Ідэя адраджэння Вялікага Княства Літоўскага ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1795-1939 гг.)
Сяргей Марозаў
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 446с.
Мінск 2019
13 Несцярчук Л. Міхал Клеафас Агінскі: Ліцвін, Патрыёт, Творца. Брэст: Брэсцкая друкарня, 2015. 355 с.
44 Агінскі М. К. Мемуары пра Польпічу і палякаў з 1795 да 1810 года П ARCHE. 2015. № 9. С. 5-194; Мемуары Михала Клеофаса Огинского о Польше и поляках с 1788 до конца 1815 года: в 2 т.; пер с франц. Мінск: Четыре четверти, 2015. Т. II. 440 с.
45 Таляронак С., Блінец А. Апошняя армія ВКЛ (1812-1814 гг.) И Беларускі гістарычны часопіс. 1996. № 2. С. 22-34; Толеренок С. В. Создание французскими оккупационными войсками государственных структуру ВКЛ (1812 г.). Минск: ИСПИ, 1998. 20 с.
46 Ерашэвіч А. У. Камісія Часовага ўрада Вялікага Княства Літоўскага 1812 г.: Асноўныя напрамкі дзейнасці // Актуальный праблемы гісторыі Беларусі : стан, здабыткі і супярэчнасці развіцця: матэрыялы рэсп. навук. канф. Гродна, 3-4 мая 2002 г.: у 4 ч. Гродна: ГрДУ, 2003. Ч. 2. С. 73-79; ЕрашэвічА. У. Уплыўнапалеонаўскіх войнаў на грамадска-палітычнае жыццё Беларусі (1799-1815 гг.): аўтарэф. ... канд. гіст. навук: 07.00.02; НАН Беларусі, Ін-т гісторыі. Мінск, 2003. 21 с.
47 ЛукашэвічА. М. Беларусь напярэдаднііў час вайны 1812 г.: вучэбна-метадычны комплекс. Мінск: БДУ, 2004. С. 103-108.
48 Швед В., Данскіх С. Заходні рэгіён Беларусі ў часы напалеонаўскіх войнаў. 1805-1815 гады. Гродна: ГрДУ імя Я. Купалы, 2006. 252 с.
19 ШведВ. ВялікаекнястваЛітоўскаеў 1812годзе//Беларускігістарычнычасопіс. 2000. № 3. С. 9-15.
50 Лукашевич А. М. Западный пограничный регион в военно-стратегических планах Российской империи (конец XVIII в. 1812 г.): в 3 кн. Минск: ИВЦ Минфина, 2012. Кн. 1: Политическая ситуация по данным служб разведки и контрразведки. 359 с.; Лукашевич А. М. Политическая ситуация в белорусско-польском пограничье и ее оценка российским руководством по данным разведки и контрразведки (1801-1812 гг.). Минск: ИНБ Республики Беларусь, 2009.280 с.; ЛукашэвічА. М. Беларусь напярэдадні і ўчас вайны 1812 г.: вучэбна-метадычны комплекс. Мінск: БДУ, 2004. 291 с.
51 Лукашевич А. М. «Польские» проекты в военно-стратегических планах Российской империи (1810 июнь 1812 г.) И Российские и славянские исследования:
Працы згаданых даследчыкаў, тым не менш, не закрываюць навуковай праблемы руху за адраджэнне ВКЛ, які цікавіць аўтара манаграфіі найперш «знутры», з пункту погляду пераемнікаў-патрыётаў Княства, а да таго ж ахопліваюць толькі адзін, асобны хай сабе і важны фрагмент гісторыі
этага руху.
Даследуючы адлюстраванне гісторыі ВКЛ у творах беларускіх пісьменнікаў першай палевы XIX ст. (У. Сыракомлі, Я. Чачота, В. Дуніна-Марцінкевіча), Я. Янушкевіч паказаў, што істотным для іх было не столькі дакладна ўзнавіць гістарычныя факты, колькі абудзіць гістарычную памяць народа і заклікаць паўстаць на адраджэнне страчанай краіны52.
Дзяржаўна-палітычнай канцэпцыі лідараў паўстанняў 1830-1831 і 1863-1864 гг. у Беларусі прысвяцілі радкі сваіх прац М. В. Біч53, В. В. Гарбачова — аўтар першых у айчыннай гістарыяграфіі спецыяльных даследаванняў па Лістападаўскаму паўстанню54 і іншыя гісторыкі. В. В. Гарбачова, Д. Ч. Матвейчык паказалі таксама сепаратизм пасляпаўстанцкай эміграцыі з зямель былога ВКЛ адносна польскай эміграцыі і яе настальгію па страчанай дзяржаве55.
науч. сб. / редкол.: А. П. Сальков, О. А. Яновский (отв. редакторы) [и др.]. Минск: БГУ, 2011. Вып. 6. С. 179-187; Лукашевич А. М. Проекты восстановления Речи Посполитой и Великого княжества Литовского и их место в военно-стратегическом планировании Российской империи (1810-1812 гг.) И Внешняя политика Беларуси в исторической ретроспективе: материалы междунар, науч. конф.. Минск. 24-25 мая 2002 г. Минск: Адукацыя і выхаванне, 2002. С. 46-59; Лукашевич А. М. «Пулавский план» Адама Чарторыйского и его влияние на оперативную подготовку России и ход войны 1805 г. с Францией И Российские и славянские исследования: науч. сб. / редкол.: А. П. Сальков. О. А. Яновский (отв. ред.) [и др.]. Минск: БГУ. 2010. Вып. 5. С. 194-202; Лукашэвіч А. Тадэвуш Касцюшка ў палітычных планах Францыі і Расіі пачатку XIX ст. // Беларусь іТадэвуш Касцюшка: спадчына.час. здабыткі:матэрыялыМіжнар. семінара. Мінск, 28-29 ліст. 2000. Мінск, 2002. С. 70-75.
52 Янушкевіч Я. Гісторыя Вялікага княства Літоўскага ў творах беларускіх пісьменнікаў І-й паловы XIX ст. // Наш радавод: матэрыялы міжнар. навук. канф. «Гістарычнаяпамяць народаў Вялікага княства Літоўскага і Беларусі. ХІІІ-ХХ ст.. Гродна, 3-5 ліп. 1996 г. / адк. рэд. Д. Караў. Гродна: Заходне-беларускігуманітарны цэнтр даследаванняў Усходняй Еўропы, 1996. Кн. 7. С. 257-258.
63 Біч М. В. Беларускае адраджэнне ў XIX пачатку XX ст. Гістарычныя асаблівасці, узаемаадносіны з іншымі народамі. Мінск, 1993. 30 с.
54 Гарбачова В. В. Паўстанне 1830-1831 гадоў на Беларусі. Мінск: БДУ. 2001 186с.; Гарбачова В. В. Удзельнікі паўстання 1830-1831 гадоўна Беларусі: біябібліяграфічны слоўнік. Мінск: БДУ, 2004. 400 с.
55 Гарбачова В. Дзейнасць Таварыства літоўскага і рускіх зямель у межах Вялікай эміграцыі ў Францыі // Гістарычны альманах. Гародня; Беласток, 2005.
С. Я. Сяльверстава і С. В. Марозава ахарактарызавалі грамадскія настроі ў сувязі са знішчэннем царызмам такіх элементаў спадчыны ВКЛ, як Статут 1588 г. і ўніяцкая царква56.
150-годдзе паўстання 1863 г. і смяротнай кары К. Каліноўскага выклікала новую хвалю цікавасці да іх дзяржаўна-палітычных ідэалаў і ролі ў нацыятворчых працэсах у Беларусі. Гэта знайшло адлюстраванне ў тэматычнай падборцы «Паўстанне 1863-1864 гг. і лёсы Беларусі»57, зборніках артыкулаў «Паўстанне 1863-1864 гг. у Полыпчы, Беларусі, Літве і Украіне: гісторыя і памяць»58, «Кастусь Каліноўскі, яго эпоха ў дакументах і культурнай традыцыі»59, «Кастусь Каліноўскі і нацыятворчы працэс у Беларусі»60, а таксама ў даследаваннях Д. Ч. Матвейчыка61, В. В. Шведа62, В. Герасімчыка63. Toe значнае месца, якое ў нашых сённяшніх «баях» за гісторыю адводзіцца пытанню аб палітычных поглядах К. Каліноўскага і аб яго значэнні для нацыятворчых працэсаў XX ст., для сучаснай ідэнтычнасці беларусаў; магчымасць без абмежаванняў ідэалагічнай
Т. 11. С. 172-188; Матвейчык Д. Ч. Выгнаныязроднагакраю: Паслялістападаўская эміграцыя з Беларусі і Літвы (1830-1870-я гады). Мінск: Лімарыус, 2011. 200 с.
56 Куль-Сяльверстава С. Я. Статут ВКЛ 1588 г. у свядомасці насельніцтва беларускіхзямельу першай паловеХІХст. //ЛеўСапегаіягочас: зб. навук. арт. /рэд. кал. С. В. Марозава [і інш.]. Гродна: ГрДУ, 2007. С. 341-346; Марозава С. В. Адмена Статута Вялікага княства Літоўскага (1831, 1840 г.) і рэакцыя на яе беларускай шляхты П Pirmasis Lietuvos Statutas ir epocha. Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla, 2005. P. 55-62; Марозава С. В. «Сваёй веры ламацьнебудзем...»: Супраціўдэўнізацыі ў Беларусі (1780-1839 гады). Гродна: ЮрСаПрынт, 2014. 218 с.
07 Паўстанне 1863-1864 гг. і лёсы Беларусі: зб. арт. /гал. рэд. В. Булгакаў. Мінск: Рэдакцыя часопісу «Архэ-Пачатак», 2010. 316 с.
08 Паўстанне 1863-1864 гг. у Польшчы, Беларусі, Літве і Украіне: гісторыя і памяць: зб. навук. арт. /уклад.: В. В. Яноўская, А. У. Унучак, А. Э. Фірыновіч; рэдкал.: А. А. Каваленя [і інш.]; Нац. акад, навук Беларусі, Ін-т гісторыі. Мінск: Беларуская навука, 2014. 427 с.
°9 Кастусь Каліноўскі і яго эпоха ў дакументах і культурнай традыцыі. Мінск: Беларускае Гістарычнае Таварыства, 2011. 220 с.
60 Кастусь Каліноўскі і нацыятворчы працэс у Беларусі: матэрыялы міжнар. навук. канф., Лондан, 27-29 сак. 2014 г. /пад рэд. А. Смаленчука і Д. Дынглі. Мінск: Зміцер Колас, 2015. 180 с.
61 Матвейчык Д. Ч. Паўстанне 1863-1864 гадоў у Беларусі: нарыс баявых дзеянняў. Мінск: Медысонт, 2013. 122 с.; Матвейчык Д. Ч. Удзельнікі паўстання 1863-1864 гадоў: біяграфічны слоўнік (паводле матэрыялаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі). Мінск: Беларусь, 2016. 735 с.
62 Швед В. Рэквіем паўстанцам 1863-1864 гг.: Гродзенская губерня. Минск: Альфа-книга, 2017. 312 с.
63 Герасімчык В. У. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. Гродна: ЮрСаПрынт, 2018.229 с.
цэнзуры даследаваць ідэалогію партыі «белых» у Беларусі, якой гістарыяграфічная традыцыя прыпісала жаданне адрадзіць Полыпчу; урэшце, адсутнасць у айчыннай навуцы да гэтага часу фундаментальнай манаграфіі аб паўстанні 1863—1864 гг. у Беларусі, — ўсё гэта, разам узятае, сведчыць пра далёка не вычарпаны навуковы патэнцыял тэмы «літоўскага сепаратизму» першай трэці 1860-х гг.
Кароткі агляд асноўных спробаў матэрыялізаваць ідэю аднаўлення ВКЛ у канцы XVIII ст. 60-х гг. XIX ст. даў I. Лялькоў64.
Патрыятычна-адраджэнскія тэндэнцыі ў дзейнасці шэрагу грамадскіх арганізацый Беларусі канца XVIII — пачатку XX стст., якія прыводзілі да іх пераўтварэння ў палітычныя арганізацыі змоўніцкага характару, адзначаюць М. Сакалова65, В. В. Швед66, А. Л. Дашкевіч67. Спецыфіку нацыянальнага выспявання беларусаў у кантэксце этнічнай гісторыі Цэнтральна-Усходняй Еўропы і ролю ў гэтым працэсе гістарычнай памяці аналізуе П. У. Церашковіч68.
Працамі А. Ф. Смалянчука ў праблемнае поле айчыннай навукі ўведзена тэма звароту да дзяржаўнай традыцыі ВКЛ грамадска-палітычнага руху пачатку XX ст.69. Яны маюць важнае значэнне для разумения сутнасці краёвай ідэалогіі, яе беларускай «версіі»70 і фарміравання на іх аснове канцэпцыі
64 Лялькоў I. Традыцыі Вялікага Княства Літоўскага ў палітычным жыцьці беларускіх земляў у XIX ст. И Спадчына. 2002. № 2-3. С. 56-65.
65 Соколова М. Общественные объединения и движения в Беларуси в конце XVIII начале XX века: проблемы становления гражданского общества. Минск: 2002. 129 с.
66 Швед В. В. Масоны і ложы на землях Беларусі (канец XVIII першая чвэрць XIX ст.). Гродна: ГрДУ, 2007.275 с.; Швед В. В. Паміж Польшчайі Расіяй: Грамадскапалітычнае жыццё на землях Беларусі (1772-1863 гг.). Гродна: ГрДУ, 2001. 416 с.
67 ДашкевічА.Л. Маладзёжнырух Беларусі 30-пачатку 60-х гадоў XIX ст.: дыс.... канд. гіст. навук: 07.00.02. Мінск, 2003. 180 с.
68 Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. Минск: БГУ, 2004. 223 с.
69 Смалянчук А. Краёвец Антон Луцкевіч И Гістарычны альманах. 1998. № 1. С. 27-44; Смалянчук А. Ф. Паміж краёвасцю і нацыянальнайідэяй. Польскірухна беларускіх і літоўскіх землях. 1864-1917 г. Гродна: ГрДУ, 2001. 320 с.
КНІГІ ОНЛАЙН
