Игде зродилися иускормлены суть по Бозе
Анатоль Астапенка
Памер: 734с.
2010
Аднак усё гэта не азначае, што мы павінны сядзець склаўшы рукі і нічога не рабіць у кірунку беларусізацыі Царквы. Складанасць праблемы яшчэ і ў тым, што гісторыя не данесла да нас ні беларускай літургіі, ні ўсяночнай, ні беларускіх трэбаў. Мы ведаем толькі некалькі беларускіх калядных і велікодных кантаў XVI-XVIII стст., якія аднолькава былі папулярнымі ў Беларусі як сярод праваслаўных, так і сярод католікаў і уніятаў.
Часам, гаворачы аб беларускамоўных спевах у Царкве, прыводзіцца прыклад уніі як Царквы, дзе яны адбываліся (гл. артыкул С. Марозавай “Моўная палітыка і практыка Уніяцкай Царквы ў Беларусі” 36. “3 гісторыі уніяцтва ў Беларусі”, Мн. 1996, стар. 110.). Але ні ў названым артыкуле, ні ў іншых няма аніводнага пацверджанне гэтаму сцверджанню. У большасці ж крыніц сцвярджаецца, што набажэнства уніяты праводзілі на царкоўнаславянскай мове. I толькі ў апошнія гады існавання уніі, перад раздзелам Рэчы Паспалітай, набажэнства ў Уніяцкай Царкве значна адыходзіць ад традыцыйнага, але не на карысць беларускай мовы, а польскай.
Такая няпростая сітуацыя з беларускай мовай у Праваслаўнай Царкве вымагае вельмі сур’ёзнага падыходу да перакладу царкоўных тэкстаў. На гэтую працу патрэбен не адзін год.
Трэба адзначыць і наступную акалічнасць: свецкія ўлады выглядаюць значна горш, чым царкоўныя. Яны прадстаўляюць краіну, быццам бы і незалежную ад Расіі, але ўпарта не жадаюць беларусізацыі, размаўляюць выключна па-расійску, а ўсялякія беларускамоўныя адзінкі выглядаюць смешнымі донкіхотамі на іх прагматычна-здрадніцкім прарасійскім фоне.
У “Царкоўным слове” (№ 5,1997 г.) на гэтую тэму быў змешчаны мой артыкул “На дадзенай Богам мове”. I вось неўзабаве ў дванаццатым нумары той жа газеты быў змешчаны “разгромны” артыкул нейкай I. Кірылюк пад назвай “Действительно ли существует проблема языка в церкви?” I хоць я ў сваім артыкуле пісаў аб складанасцях пераходу на беларускую мову ў Царкве, гаварыў аб непадрыхтаванасці нашых прыхаджан адразу ўспрыняць Святое Шсьмо на роднай мове, I. Кірылюк звінаваціла мяне ва ўсіх магчымых грахах і няпраўдах. Выказваючы, фактычна, прарасійскую, шавіністычную пазіцыю такіх адыёзных арганізацый, як Славянскі Сабор “Белая Русь” ці Ліберальна-дэмакратычнай партыі Жырыноўскага, на трох старонаках газеты аўтарка жыруе
на сваёй нянавісці да ўсяго беларускага і асабіста да Астапенкі, называючы мяне “под овечьей одеждой поборника “царкоўнай мовы”. Па “канцэпцыі” спадарыні Кірылюк “...проблема языка, искусственно разжигаемая, существует не в реальной церковной жизни, а лишь на страницах прессы... Но нашлась заботливая рука, которая постаралась, чтобы грязная ложь о православии ... была перенесена со страниц “Свабоды” и “ЛіМа” и вылита на головы читателей “ЦС”. Прыхільніца дзяржаўнага статуса двухмоўя ў Беларусі піша: “Примером того, как мирно и беспроблемно уживаются белорусско и русскоязычие в нашей Церкви является повседневная жизнь храмов соседей Свято-Духова и Свято-Петро-Павловского соборов”. Недасведчаны чытач можа падумаць, што і сапраўды адзін з гэтых храмаў беларускамоўны, а другі рускамоўны. На жаль, гэта не так. У абодвух храмах набажэнства вядзецца аднолькава на царкоўнаславянскай мове, а пропавядзі на расійскай. Адно што: у храме на Нямізе паступова ўводзіцца богаслужэнне на роднай мове (раз у месяц літургія і кожны тыдзень акафіст), а ў Кафедральным саборы па-беларуску чытае пропаведзі а. Сергій Гардун. Аб гэтым я пісаў у сваім артыкуле ў “ЦС”.
Далей I. Кірылюк адкрыта раскрывав сваю непрызнасць да ўсяго беларускага, да ўсяго нацыянальнага: “Внутри церковной ограды есть только одна национальность — христианин”. Не дапускаючы нават думкі аб аўтакефаліі нашай Царквы, яна піша: “Не является само по себе возбуждение подобной дискуссии (аб мове і аўтакефаліі АА.), которую провоцирует автор (г.зн. я), используя “ЦС”, средством разделения, выявления церковных людей, которые будут “кричать об автокефалии”. I. Кірылюк, магчыма, не ведае, што беларуская мова была дзяржаўнай у нашай старажытнай беларускай дзяржаве Вялікім княстве Літоўскім, на ёй выдавалася і Святое Шсьмо Біблія Францыска Скарыны. Хацелася б нагадаць у сувязі з гэтым словы з Дзеянняў Святых Апоста-
лаў: “Ці ж не ўсе, што гавораць, Галілеяне? Як.жа мы чуем ад іх кожны сваю мову? Мы ж родам з Тарфіі, Лідзіі..., але ўсе мы чуем, як яны гавораць нашымі мовамі пра вялікія цуды Божыя” (Дзеі 2: 7-11).
Пра неабходнасць выкарыстання роднай мовы ў богаслужэнні гаварыў падчас літургіі ў дамавым храме “Усіх беларускіх святых” 1 сакавіка 1992 г. мітрапаліт БАПЦ а. Мікалай. Ён казаў: “Наша беларуская мова мова святая, і ёй належыць святое месца ў Праваслаўнай Царкве”.
I, нарэшце, апошняе, пра што хацелася б сказаць. Гэта тыя станоўчыя змены, што адбываюцца ў царкоўным богаслужэнні. Так, з верасня 1997 г. у Свята-Петра-Паўлаўскім саборы на беларускай мове служаць малебен “За беларускі народ” і акафіст Тром Віленскім Мучанікам, а з 2002 г. літургію. Пераклад літургіі на беларускую мову з царкоўнаславянскай мовы зрабіў вядомы дзеяч у галіне беларусізацыі Царквы пратаіерэй Свята-Духавага храма г. Мінска а. Сергій Гардун.
Ва ўсім гэтым застаецца дзіўным адзін факт. Незразумела наступнае: дзе нашы адраджэнцы? Дзе сведамая праваслаўная інтэлігенцыя? Згаданы акафіст і малебен праходзяць у паўпустым храме. Прысутнічаюць на гэтай службе ўсё тыя ж бабкі ды некалькі маладых людзей.
Таму трэба пачынаць з другога канца, пачынаць з нас саміх. Бо атрымліваецца, што размоў пра Царкву шмат, а вось каб прыйсці ў храм, справіць службу, свае духоўныя патрэбы на роднай мове дык ахвотнікаў мала. Навошта ж наагул ставіць пытание аб беларускамоўным набажэнстве, калі самі спадары сведамыя беларусы яго ігнаруюць?
3. Мова, Царква і палітыка
Крытыка выказаных поглядаў на мову Праваслаўнай Царквы вядзецца часам людзьмі, якія стаяць на дыяметральна процілеглых пазіцыях. Аналізуючы іх, я прыйшоў да далёка не новай высновы: царкоўная дзейнасць і ўсялякая наагул палеміка на гэтую тэму
наўпрост звязаны з палітыкай. I як бы не адхрышчваліся ад палітыкі аўтары шматлікіх артыкулаў іх палітычная пазіцыя відвочна.
А можа, існуе магчымасць, калі не пазбегнуць палітыкі, дык хоць неяк зменшыць яе ўціск? Як выказаць сваю думку максімальна аб’ектыўна і далікатна, не закрануўшы балючых струн свайго апанента?
Мабыць, менавіта ў гэтым і ёсць найвялікшая цяжкасць любых дыскусій. I як тут не згадаць “метадаў” прапаганды Святога Пісьма, якія практыкуюць баптысты і іншыя пратэстанцкія канфесіі. Вось прыклад такой “народнай агітацыі” з назіранняў аўтара на вуліцах Мінска. Думаю, і Вам знаёмая постаць жанчыны з Бібліяй у руцэ, якая едзе з Вамі ў адным тралейбусе, гучна дэкламуе біблейскія тэксты і самым агрэсіўным, гучным голасам заклікае верыць у Хрыста. А едуць у транспартным сродку розныя людзі і атэісты, і веруючыя, і проста тыя, якія спяшаюцца на працу і рыхтуюцца да шматлікіх будзённых спраў. Канечне, такая агітацыя мала каго закране, калі не выкліча абурэння. I ў мяне ад такой “прапаганды” рэлігійны энтузіязм не павялічваўся.
Вось і прыведзены вышэй артыкул I. Кірылюк з’яўляецца ўвесь прасякнуты духам катэгарычнасці, што нават адзначана ва ўступным слове рэдакцыі: “автор, к сожалению, как обычно случается у нас, духовно немощных, претендует на исключительную правильность своих суждений”. Ужо ў першых радках артыкула ставіцца пад сумненне само існаванне праблемы мовы ў Царкве: “У них (прыхаджан храмаў АА.) такой вопрос вызывает удивление и недоумение...” Але ж праблема ёсць, існуе цэлае кола людзей, якія лічаць неабходным увядзенне беларускай мовы ў набажэнства. Так, спадар А. Жукоўскі ў артыкуле пад назвай “Бог чуе нас па-беларуску” (“Наша слова”, 13 траўня 1998 г.) выказваецца за адназначнае вырашэнне гэтага пытання: беларусы павінны звяртацца да Бога на роднай мове.
Праблема мовы ў Царкве, безумоўна, ёсць. Зразумела, прыхільнікаў беларушчыны няшмат сярод прыхаджан, але ж іх гэтых прыхільнікаў няшмат і ў маштабах усяго нашага дэнацыяналізаванага грамадства. Аднак яны ёсць. I за іх трэба змагацца. Царква павінна змагацца за кожную з чалавечых душ, рабіць усё магчымае для задавальнення нацыянальных патрэб кожнага сведамага беларуса. I калі гэта патрабуе дадатковых намаганняў, калі трэба пайсці на пэўную ломку стэрэатыпаў у нашым выпадку пераходу ў богаслужэнні на беларускую мову, то гэтага не варта пазбягаць, а ісці да яго насустрач з адкрытым сэрцам.
I. Кірылюк сама нагадвае аб тым, што ў РБ і руская, і беларуская мовы з’яўляюцца дзяржаўнымі. Але ў нас няма ніводнага праваслаўнага храма, дзе б служэнне вялося цалкам на беларускай мове. Дзе ж маё і многіх іншых канстытуцыйнае права на беларускамоўную літургію, ці хоць бы пропаведзь?
Зусім дзіўнай выглядае логіка апаненткі па гэтым пытанні. Яна робіць абсалютна незразумелыя з пазіцыі здаровага сэнсу вывады: “У свеце дадзенага артикула Канстытуцыі РБ, сама па сабе пастаноўка праблемы аб пераходзе Царквы на тую ці ішую мову... неправамерная і сведчыць пра таталітарны падыход”. Прабачце, але ж відавочна якраз адваротнае менавіта таталітарны падыход і ўяўляе сабай аднамоўе!
Неразуменне сутнасці нацыянальнай ідэі, сведамае запалохванне чытача ўсім нацыянальным сустракаецца ў згадваным артыкуле на кожным кроку. Напрыклад, аўтар піша (пра мяне): “верник кому и чему национальной идее или истине?”, не разумеючы таго, што нацыянальная ідэя складнік, істотная частка рэлігійнага жыцця. I зусім не “бессмыслица” спалучэнне слоў “праваслаўны нацыяналіст”. Бо нацыяналіст у святле нашага разумения можа быць і праваслаўным, і католікам, і атэістам. Аднак сваё апраўданне нацыяналізм знаходзіць толькі ў хрысціянстве, пра што і пісалі
знакамітыя рэлігійныя філосафы М. Бярдзяеў, Н. Кляпенін, I. Ільін і іншыя.
Аднак не ва ўсіх адраджэнцаў знаходзяць падтрымку мае думкі. Атрымліваецца, што не задавальняюць найболып нецярплівых з нашых сведамых беларусаў мае аргументы адносна цяжкасцей пераходу ад служэння ў Царкве на царкоўнаславянскай мове на беларускую. Як прыклад станоўчага вырашэння праблемы беларускамоўнага набажэнства, часта прыводзяць прыклад імшы па-беларуску ў некаторых касцёлах.
КНІГІ ОНЛАЙН
