Гутаркі з Антонам Шукелойцем
Зянон Пазьняк
Выдавец: Беларускія Ведамасьці
Памер: 144с.
Вільня 2003
3 другога боку, мы мусім трымаць беларускае імя навонкі. Каб часам ня сьцерлі нас. Калі б нават Беларусь перастала існаваць ж дзяржава, але ўсяроўна яна павіша быць у нашай памяці, у памяці наіпых арганізацыяў за мяжой, у змаганьні за незалежнасьць нашай краіны, каб яна цэлы час была на ўвазе ўсяго сьвету. Бо ўсё ж такі, як бы ні было, гэтыя 12 гадоў незалежнасьці Беларусі шмат зрабілі для буцучыні беларускага народу. Нас прызналі дзясяткі дзяржаваў. Мы маем сярод іх прыяцелеў і прыхільнікаў. I трэба за ўсялякую цану гэтую сімпатыю да нашага народу і нашай дзяржавы (калі яна нават і страціць незалежнасьць) утрымаць у вольным сьвеце.
3. Пазьняк: — Паводае сказанага, хочацца зьвярнуць увагу, што нашыя непрыяцелі (і былыя расейцы-бальшавікі, і цяперашнія расейцыгэбісты) выдатна гэта разумеюць. Заўважце: унутраная палітыка накіраваная на тое, каб крок за крокам пазьнішчаць усе беларускія
Натальля Арееньнева (рэпрадукцыя з карціны П. Мірановіча, алей)
арганізацыі, усе асяродкі, дзе выхоўваецца беларускі дух і беларуская сьведамасьць, дзе вывучаюць гісторыю і культуру. Апошнім часам зьнішчылі знакаміты Беларускі Гуманітарны ліцэй у Менску. Адбываецца зачыненьне апошніх беларускіх шюлаў, арганізацыяў, не дапускаецца стаарэньне іншых арганізацыяў. Акураг гэтаксама ў 1930-х гадах у акупаванай заходняй Беларусі рабілі тагачасныя польскія ўлады. Да 1939 года там пазачынялі і ліквідавалі, пракгычна, усе беларускія арганізацыі.
Міжнародны аспэкг, Наша гісторыя ХХ-га стагоддзя склалася так, што мы, беларусы, гэтак жа, як і палякі, ці жыды, ператварыліся ў сусьветную нацыю. Трэба ўсьвядоміць гэта. Мы жывём на ўсіх кантынентах. I прычына такая ж, што і ў іншых. Акупацыя, антынацыянальны рэжым, перасьлед, несвабодная Бацькаўпічына.
Расейцы-бальшавікі ўвесь час стараліся зьнішчыць палітычную беларускую эміграцыю. Добра вядомыя Іхныя наскокі і дзейнасьць за мяжой у асяроддзі беларусаў. Цяпер Масква зноў шле сюды сваіх цемняюў, вярбуе, стварае ўжо свае кантралюемыя праз КГБ асяродкі у Эўропе.
У Амэрыцы яны нават вырабляюць свае друкі, дзе бэсьцяць Раду БНР і беларускае Адраджэньне. (Газэту „Беларус”, напрыклад, называюць „рэліктавым антыкамунізмам” і „невылечнай русафобіяй”. Знаёмая тэрміналёгія.) I гэта ў той час, калі на Беларусі ліквідуюць беларускія школы, часопісы, мову, друк, арганізацыі, зьнішчаюць усё беларускае. Гэта праявы далёкаідучай палітыкі. У Маскве думаюць наперад пра той час, калі ўжо захопяць Беларусь і каб тады не было каму тут, за мяжой, бараніць нашу краіну і незалежнасьць.
Калі прааналізаваць беларускую барацьбу з расейскім гэбізмам, то нашыя непрыяцелі цяпер ідуць наперадзе. Яны пралічваюць наперад нашыя патрэбы і дзеяньні ў змаганьні за нацыянальнае выжываньне, робяць перашюды і нават прэвентыўныя захады.
Але істотна, каб якраз мы былі больш прадбачлівымі і болып ініцыятыўнымі.
А. Шукелойць: — Прынцыпы і посьпех усялякай змагарнай дзейнасьці палягаюць на дынаміцы. Мы мусім ісьці наперадзе. Трэба пераганяць, жыць па правілах прыроднага разьвіцьця. Інакш гора. Максім Багдановіч пісаў: „Супраць цячэньня вады можа пюлькі жывое паплыць. Хвалі ж ракі заўсягды цягнуць тое, што скончыпа жыць. ”
Вы кажаце, што цяпер на Беларусі сьпяшаюцца зачыняць рэшту беларускіх арганізацыяў, дабіваюць беларускую школу. Дык гэта ж ведамая справа для чаго робіцца. Каб потым пры захопе Беларусі ня трэба было зачыняць гэта самым расейцам і не выклікаць незадаволенасьці супраць сябе. Акупацыя ўжо даўно робіцца рукамі Лукашэнкі. Маскоўцы хочуць прыйсьці на падрыхтаваную пляцоўку. I тады Лукашэнка, між іншым, ім ужо не патрэбны. Відаць, проста ліквідуюць яго.
3. Пазьняк: — Ліквідуюць, калі забяруць ягоныя грошы, сакрэтны „бюджэт". Расейская цяперапшяя ўлада гэта гэбоўская мафія. Грошы для іх і ўлада, і дзяржава, і палітыка. Яны пасьлядоўна праводзяць акупацыйныя дзеяньні ў Беларусі рукамі сваёй крэаіуры Лукашэнкі, навязалі яму бясконцы гандаль зь імі за сваю
скуру (хоць у рэальнасьці справа йдзе за Беларусь). Вось ён і гандлюецца.
Гаворачы пра бепарускую долю, мы маем на ўвазе, што гожны беларус у залежнасьці ад яе мецьме і сваю чалавечую долю. I мы з вамі таксама.
Ці не ўзьнікалі ў вас думкі, што можна б было неяк усё зрабіць інакш? Бо найцяжэй для душы на чужыне. Ну, скажам, можа ня варта было эвакуавацца зь Менску? Вы ж нават у гарадзкой адміністрацыі не былі, кіравалі музэем, культурнай установай. Шмат хто застаўся, некаіорыя наваг вярнуліся.
А. Шукелойць: — Маё рашэньне аб эвакуацыі на Захад было правільным. Я быў арыштаваны НКВД у першыя дні вайны і потым уцёк з турмы. Гзтага бальшавікам было б дастаткова, каб, ппо называецца, радыкальна вызначыць мой лёс. Астатняе дадалі б, шго хацелі: і музэй, і Беларускі Сіудэнцкі Саюз, і нават аднаўленьне касьцёлаў пад акупацыяй,
Мы добра бачылі, што расейскія бальшавікі зьнішчалі ўсіх акгыўных, сьведамых беларусаў і ў першую чаргу беларускіх дзеячоў усіх накірункаў, асабліва палітычнай арыентацыі, адрознай ад балыпавіцкай. Мы ўжо мелі вопыт 30-х гаДоў. Памяталі, што сталася з Тарашкевічам, Цьвікевічам, Ластоўскім, Рак-Міхайлоўскім, Аляхновічам, Янам Пазьняком і іншымі.
Тыя беларускія дзеячы, піго засталіся ў Менску ў 1944 годзе (і тыя, што вярнупіся пазьней), з прыходам расейцаў і „чырвонай арміі” былі арыштаваныя, сасланыя ў Сібір (дзе загінулі), альбо былі расстраляныя. I такіх наіўных людзей было шмат.
3. Пазьняк: — Наіўнасьць гэта нейкі фэномэн у тых людзей, нейкае дзіўнае неадчуваньне небясьпекі пры добрым веданьні маскоўцаў і мэтадаў НКВД. Мне расказваў докгар Кіпель пра таюга Міхаіла Пугачова, які кіраваў аддзелам Беларускай Краёвай Абароньі, а на Захадзе перайшоў да ўласаўцаў. Потым, калі паўстала пытаньне аб дэпартацыі і аб выбары шляху, то жонка ягоная расейка угаварыла яго вярнуцца ў СССР, маўляў нічога ня станецца, табе „прасьцят” і г.д. Пугачоў вярнуўся, і бальшавікі яго зьнішчылі.
А. Шуктойць: — Наконт жонкі не скажу, ня чуў, але Пугачова ведаў. Ягоны лёс дрэнны. Ён вярнуўся, бальшавікі яго схапілі і павешалі ў Віцебску.
Пугачоў быў капітанам „чырвонай арміі”, здаецца, нават расеяц. Ён застаўся ў Менску ў 1941-м, і ўвесь час быў заступнікам начальніка менскай паліцыі. Потым кіраваў адным з батальёнаў БКА. Дарэчы, быў вельмі прыстойным, сур’ёзным чалавекам, добра адносіўся да беларусаў, супрацоўнічаў з намі.
3. Пазьняк: — На яюй мове супрацоўнічаў, між іншым?
А. Шукелойць: — Па-беларуску, вядома. Ведаў. Расейскай жа мовы тады не было. Усе каманды вайсковыя, усё — па-беларуску.
3. Пазьняк: — He вьппядае, каб такі чалавек быў слабога харакгару і паддаўся на ўгаворы. Сумная гісторыя.
Мне, дарэчы, гэта нагадвае чамусьці прапаганду вакол маёй асобы. Пішуць, не хаваючыся: „кулю яму, кулю”, „кто пульнёг?” і г.д. („Свабодные новостл”, „БДГ”, „Московскле новостн ” і інш.)
I ў той жа час рэдактар іншай (беларускай) газэты піша і пацьвельваецца пры гэтым: „Прыязджайце, Зянон Станіслававіч, чакаем, буцзем разам працаваць для Беларусі”. Маўляў, нічога вам не пагражае, „мы высьвятлялі ў памежнай службе
А. Шукеіюйць: — Го! Вам нельга ехаць. Я ўвоіуле дзіўлюся, чаму яны вас яшчэ не забілі.
3. Пазьняк: — Гм... Дзякуй, на добрым слове, спадар Шукелойць. Можа, паплюйце. Тры разы.
А. Шукелойць:—(Сьмяецца.) He, ну дык жа ж праўда, — павінны б былі забіць. Гэта ж Масква.
3. Пазьняк: — Відаць, яны пайшлі цяпер іншай дарогай. Топчуць імя.
Дарэчы, у 1996 годзе ім хацелася тое зрабіць. (Тое, пра што вы кажаце.) Ды не атрымалася. Я ня стаў чакаць. Ад’ехаў. Але гэтае іхнае „хаценьне” трэба мець на ўвазе. Памягаеце, як зьнішчылі майго сябра Вячаслава Чарнавола на Украіне. Між іншым, я яго перасьцерагаў. I ён гэтаразумеў...
Ведаеце, гэтае „ кулю, купю ” не такі ўжо ў іх
творчы экспромт. Калі нешта чаўпецца, то ў жыцьці здараецца шмат дзіўных выпадкаў і супадзеньняў.
Нядаўна адзін з сваякоў Сяргея Навумчыка ехаў у цягніку і разгаварыўся ў купэ са спадарожнікам у цывільным, які аказаўся высокім афіцэрам адной са службаў. Слова за слова, кілішак за кілішкам даткнуліся тэмы „ПазьнякаНавумчыка”.
— Да, слышал, знаю, — сказаў субяседнік сваяка. Это дело серьёзное. Весьма, я бы сказал. Прнказано задержать прн любых обстоятельствах прн пересечешш граннцы н в случае бегства стрелять на пораженне.
Пазнаеце почырк? Генэральскае думаньне, як у Чачэніі: „Схватнть н уннчтожнть”. Гэта нават не Лукашэнка.
А. Шукелойць: — Ну ведамая справа. Увогуле, у вашай справе, я думаю, вырашае Масква. Лукашэнка тут пешка. Хоць ёсьць там і ягоныя распаражэньні на мяжы затрымаць, і ў газэтах пісалі там, і крымінальныя справы пазаводзілі на вас, але стаіць за гэтым Масква.' He сумняваюся. Тут яе інтэрас. Ім Беларусь трэба забраць. А вы ім перашкодзілі і прадаўжаеце перашкаджаць. Вам у Расею таксама нельга ехаць. Мусіць быць адказнасьць за адраджэнскую справу.
3. Пазьняк: — Ведаеце, кажуць, што беларуская шырокая апатыя і беларускае шырокае цярпеньне бясюнцыя, як Сусьвет. Таму вельмі цяжка набраць крытычную масу. Але яна расьце. Шырыцца, як тарфяны пажар пад зямлёй. Набіраецца сіла. I мне радасна яе адчуваць. Мы вернемся. He сумняваюся ў гэтым. Йшчэ паскача Пагоня na попі Крапіўным.
А. Шукаіойць: — От, скажыце, што сталася! Змагацца трэба, безумоўна, лупіць па іх. Усё ж відаць, каб цябе воўк... Драматычная пара дая Беларусі. Шкода, што супала зь ёй мая старасьць. А то я хацеў бы яшчэ паехаць на Бацькаўшчыну, павыступаў бы, падыскутавалі б. Я, ведаеце, люблю, мяне рэплікамі ды крыкамі не саб’еш.
3. Пазьняк: — Ну, так. „А прайдзёмце-ка, галубчык, з намі ”, I рэплікаў ня трэба.
А. Шукаіойць: — Го-о, ліха матары!
Са Сьцягам
ПАСЬЛЯСЛОУЕ
Здавалася б, няма неабходнасьці ў пасьляслоўі ці ў тлумачэньні таго, што сказана. I тым ня менш, зыходзячы ня тое што з разуменьня чалавечай прыроды, а хугчэй зь веданьня прапагандысцкіх мэтадаў вялікадзяржаўнай расейскай палітыкі, якая на новым узроўні доўжыцца ў межах былой савецкай імпэрыі, варга сказаць япічэ раз пра нязвыклую для палітызаванай сьведамасьці сітуацыю.
Беларусы-адраджэнцы розных сьветапоглядаў, розных партыяў і накірункаў супрацоўнічалі пад акупацыямі між сабой, і працавалі ў адно—дзеля волі і незалежнасьці Беларусі. Беларусь была для іх — найвышэйшым. Іх аб’ядноўвала агульнае беларускае перакананьне, разуменьне таго, што пад акупацыяй не існуе „сацыялістаў", „кансэрватараў" ці „дэмакратаў". Партыйныя дактрыны тут ня маюць значэньня, бо яны нерэальныя, неажыцьцяўляльныя, пакуль несвабодная, акупаваная Бацькаўшчына.
КНІГІ ОНЛАЙН
