух змаганьня! Мы можам шмат што сіраціць: і дзяржаву, і маёмасьць, і школу, — але дух змаганьня мы мусім захаваць. I калі мы паграфім утрымаць дух змаганьня на Беларусі, дух незалежнай дзяржавы, дух народу, — мы буцзем мець будучыню. Утрьмаць яго ў неспрыяльных варунках ёсьць асноўнае наша заданьне.
Як гэта рабіць, якім чынам, як уірымаць нашыя арганізацыі, гурткі, шюлы, ініцыятывы, сям’ю і г.д. гэта ўжо іншае пытаньне. Але капі ня будзе беларускага духу змаганьня, супраціўленьня і беларускага стварэньня, то шмат піто страцім і нічога не дасягнем. Маючы дух змаганьня, захаваем мову.
3 Пазьняк: — Ведаеце, пра дух змаганьня вы трапілі ў кропку. У гэтым уся й бяда, што дух змаганьня аслабеў. Я думаў, чаму так сталася. I прыходжу да высновы, што прычына расейскі генацыд за саветамі. Беларускія нацыянальныя вярхі былі фізічна зьнішчаныя. Засталіся нізы. Маштабы вынішчэньня былі такімі вялікімі, мэтадычнымі і працяглымі, што выклікалі зацяжную кагастрофу беларускай нацыі, якая ня сюнчылася і сёнызя. Парушылася струкіурная сувязь паміж пластамі і пакаленьнямі людзей, паламалася гармонія цэлага. Калгасны прыгон на вёсцы ў спалучэньні з русіфікацыяй у гарадах дэфармаваў беларускі дух.
I іут я сьведама згушчаю фарбы, каб лепш бачыць. У 60-80-х гадах у сувязі з масавым перасяленьнем (дакпадней, уцёкамі) насельніцтва калгаснай вёскі ў гарады (і гэта, ня іледзячы на інстытут прапіскі) адбылася „калхозізацыя” мэнтальнасьці грамадзтва, якая дайшла да абсурду, калі калгасьнік, ненавісьнік незалежнасьці і беларушчыны, стаў прэзыдэнтам краіны. Пра які дух змаганьня туг можна было гаварыць?
Змаганьне і па сёньняшні дзень ёсьць у Беларусі выбарачнай справай, выключэньнем з правіла, здабыткам мяншыні. Яно не набывае
масавага характару. Бо не змагаюцца людзі, якія ня маюць і ня мелі свайго, наваг думак.
I вось тут, сапраўды, прадоўжыць шлях можа толькі нацыянальная асьвета і новае пакаленьне. якое адновіць дух змаганьня. Але кожнае страчанае пакаленьне адкідвае ўсіх назад.
А. Шукелойць: — Калі згоршыцца сітуацыя, трэба будзе ўдакладніць такгыку. Я ўважаю, што стварэньне арганізацыяў строга нелегальных было б на сёньняшні дзень не карысным, бо нават КГБ, нават чужынцы будуць тады замест праўдзівых тварыць розныя фалынывыя нелегальныя арганізацыі, каб гэтакім спосабам сьцягваць моладзь на дарогу, ня шкодную для панявольваючай дзяржавы, а з другога боку камлрамэтаваць наш рух.
3. Пазьняк: — Стварэньне арганізацыяў і друкаў пад кантролем КГБ цяпер вельмі распаўсюджаны прыём. Я б сказаў нават, што моладзь яны паралізуюць. Мы шмаг трацім.
А. Шукеяойць: — Таму трэба было б шукаць магчымасьцяў і спосабаў супрацьдзеяньня. Але ў южным разе трэба мець перад вачыма адно мы мусім утрымаць дух беларускага народа ў ягоным змаганьні за незалежную Беларускую дзяржаву. Гэта на Бацькаўшчыне.
КНІГІ ОНЛАЙН
