Ідэя адраджэння Вялікага Княства Літоўскага ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1795-1939 гг.)
Сяргей Марозаў
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 446с.
Мінск 2019
212 Дело Могилевской следственной комиссии о произведенном в фольварке Слепцах, владении князей Любомирских, обыске. 12 мая 13 августа 1863 г. И НГАБ. Ф. 3257. Bon. 1. Спр. 37. 54 арк.; ДелооМеркулевиче, Галицком, Соколовском, обвинявшихся в хранении оружия, бумаг революционного содержания. 1865 г. // НГАБ. Ф. 296. Bon. 1. Спр. 29а. Т. 1. Арк. 99-102.; Дело о принесении дворянством Минской губернии благодарности за Всемилостивейшее дарование сей губернии общих прав наравне со всеми верноподданными Империи. 9 февраля 1831 г. // НГАБ. Ф. 1297. Bon. 1. Спр. 5299. 67 арк.; Письма генерала Мейера к П. А. Валеву и минскому архиепископу (черновики). Ответы на его письма. Записки о работе комиссии. Ноты польских религиозных песен, воззвания, статьи (черновики, копии, выписки). 18611863 г. // НГАБ. Ф. 1418. Воп. 2. Спр. 1. Арк. 1-93.
213 Департамент полиции. Агляды И ДАРФ. Ф. 102. Воп. 253. Спр. 142; Обзор деятельности Польской и Литовской социал-демократической партий. Б. д. И ДАРФ. Ф. 102. Воп. 253. Спр. 120. Арк. 39-221.
214 Записка Болеслава Шишковского о необходимости немедленного оформления будущих прав польского народа посредством международного политического акта. 1916 г. И ДАРФ. Ф. 579. Воп. 1. Спр. 1914. 2 арк.; Заявление группы литовских деятелей в бюро к.-д. партии о согласии примкнуть к партии кадетов при условии определения их отношения к вопросу автономии Литвы. 15 декабря 1905 г. И ДАРФ. Ф. 579. Воп. 1. Спр. 1842. 2 арк.; Заявлениечленов литовской колонии в Москве члену Государственной думы Новикову Михаилу Михайловичу о необходимости предоставить Литве автономное управление. 19 ноября 1916 г. // ДАРФ. Ф. 579. Воп. 1. Спр. 1911. 2 арк.; Копии проекта положения об автономии Литвы и соглашения между ЦК кадетской партии и представителями Литовской национал-демократической партии. Без даты И ДАРФ. Ф. 579. Воп. 1. Спр. 1934; Мемориал съезда делегатов от литовцев, проживающих в Америке, о предоставлении автономии Литве. 22 февраля 1906 г. //ДАРФ. Ф. 579. Воп. 1. Спр. 1843. Арк. 1-4.; Проект основных положений об автономном устройстве Литвы и заявление в центральный комитет кадетской партии и в комиссию по литовскому вопросу члена Ц. К. кадетской партии Леонаса П. 1916 г. И ДАРФ. Ф. 579. Воп. 1. Спр. 1917. 19 арк.; Статья Г. К. «Живая Польша» о стремлении Польши к самостоятельности. 1916 г. //ДАРФ. Ф. 579. Воп. 1. Спр. 1915. Арк. 1-5.
215 Обзор революционного польского движения после восстания 1863 г., составленный Турау Е. с препроводительным письмом Турау Сипягину Д. С. 11 декабря 1899 г. //ДАРФ. Ф. 586. Воп. 1. Спр. 194. 49 арк.
(1917-1922 гг.)»216, «Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі»217, «Беларусь у палітыцы суседніх і заходніх дзяржаў (1914— 1991 гг.)»218.
Спецыфіка даследчага поля ідэйна-палітычная пазіцыя і практика руху за адраджэнне ВКЛ абумовіла працу з унікальнымі крыніцамі, значным пластом якіх з’яўляюцца творы публіцыстыкі.
Ліцвінскі патрыятызм беларускай моладзі першай трэці XIX ст., аб’яднанай у тайныя студэнцкія і вучнёўскія арганізацыі (прамяністых, шубраўцаў, заран, філарэтаў і філаматаў), паўстае са старонак іх праграмных дакументаў і літаратурнай, публіцыстычнай, эпісталярнай спадчыны іх найболып таленавітых сяброў. Такога роду крыніцы пачэрпнуты з БВілУ219, РДВГА220 і з дакументальных публікацый221.
Уплыў мастацкай літаратуры на фарміраванне патрыятычных настрояў, рамантызацыю ёй вобразу ВКЛ характарызуе запіска з ДАРФ куратара Віленскай навучальнай акругі М. Навасільцава аб неабходнасці забароны паэмы А. Міцкевіча «Конрад Валенрод»222. У фондах ДАРФ прадстаўлена таксама нелегальная публіцыстыка, што абуджала адраджэнскія намеры ў пачатку 1860-х гг.223.
216 Знешняя палітыка Беларусі: зб. дакументаў і матэрыялаў. Мінск: БелНДІДАС. 1997. Т. 1: 1917-1922 гг. 398 с.
217 Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі. Вільня; Нью Ерк; Менск; Прага: Беларускі Інстытут навукі й мастацтва Таварыства беларускага пісьменства, 1998. Т. 1, кн. 1-2: Фонд № 582 Дзяржаўнага Архіву Літвы («Рада Міністраў Беларускай Народнай Рэспублікі»). 1721 с.
218 Беларусьупалітыцысуседніхізаходніхдзяржаў(1914-1991 гг.):зб.дакументаў іматэрыялаў: у 4т./М-вазамежныхспраўРБ, БДУ, Нац. архіў РБ; [склад. А. Ф. Вялікі і др.; рэдкал.: С. М. Мартынаў (старшыня) і др.]. Мінск: Юніпак, 2008. Т. 1: 1 жніўня 1914-18 сакавіка 1921 гг.: у 2 ч. Ч. 1: 1 жніўня 1914 31 снежня 1919 гг. 540 с.
219 Towarzystwo promienistych. 28 aprila 1822 г. И БВілУ. Ф. 2. Спр. КС436. 115 арк.
220 Об обществе зорян в Вильно, Белостоке и Свислочи И РДВГА. Ф. 410. Спр. 61.
221 Філаматы і філарэты: зборнік I уклад., пераклад, прадмова, біягр. даведкі пра аўтараў і каментарыі К. Цвіркі. Мінск: Беларускі кнігазбор. 1998. 400 с.
222 Записка главного делегата при Правительствующем Совете Царства стацкого советника Новосильцева Н. Н. о необходимости запрещения поэмы Адама Мицкевича «Конрад Валенрод» //ДАРФ. Ф. 109. Сакрэтны архіў. Воп. 2. Спр. 35. 69 арк.
223 О бумагах возмутительного содержания, найденных у ученика Витебской гимназии Зеленко. Начато 20 ноября 1861 г. // ДАРФ. Ф. 109. I экспедыцыя. 1861 г. Спр. 497. 35 арк.; О двух возмутительных воззваниях, найденных на улице в Гродно командиром тамошняго гарнизонного батальона подполковником Таубе. Начато 26 июня 1861 г. // ДАРФ. Ф. 109.1 экспедыцыя. 1861 г. Спр. 185. 14 арк.; О помещике Марцинкевиче, рассылавшем в Западные губернии возмутительные воззвания к литовцам. 13 апреля 1861 г. // ДАРФ. Ф. 109.1 экспедыцыя. 1861 г. Спр. 106. 9 арк.
Ідэалогію паўстанцаў адлюстроўваюць распараджэнні і адозвы іх кіраўніцтва, лістоўкі, якія адклаліся ў РДВГА, у фондах 487 «Польское восстание 1831 г.» і 484 «Польское восстание 18611863 гг.»224; апублікаваны да 100-годдзя апошняга паўстання ў дакументальных зборніках: «Революционный подъем в Литве и Белоруссии в 1861-1862 гг.»225, «Восстание в Литве и Белоруссии 1863-1864 гг.»226, «Русско-польские революционные связи»227; змешчаны ў двухтомніку «Архивные материалы муравьевского музея в Вильно, относящиеся к последнему восстанию 18631864 гг. в пределах Северо-Западного края»228.
Дзяржаўна-палітычныя погляды К. Каліноўскага адлюстраваны ў яго публіцыстычнай спадчыне, апублікаванай у зборніках «Из печатного и рукописного наследия»229, «За нашу вольнасць. Творы, дакументы»230 і іншых выданнях. Акрамя «Мужыцкай праўды» і «Пісьмаў з-пад шыбеніцы», якія сталі хрэстаматыйнымі, зборнік «За нашу вольнасць...» змяшчае шматлікія іншыя каштоўныя крыніцы: вытрымкі з мемуараў сучаснікаў і выказванні пра К. Каліноўскага, яго паказанні на следстве, паўстанцкую публіцыстыку ў падпольнай прэсе, дакументы паўстання і фрагменты з першых гістарычных твораў, яму прысвечаных.
Пастаноўку на мяжы ХІХ-ХХ ст. шэрагам палітычных партый (БСГ, ППС, ЛДП, ЛСДП і інш.) пытання аб лёсе народаў былога ВКЛ дапамагаюць раскрыць публікацыі іх праграмных дакументаў (уласна праграмы, уставы, лістоўкі) і партыйнай
224 Материалы польского восстания 1863 г. И РДВГА. Ф. 484. Воп. 2. Спр. 659. Арк. 1-126.; Gazeta Polska. Октябрь-декабрь 1830. Варшава И РДВГА. Ф. 478. Воп. 1. Спр. 67. Арк. 157-197.
225 Революционный подъем в Литве и Белоруссии в 1861-1862 гг.: Документы и материалы. М.: Наука, 1964. LXXII с.; 708 с.
226 Восстание в Литве и Белоруссии 1863-1864 гг.: Материалы и документы / гл. ред.: С. Кеневич и др. М.: Наука, 1965. 588 с.
227 Русско-польские революционные связи. М.: Изд-во АН СССР, 1963. Т. I. СХХП с.; 583 с.
228 Архивные материалы муравьевского музея в Вильно, относящиеся к польскому возстанию 1863-1864 гг. в пределах Северо-Западного края: в 2 ч. Вильна: Губернская Типография, 1913. Ч. 1: Переписка по политическим делам гражданского управления с 1 января 1862 г. по май 1863 г. 464 с.
229 Калиновский К. Из печатного и рукописного наследия. Минск: Беларусь, 1988. 208 с.
230 Каліноўскі К. За нашу вольнасць. Творы, дакументы; уклад, прадм., паслясл., камент. Г. Кісялёва. Мінск: Беларускі кнігазбор, 1999. 464 с.
публіцыстыкі (рэзалюцыі, мемарандумы, уласныя органы перыёдыкі), якімі партыі заяўлялі грамадству і свету пра сябе і свае ідэалы231.
Нацыянальна-дзяржаўныя праблемы прэтэндэнтаў на спадчыну ВКЛ, якія паўсталі пад час Першай суветнай вайны, знайшлі адлюстраванне ў дакументальнай публікацыі «Problem Litwy podczas wojny: Zbior dokumentow, uchwal, odezw i t.p.», якая з’явілася ўжо ў ходзе вайны232, і ў зборніку дакументаў «Крах немецкой оккупации в Белоруссии в 1918 году», што выйшаў пасля Другой сусветнай вайны233.
Уяўленне пра месца дзяржаўнай-палітычнай традыцыі ВКЛ у руху краёўцаў дае аўтарская публіцыстыка Р. Скірмунта234, К. Скірмунт235, М. Ромера236, Ю. Гарбачэўскага, Т. Урублеўскага, Б. Ялавецкага, К. Шафнагеля, Л. Хамінскага, С. Свяневіча, Л. Абрамовіча і інш.237. У свой час іх творы публікаваліся на старонках віленскай прэсы і асобнымі брашурамі. Праграмны артыкул Р. Скірмунта «Голас мінулага і патрэбы сучаснасці» (1905 г.) увайшоў у анталогію «Беларуская думка XX стагоддзя. Фйласофія, рэлігія, культура»238. Вялікую паслугу даследчыкам аказалі складальнікі і выдаўцы анталогіі «Краёвая ідэя: канец XIX пачатак XX стагоддзя»239.
231 Polskie stronnictwo demokratyczne na Litwie. Wilno: [б.в.], 1917. 11 s.
232 Problem Litwy podczas wojny: Zbior dokumentow, uchwal, odezw i t.p. I Zebral i do druku przygotowal L. A[bramowicz], Warszawa: Wydawnictwo Departamentu spraw politycznych, 1918. 143 s.
233 Крах немецкой оккупации в Белоруссии в 1918 году: сб. документов из партархива ЦК КП(б) Белоруссии. Минск: Государственное издательство БССР, 1947. 200 с.
234 Скірмунт Р. Glos przeszlosci i potrzeba chwili (фрагменты) II Беларуская думка XX стагоддзя. Фйласофія, рэлігія, культура: Анталогія I уклад, прадмова i апрацаванне Ю. Гарбінскага. Варшава, 1998. С. 179-183.
235 Futurus [Skirmunt KJ. Kartki polityczne ze spraw krajowych, poruszonych w prasie wilenskiej. 1905-1907. Warszawa: Druk Jana Cotty, 1907. 86 s.; Futurus [Skirmunt, KJ. Stronnictwo krajowe Litwy i Bialej Rusi // Kurier Litewski. 1907. 3 (16) maja. 18 s.
236 Romer M. Stosunki etnograficzno-kulturalne na Litwie. Krakow: Nakladem Wydawnictwa «Krytyki», 1906. 41 s.
КНІГІ ОНЛАЙН
