Ідэя адраджэння Вялікага Княства Літоўскага ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1795-1939 гг.)
Сяргей Марозаў
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 446с.
Мінск 2019
70 Смалянчук А. Беларускі Нацыянальны pyx і краёвая ідэя II Bialoruskie Zeszyty Historyczne. Bialystok, 2000. S. 105—114; Смалянчук A. Краёвасць стасоўна беларускага i літоўскага нацыянальных рухаў на пачатку XX ст. И Беларусь і беларусы сярод суседзяў: гістарычныя стэрэатыпы і палітычныя канструкты: матэрыялыміжнар. канф., Варшава, 9-11снеж. 2011г. Варшава: Oficyna Wydawnicza Uczelni Lazarskiego, 2013. С. 66-77; SmalancukA. Krajovasc vis-a-vis Belarussian and Lithuanian Natoinal Movements in the Early 20th Century // Belarus and its Neighbors:
адбудовы ВКЛ. Аднак у беларускай гістарыяграфіі адсутнічае даследаванне месца ў краёвай ідэалогіі базавай для яе ідэі ВКЛ. Распрацоўка гэтага пытання набывае актуальнасць у кантэксце абуджэння з пачатку XXI ст. узмоцненай цікавасці айчыннай і замежнай навукі да краёвага руху правапераемнікаў ВКЛ. Выданне ў 2014 г. анталогіі краёвай ідэі71, а таксама выяўленыя аўтарам манаграфіі архіўныя крыніцы адкрылі новыя перспектывы даследавання гэтай праблемы.
У сваіхпрацахпагісторыімасонствапачатку ХХст. у Беларусі і Літве А. Ф. Смалянчук72 і С. В. Багалейша73 адзначаюць, что яны спрычыніліся да пастаноўкі пытання аб адбудове суверэннага ВКЛ на новым гістарычным этапе. М. М. Забаўскі паказаў, як на фоне сутыкнення ў царскай Дзяржаўнай думе (1906—1917 гг.) расійскіх і польскіх гістарычных прэтэнзій на беларуска-літоўскія землі, барацьбы самадзяржаўя з «сепаратызмам» у заходніх губернях іх дэпутаты адстойвалі пастулат аўтаноміі свайго краю з парламентам у Вільні74.
Працы В. А. Круталевіча75, М. С. Сташкевіча76, У. Ф. Ладысева і П. I. Брыгадзіна77, С. С. Рудовіча78, В. Г. Мазеца і інпіых
Historical Perceptions and Political Constructs: International Conference Papers I ed. by A. bahviniec, T. Culickaja. Warsaw: Lazarski University, 2013. P. 68-80.
71 Краевая ідэя: канец XIX — пачатак XX стагоддзя. Анталогія. Вільня: Палітычная сфера, 2014. 602 с.
72 Смалянчук А. Масонскія ложы на беларускіхі літоўскіх землях. 1910-1916 гг.// Bialoruskie Zeszyty Historyczne. 2002. Т. 17. S. 141-155.
73 Багалейша С. В. Дзейнасць масонскіх арганізацый на беларуска-літоўскіх землях у пачатку XX ст. И Белорусские земли в составе Российского государства (1772-1917 гг.): материалы Респ, науч.-технич. конф., Минск, 2 дек. 2013 г. / редкол.: В. А. Божанов, T. В. Кедрик, Д. Н. Хромченко. Минск: БИТУ, 2013. С. 18-24.
74 Гісторыя беларускай дзяржаўнасці ў канцы XVIII пачатку XXI ст.: у 2 кн. / А. А. Каваленя [і інш.]; рэдкал.: А. А. Каваленя [і інш.]; Нац. акад, навук Беларусі, Ін-тгісторыі. Мінск: Беларус. навука, 2011. Кн. 1. С. 274-296; ЗабаўскіМ. М. Расійская Дзяржаўная дума ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1906-1917 гг.). Мінск: БДПУ, 1999. 212 с.
Круталевич В. А. История Беларуси. Становление национальной державности. Минск: Право и экономика, 2003. 592 с.; Круталевич В. А. Очерки истории государства и права Беларуси [Текст]. Минск: Право и экономика, 2007. 824 с.
76 Проблемы формирования белорусской государственности в XX — начале XXI века: избранные труды Н. С. Сташкевича / под науч. ред. А. Н. Данилова, В. С. Кошелева. Минск: РИВШ, 2012. 242 с.
77 Ладысеў У. Ф., Брыгадзін П. I. Паміж Усходам і Захадам: Станаўленне дзяржаўнасці і тэрытарыяльнай цэласнасці Беларусі (1917-1939 гг.). Мінск: БДУ, 2003.307 с.
78 Гісторыя Беларусі: у 6 т. / М. Біч, В. Яноўская, С. Рудовіч [і інш.]; рэдкал.: М. Касцюк (гал. рэд.) [і інш.]. Мінск: Экаперспектыва, 2005. Т. 4: Беларусь у складзе
паклалі пачатак навуковаму пераасэнсаванню праблемы нацыянальна-дзяржаўнага самавызначэння беларусаў на вызначальным для іх этапе 1915—1918 гг. і тым адкрылі магчымасць асэнсавання месца ў гэтым самавызначэнні праектаў адраджэння ВКЛ.
На мяжы ХХ-ХХІ ст. да вывучэння дзяржаваўтваральных праектаў, выпрацаваных у Першую сусветную вайну прыхільным да ідэі адбудовы ВКЛ беларускім рухам у зоне «старой» акупацыі, і пазіцыі адносна гэтага Германіі звярнулася цэлая трупа даследчыкаў. Гэтыя праекты яны разглядаюць у розных кантэкстах: гісторыі беларускай дзяржаўнасці (А. Сідарэвіч79, С. Багалейша80, В. А. Ашарчук81, «Гісторыя беларускай дзяржаўнасці ў канцы XVIII пачатку XXI ст.»82), фарміравання тэрыторыі і межаў Беларусі (С. М. Хоміч83), беларускага грамадска-палітычнага і нацыянальнага руху (А. Сідарэвіч84, М. Б. Шчаўлінскі85,
Расійскай імперыі (канец XVIII пачатак XX ст.). С. 453-455.
79 Сідарэвіч А. Канфедэрацыя Вялікага княства Літоўскага // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі:у 6т. Мінск: БелЭн, 1997. Т. 4. С. 93; СідарэвічА. М. Антон Луцкевіч: ад краёвасьці да незалежніцтва (1916-1918). Агляд крыніцаў П ARCHE. 2006. № 1-2. С. 80-91.
80 Багалейша С. В. Праекты стварэння беларуска-літоўскай дзяржавы падчас Першай сусветнай вайны И Войны XIV-XX вв. в судьбах белорусского народа: сб. науч. ст. Междунар, науч.-теоретич. конф., Минск, 4 дек. 2014 г. / науч. ред. В. А. Божанов. Минск: БГАТУ, 2014. С. 30-40; Багалейша С. Канфедэрацыя Вялікага княства Літоўскага: праекты і здзяйсненні И Беларускі гістарычны часопіс. 2005. № 7. С. 12-17.
81 Ашарчук В. А. Попытки создания Литовско-белорусского государства (1915— 1923 гг.) //Актуальный праблемы станаўлення і развіццябеларускай дзяржаўнасці I рэдкал.: A. I. Андарала [i інш.]. Мінск: БДПУ, 2009. Ч. 1: Гісторыя беларускай дзяржаўнасці ад старажытнасці да 1918 г. С. 191-194.
82 Гісторыя беларускай дзяржаўнасці ў канцы XVIII пачатку XXI ст.: у 2 кн. / А. А. Каваленя [і інш.]; рэдкал.: А. А. Каваленя [і інш.]; Нац. акад, навук Беларусі. Ін-т гісторыі. Мінск: Беларус. навука, 2011. Кн. 1. 584 с.
83 Хомич С. Территория и государственные границы Беларуси в XX веке. От незавершенной этнической самоидентификации и внешнеполитического произвола к современному status quo. Минск: Экономпресс, 2011. 416 с.
84 Луцкевіч А. Барацьба за вызваленне; уклад., навук. рэд., пераклады. каментары і прадмова А. Сідарэвіча. Вільня: Інстытут беларусістыкі; Беласток: Беларускае гістарычнае таварыства, 2009. 650 с.; Луцкевіч А. За дваццаць пяць гадоў (1903-1928): Успаміны аб працы першых беларускіх палітычных арганізацый: Беларуская рэвалюцыйнаяграмада, Беларускаясацыялістычнаяграмада; паслясл. А. М. Сідарэвіча. Мінск: БелСЭ, 1991. 64 с.
85 Шрвлинский Н. Б. Белорусское национальное движение в годы первой мировой войны(1914-1918гг.). Минск: РИВШ БГУ, 2001.136с.; Щавлинский Н. Б. Государственнополитическое и национально-культурное самоопределение Беларуси в годы Первой мировой войны (1914-1918). Минск: ООО «Мэджик Бук», 2009. 192 с.
С. М. Хоміч86, М. В. Цуба87, С. А. Траццяк88 і інш.), гісторыі знешняй палітыкі Беларусі (У. Е. Снапкоўскі89), у кантэксце нямецкай акупацыйнай палітыкі на беларускіх землях (А М. Бабкоў90, Д. А. Мігун91, Д. I. Кузьма92), беларуска-літоўскіх адносін (А. Ціхаміраў93,3. Шыбека94). Працы названых аўтараў дазваляюць зразумець пазіцыі беларускіх дзяржаўніцкіх і палітычных сіл у акупаванай Вільні; той геапалітычны кантэкст, у якім яны распрацоўвалі свае праекты; перыпетыі беларуска-літоўскіх дачыненняў і канкурэнцыю формул гістарычнай і этнічнай Літвы ў іх кантэксце і інш. У той жа час аналіз гістарыяграфічных здабыткаў і праблем у вывучэнні працэса станаўлення беларускай нацыі прывёў вучоных Інстытута гісторыі НАНБ да высновы пра недастатковую даследаванасць пытання аб канцэпцыях геапалітычнага
86 Хомич С. Н. Белорусское национальное движение в зоне немецкой оккупации (1915-1917 гг.) И Беларусь у гады Першай сусветнай вайны. Смаргоншчына: трагедыя, гераізм, памяць: матэр. міжнар. навук.-практ. канф., Смаргонь, 18-19 мая 2007 г. / навук. рэд. А. М. Літвін, У. В. Ляхоўскі; рэдкал.: М. У. Мясніковіч [і інш.]. Мінск: Чатыры чвэрці, 2009. С. 586-598.
87 Цуба М. В. Грамадска-палітычнае жыццё на Беларусі з пачатку Періпай сусветнайвайныдаЛютаўскайрэвалюцыі (жнівень 1914-люты 1917гг.). Мінск: [б.в.], 2006. 230 с.; Цуба М. В. Першая сусветная вайна на Беларусі ў кантэксце сусветных ваенных падзей (грамадскі і ваенны бакі) 1914-1918 гг. Пинск: ПалесДУ, 2010. 303 с.
88 7'раццяк С. А. Брэсцкі мір і грамадска-палітычныя працэсы ў Беларусі: лістапад 1917 студзень 1919 г. Мінск: Беларуская навука, 2009. 208 с.
89 Снапковский В. Е. История внешней политики Беларуси: пособие. Минск: БГУ, 2013. 495 с.; Снапкоўскі У. Е. Гісторыя знешняй палітыкі Беларусі: у 2 ч. Мінск: БДУ, 2004. Ч. 2: Ад канца XVIII да пачатку XXI ст. С. 72-75.
90 Бабков А. М. Беларусь в польской политике Германии (1915-1916 гг.)//Беларусь у гады Першай сусветнай вайны. Смаргоншчына: трагедыя, гераізм, памяць: матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф., Смаргонь, 18-19 мая 2007 г. / навук. рэд. А. М. Літвін, У. В. Ляхоўскі; рэдкал.: М. У. Мясніковіч [і інш.]. Мінск: Чатыры чвэрці, 2009. С. 544-557.
91 Мигун Д. А. Территория Беларуси в составе Обер Оста И Беларусь у гады Першай сусветнай вайны. Смаргоншчына: трагедыя, гераізм, памяць: матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф., Смаргонь, 18-19 мая 2007 г. / навук. рэд. А. М. Літвін, У. В. Ляхоўскі; рэдкал.: М. У. Мясніковіч [іінш.].Мінск:Чатырычвэрці, 2009. С. 558-570.
92 Кузьма Д. И. Немецкая концепция «Срединной Европы» (Mitteleuropa) и белорусский вопрос // Научные труды Республиканского института высшей школы. Исторические и психолого-педагогические науки: сб. науч. ст. Минск: РИВШ, 2009. Ч. 1. вып. 8. С. 68-74.
93 Ціхаміраў А. Беларуска-літоўскія дачыненні ў 1914-1920 гг. И Спадчына. 2000. № 5-6. С. 3-27.
94 Шыбека 3. Чаму Вільня не стала сталіцай ВНР? [Электроннырэсурс]. Рэжым доступу: http://old.belcollegium.org/lekcyji/historyja/szybeka_01.htm. Дата доступу: 24.01.2019.
ўладкавання беларуска-літоўскага рэгіёна, якія былі вылучаны лідарамі беларускага нацыянальнага руху ў 1915-1917 гг.Я5.
Тэма звароту беларускага руху да канцэпцыі дзяржаўнасці гістарычнай Літвы у 1918-1920 гг. знайшла адлюстраванне ў працах В. А. Круталевіча96, С. В. Багалейшы97, А. Ціхамірава98, С. М. Хоміча" і інш. Матэрыялы, якія маюцца ў нашым распараджэнні, таксама дазваляюць прасачыць існаванне надзей на рэалізацыю гэтай канцэпцыі пасля 1918 г., на якім ранейшая гістарыяграфія звычайна ставі ла кропку. Слушнасць аўтарскага назірання пацвярджаецца працамі Р. Лазько пра новую актуалізацыю гісторыі ў выглядзе Ягелонскай ідэі пасля Рыжскай дамовы 1921 г.100, А. Вабішчэвіча101 і А. Смалянчука пра пэўную прывязанасць часткі эліты народаў былога ВКЛ да ідэі суверэнітэту гістарычнай Літвы ў 20-30-я гг. XX ст.102. А. Смалянчук сваю манаграфію пра ідэолага і лідара краёвага руху Р. Скірмунта (1868-1939) прысвяціў «апошнім грамадзянам Вялікага Княства Літоўскага»103.
КНІГІ ОНЛАЙН
