Ідэя адраджэння Вялікага Княства Літоўскага ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1795-1939 гг.)
Сяргей Марозаў
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 446с.
Мінск 2019
Асобныя аспекты ўзнятай у манаграфіі тэмы закраналі
95 На шляху станаўлення беларускай нацыі: гістарыяграфічныя здабыткі і праблемы / В. В. Яноўская [і інш.]; навук. рэд. В. В. Яноўская; Нац. акад, навук Беларусі, Ін-т гісторыі. Мінск: Беларус. навука, 2011. С. 286.
96 Круталевич В. А. История Беларуси. Становление национальной державности. Минск: Право и экономика, 2003. С. 141-239.
97 Багалейша С. Дзейнасць Міністэрства беларускіх спраў у 1918-1924 гг. // Беларускі гістарычны часопіс. 2005. № 9. С. 22-26; Багалейша С. В. Беларускалітоускія узаемаадносіны у 1915-1924 гг. Мінск: БД АТУ, 2014. 231 с.
98 Ціхаміраў А. Беларусь у сістэме міжнародных адносін перыяду пасляваеннага ўладкавання Еўропы і польска-савецкай вайны (1918-1921 гг.). Мінск: Экаперспектыва, 2003. 400 с.
99 Хомич С. Территория и государственные границы Беларуси в XX веке. От незавершенной этнической самоидентификации и внешнеполитического произвола к современному status quo. Минск: Экономпресс, 2011. 416 с.
100 Лазько Р. Ягелонская ідэя ў Польскай Рэспубліцы пасля Рыжскага міру (1921 г.) И Беларускі гістарычны часопіс. 1995. № 3. С. 25-37.
101 Wabiszczewicz A. Idea Wielkiego KsiQstwa Litewskiego w bialoruskiej mysli okresu mi^dzywojennego (1920-1930) // Ostatni obywatele Wielkiego KsiQstwa Litewskiego I red. T. Bujnicki; K. Stqpnik. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Sklodowskiej, 2005. S. 299-305.
102 Смалянчук А. «Краевая ідэя» i беларускі нацыянальны pyx у Заходняй Беларусі ў 1920-1930-я гг. И Homo Historicus 2012: Гадавік аптрапалагічнай гісторыі / пад рэд. А. Смаленчука. Вільня: ЕГУ, 2012. С. 380-405; Смалянчук А. «Краевая ідэя» ў беларускай гісторыі: зборнік навуковых артыкулаў. Мінск: Зміцер Колас, 2016. 458 с.
103 Смалянчук А. Раман Скірмунт (1868-1939). Жыццяпіс грамадзяніна Краю. Мінск: Зміцер Колас, 2018. 692 с.
ў сваіх працах беларускія гісторыкі за мяжой. Я. Запруднік (ЗША) вывучаў палітычнае змаганне за Беларусь у царскіх Дзяржаўных думах у 1906-1917 гг. і бачыў уплыў гістарычнай традыцыі ў пастаноўцы пытання аб яе будучыні104. Ю. Весялкоўскі (Вялікабрытанія) у манаграфіі «Беларусь у Першай Сусветнай вайне» ўдзяліў увагу арганізацыі «Канфедэрацыя ВКЛ»105. Пра яе ж згадвае Ю. Туронак (Польшча)106, які назваў ЛітБел тэрмінам «Советское Великое Княжество Литовское»107.
У сучаснай расійскай гістарыяграфіі кола пытанняў, звязаных з заходнімі ўскраінамі імперыі, пашырылася за кошт цікавасці да праблем нацыянальнай палітыкі і нацыяналізму. У гэтым кантэксце пытанні ўзаемаадносін цэнтра і рэгіянальных эліт, узмацнення сепаратызму разглядаюцца ў манаграфіях Л. Я. Гарызонтава108, А. А. Камзолавай109, А. Ю. Бахтурынай110, М. Далбілава і А. Мілера111, на старонках часопіса «Ab imperio»112 і інш. Іх высновы аб болып высокай інтэнсіўнасці палітычных працэсаў на заходніх землях у параўнанні з іншымі часткамі Расіі113 і аб наяўнасці там болып моцных элітных дваранскіх і інтэлігенцкіх груп114, аб спалучэнні палітыкі ўмацавання адзінства дзяржавы з
104 Запруднік Я. Палітычнае змаганне за Беларусь у царскіхДзяржаўных думах
(1906-1917 гг.)//ARCHE. 2009. Na 1/2. С. 43-217.
106 Весялкоўскі Ю. Беларусь у Першай Сусветнай вайне (Гістарычны нарыс). Беласток; Лёндан, 1996. 361 с.
106 Turonek J. Waclaw Iwanowski i odrodzenie Bialorusi. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza «Gryf», 1992. 148 c.
107 Туронок Ю. Нежеланная республика И Деды: дайджест публикаций о белорусской истории/сост., научн. ред. А. Е. Тараса. Минск: Харвест, 2011. С. 218-238.
108 Горизонтов Л. Е. Парадоксы имперской политики: поляки в России и русские в Польше. М.: Индрик, 1999. 272 с.
109 Комзолова А. А. Политика самодержавия в Северо-Западном крае в эпоху Великих реформ. М.: Наука, 2005. 384 с.
110 БахтуринаА. Ю. Окраины Российской империи: государственное управление и национальная политика в годы Первой мировой войны (1914-1917 гг.). М.: РоссПЭН, 2004. 392 с.
111 Западные окраины Российской империи / ред. М. Долбилов, А. Миллер. М.: Новое литературное обозрение, 2006. 608 с.; Миллер А. Империя Романовых и национализм: Эссе по методологии исторического исследования. М.: Новое литературное обозрение, 2006. 248 с.
112 Исследование империи и национализма //Ab imperio. 2004. № 4. С. 484-601.
113 Западные окраины Российской империи / ред. М. Долбилов, А. Миллер. М.: Новое литературное обозрение, 2006. 608 с.
114 Миллер А. Империя Романовых и национализм: Эссе по методологии исторического исследования. М.: Новое литературное обозрение, 2006. С. 66.
неабходнасцю прыслухоўвацца да рэгіянальных праблем110, аб рэзкім узмацненні нацыянальнага фактару ва Усходняй Еўропе ў канцы Першай сусветнай вайны116 дапамагаюць лепш зразумець той усходнееўрапейскі імперскі і нацыянальны кантэкст, у якім разгортваўся рух за адраджэнне ВКЛ, хоць сам тэты pyx расійскімі гісторыкамі не даследуецца.
Адзін з праектаў геапалітычнага ўладкавання тэрыторыі ВКЛ і Польскага каралеўства, якія прапаноўвалі напярэдадні вайны 1812 г. Напалеону яго польскія дарадчыкі117, стаў прадметам аналізу сучаснага ўкраінскага гісторыка В. Ададурава ў манаграфіі «Наполеоніда» на Сході Свропй»118. Гэта праца выклікала моцны навуковы і грамадскі рэзананс ва Усходняй Еўропе, бо стварыла прэцэдэнт грунтоўнай навуковай распрацоўкі аднаго з праектаў уладкавання часткі Украіны пасля верагоднай перамогі Напалеона. У гэтым праекце аўтарства генерала М. Сакальніцкага прысутнічаюць цікавыя сюжэты аб ролі, якая адводзілася ў яго рэалізацыі беларускім землям і насельніцтву.
У вялізнай польскай літаратуры другой паловы XIX пачатку XXI ст. па гісторыі змагання за адраджэнне Рэчы Паспалітай удзяляецца значная ўвага ўдзелу ў ім беларускага і літоўскага народаў. Аднак гэты ўдзел разглядаецца скрозь прызму польскай канцэпцыі, якая да нядаўняга часу ігнаравала спецыяльную пастаноўку пытання аб палітычным лёсе народаў былога ВКЛ і адметнасці іх адраджэнскага руху, які ў такой трактоўцы раствараўся «ў цяні» польскага нацыянальна-вызваленчага руху.
Пытанню аб палітычнай сітуацыі і грамадскіх настроях на землях Беларусі і Літвы пасля 1795 г., іх удзелу ў змаганні за адраджэнне Рэчы Паспалітай удзялілі ўвагу М. Кукель119, які
115 БахтуринаА. Ю. Окраины Российской империи: государственное управление и национальная политика в годы Первой мировой войны (1914-1917 гг.). М.: РоссПЭН. 2004. С. 6.
116 Миллер А. Империя Романовых и национализм: Эссе по методологии исторического исследования. М.: Новое литературное обозрение, 2006. С. 206.
117 Ададуров В. Проекти французького командування стосовно південно-західнйх земель Російськоі імперіі під час підготовчого та наступального етапів военноі кампаніі 1812 року // Віснйк Львівського універсйтету. Сер. історія. 2010. Вйп. 45. С. 127-167.
118 Ададуров В. «Наполеоніда» на Сході Свропи: Уявлення, проекти та діяльність уряду Франціі щодо південно-західнйх окраін Російськоі імперіі на початку XIX століття. Львів: ВйдавнйцтвоУкраінського КатолйцькогоУніверсйтету, 2007. 560 с.
119 KukielM. Dzieje Polski porozbiorowe: 1795-1921. Londyn: Spotkania. 1961. 663 s.
даследаваў прадпрынятыя ў 1795-1797 гг. спробы арганізацыі вызваленчага паўстання120. П. Вандыч121, А. Шварц122 і інш.
Антынапалеонаўская канцэпцыя А. Чартарыйскага, грунтаваныя на ёй праекты 1805-1810 гг. адбудовы Рэчы Паспалітай і месца ў іх ВКЛ разгледжаны Е. Скаўронкам123. Некалькі старонак сваёй манаграфіі пра палітыка К. ДруцкагаЛюбецкага С. Смолка прысвяціў яго ўдзелу ў распрацоўцы ў 1811-1812 гг. праекта адраджэння ВКЛ пад скіпетрам Аляксандра I124.
Непрацяглая гісторыя ВКЛ, адноўленага імператарам французаў, знайшла адлюстраванне ўгрунтоўных манаграфіях Я. Івашкевіча«Літва ў 1812 годзе»125 і Д. Наўрата «Літва і Напалеон у 1812 годзе»126. Праекты 1813—1830 гг. злучэння «Літвы» з Польскім каралеўствам ахарактарызаваў Г. Масціцкі127.
Значным з’яўляецца ўклад польскай гістарыяграфіі ў даследаванне гісторыі тайных арганізацый канца XVIII-XIX ст. у Літве і Беларусі. Пытанні палітычнай ідэалогіі «Віленскай асацыяцыі» закранаў Ю. Мілер128, масонскіх ложаў пачатку XIX ст. С. Малахоўскі-Лямпіцкі129, маладзёжных таварыстваў першай паловы XIX ст. М. Дунаёва130 і А. Камінскі131,
120 Kukiel М. Proby powstancze ро trzecim rozbiorze.1795-1797. Krakow; Warszawa: Druk W. L. Anczyca i spolki, 1912. 516 s.
121 Wandycz P. Pod zaborami. Ziemie Rzeczypospolitej w latach 1795-1918; przelozyl z angielskiego W. Zaj^czkowski. Warszawa : Panstwowy Instytut Wydawniczy, 1994. 551 s.
122 SzwarcA. Pod оЬсц wladz^. 1795-1864. Warszawa: Bellona, 1997. 133 s.
123 Skowronek J. Antynapoleonskie koncepcje Czartoryskiego. Warszawa: PWN, 1969. 380 s.
124 Smolka S. Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym. Krakow: Akademia Umiej^tnosci, 1907. T. 1. 555 s.
120 Iwaszkiewi.cz J. Litwa w roku 1812. Krakow; Warszawa: Druk W. L. Anczyca i Spolki, 1912. 442 s.
126 Nawrot D. Litwa i Napoleon w 1812 roku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Sl^skiego, 2008. 792 s.
12' Moscicki H. Projekty роіцсгепіа Litwy z Krolestwem Polskim w okresie 1813-1830. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa strazy kresowej, 1921. 20 s.
128 Miller A. Perwsza porozbiorowa konspiracja litewska: Spisek ks. Ciecierskiego, przeora dominikanow Wilenskich (1796-1797): studjum historyczne. Krakow: Nakl. OO. Dominikanow, 1936. 174 s.
129 Malachowski-bempicki S. Wolnomularstwo na ziemiach dawnego WKL (17761822). Dzieje i materialy. Wilno: Nakladem Towarzystwa Przyjaciol Nauk, sklad glowny w ksi^garni sw. Wojciecha, 1930. 213 s.
130 Dunajowa M. T. Zan; Lata uniwersyteckie. 1815-1824. Wilno: T-wo przyjaciol nauk, 1933. 282 s.
131 Kaminski A. Polskie zwi^zki mlodziezy (1804-1831). Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963. 554 s.; Kaminski A. Polskie zwi^zki mlodziezy (1831-1848).
паўстанцаў 1830-1831 гг. А. Барчэўска-Крупа132, змоўніцкіх рухаў 1846-1848 гг., 1861-1862 гг. і паўстання 1863-1864 гг. Д. Файнгаўз133, С. Ланец134, С. Кеневіч135, Я. Фядушка136. Усе гэтыя рухі, арганізацыі, паўстанні названыя аўтары лічаць польскімі, іх удзельнікаў змагарамі за польскую ідэю, хоць часам і адзначаюць іх«літоўскі» патрыятызм. Развіццё на мяжы 50-х 60-х гг. XIX ст. ліберальнай палітычнай думкі ў Беларусі і Літве, арыентаванай на дамаганне аўтаноміі для тэрыторыі гістарычнай Літвы, вывучалі Д. Файнгаўз137, Д. Шпопер138, Г. Глэмбоцкі139, П. Дамброўскі140.
КНІГІ ОНЛАЙН
