Игде зродилися иускормлены суть по Бозе
Анатоль Астапенка
Памер: 734с.
2010
Ведама, што ў Полацку епіскапская кафедра была заснаваная вельмі рана у 992 г. Летапіс першым з полацкіх епіскапаў згадвае пра Міна, пасвечанага ў 1105 г. Гэта і перпіы кананізаваны Царквой Беларусі святы. Але гэта не значыць, што раней за Міну епіскапаў у нас не было. У “Книге Степенной” у апісанні жыцця св. Еўфрасінні гаворыцца, што ў часы полацкага князя Барыса, роднага дзядзькі Еўфрасінні, які памёр у 1128 г., полацкі епіскап Ілля саступіў ёй для манастыра паселішча Сяльцо, блізка Полацка, што
належала епіскапу, і саступаючы яго сказаў, што ў гэтым Сяльцы “братия наша лежат, прежде нас бывший епископы”. Адгэтуль можна зрабіць высновы, што ў епіскапа Іллі быў не адзін папярэднік Міна, але было іх аж некалькі. “Полацак і Тураў”, кажа праф. Галубінскі, “належаць да тых гарадоў, у якіх дужа праўдападобна, што заснаванне там епархіяў адбылося за часоў Уладзіміра Святога”. Тэты ж Галубінскі заснаванне Полацкай епархіі адносіць да 992 г.
Полацкія князі добра разумелі ролю Царквы ў дзяржаўным будаўніцтве. Аб гэтым сведчыць пабудова ў Полацку, каб падкрэсліць роўнасць з Кіевам і Вялікім Ноўгарадам, храма Св. Сафіі. Супольнасць уладных і царкоўных інтарэсаў вылілася ў спробу стварэння краёвай полацкай дзяржаўнай арганізацыі.
Што гэтая ідэя не была толькі тэорыяй, а практычным духоўным яднаннем народа, сведчыць доўгая і паспяховая абарона Полацкам і іншымі нашымі княствамі незалежнасці ад Кіева. Імкненне ж да царкоўнае асобнасці можна бачыць хоць бы з факту, што, калі кіеўскі князь Яраслаў у 1051 г., без згоды Канстанцінопальскага патрыярха заміж грэка, як было да тае пары, паставіў на мітрапалічы пасад у Кіеве мясцовага чалавека, полацкі епіскап не згадзіўся на новы парадак і пакінуў пасад.
Праяву мясцовага сепаратызму можна заўважыць і ў тым, што князь Расціслаў, які дамогся аддзялення ягонага княства ад Пераяслаўскае епархіі ў 1137 г. устанавіў асобную епархію ў Смаленску.
Урэшце, яшчэ адзін і далёка не апошні прыклад цягі да незалежнасці ад Кіева мы бачым з факце, што калі ў 1147 г. іншы кіеўскі князь, Ізяслаў, паставіў на мітрапалічы пасад Кляменя (Клімента) Смаляціча, полацкі, смаленскі і ноўгарадскі епіскапы на гэта не згадзіліся, а тураўскі епіскап даў згоду толькі пад пагрозай зняволення.
Імкненне Полацкага княства стварыць паўночнаславянскую імперыю не збылося, бо княжы род, што правіў у ім, заняпаў і, заміж таго, каб пашыраць
дзяржаўныя межы, стаў ледзь здольны да іхняе абароны ад нападаў нямецкіх рыцараў, што аселі ў Прыбалтыцы.
Другім цэнтрам, дзе гуртаваліся славянскія плямёны, што стварылі пазней беларускую дзяржаву, быў Тураў.
Тураў да X ст. быў вядомы як цэнтр самастойнага племяннога саюза. Насялялі Тураў дрыгавічы, якіх некаторыя даследнікі атаясамліваюць з другавітамі. Паводле легенды, заснаваў Тураў князь Тур (магчыма, з скандынаўскай геніялогіяй) каля 980 г. У гэтыя часы Тураў уваходзіў у склад Кіеўскай дзяржавы, і лагічна заключыць, што хрысціянства прыйшло і на палескія землі. Прынамсі, ёсць падставы меркаваць, што ўжо на пачатку XI ст. у Тураве існавала праваслаўная епіскапская кафедра. Пра гэта сведчаць, напрыклад, звесткі ў Кіеўскім Патэрыку рэдакцыі Іосіфа Трызны, дзе паведамляецца: “Третйе богомолие епископию поставих в лето 6513 (1005 г.) и придах к ней городы с погосты в послушание и священие и благословение держати себе Туровской епископии: Пинск, Новгород, Городен, Берестье, Волковыск, Здитов, Неблетеск, Дубровица, Высочко, Случеск, Копысь, Ляхов, Городок, Смедяне ...” Такім чынам, епіскапская кафедра ў Тураве была з 1005 г.
У гэтым жа дакуменце згадваюцца Спаскі і Багародзіцкі храмы, якія першымі былі пабудаваныя ў горадзе.
У 1148 г. Туравам пачаў кіраваць князь Юры Яраслававіч, які рабіў стаўку на незалежнасць Тураўшчыны ад Кіева. Ізяслаў спрабаваў вярнуць Тураў, падключыўшы сілы сямі рускіх княстваў, але 10тыднёвая аблога не дала станоўчых вынікаў кіеўскаму князю. У 1169 г. адбылася яшчэ адна аблога Турава на працягу 18 дзён з боку валынскіх князёў на чале з Мсціславам Ізяслававічам, але князь Юры зноў вытрымаў яе. У 1162 г. быў заключаны мір паміж Расціславам і Юрыем Яраслававічам, згодна з якім Тураўскае княства атрымала незалежнасць.
У ХІ-ХІІ стст. згодна з крыніцамі, у Тураве існавала 75 праваслаўных храмаў. Тут жыў і прапаведаваў знакаміты “Златауст, паче усих на Руси воссиявших” свяціцель Кірыла Тураўскі. У 1015 г. ў Тураве князь Святаполк, каб заняць вялікакняскі насад, забівае трох сваіх братоў Барыса, Глеба і Святаслава. Барыс і Глеб, якія прынялі мучаніцкую смерць і былі шчырымі хрысціянамі, былі кананізаваныя Праваслаўнай Царквой, яны сталі святымі. Могілкі ў Тураве, дзе пахаваныя Барыс і Глеб, існуюць да цяперашняга часу і завуцца “Барысаглебскімі”. Калі ў 1927 г. падчас звычайнага пахавання знайшлі каменны саркафаг, то тураўцы былі ўпэўнены, што гэта саркафаг Барыса і Глеба.
У XII ст. жонка Святаполка Варвара заснавала першы у Беларусі жаночы Варварынскі манастыр. У тэты ж час там ужо існаваў мужчынскі манастыр. На Замкавай тары быў пабудаваны велічны 6-слупавы і 3-апсідны сабор, рэшткі якога захаваліся да нашых дзён. Па благаславенні мітрапаліта Філарэта на месцы храма былі ўзведзены дах, падмурак закансерваваны, а раз у год у дзень Святога Кірылы Тураўскага 11 траўня тэты падмурак з дахам становіцца дзейным храмам, і там служыцца ўрачыстая архіерэйская літургія з удзелам уладыкі і вялікай колькасці царкоўных іерархаў.
Урачыстая літургія на месцы храма XII ст. у Тураве 11 траўня 2008 года.
У ХІ-ХІІ стст. уся Беларуская зямля была пакрыта хрысціянскімі святынямі, манастырамі, з якіх пачаўся распаўсюджвацца дух ісіхазма, а ў нашу памяць увайшлі многія евятыя — тыя адданыя хрысціянству і Беларусі людзі, што пасвячалі сябе служэнню цалкам і гэтым праславіліся на ўсе вякі. Першымі беларускімі святымі былі: Кірыла Тураўскі, Параска, беларуская святая князёўна Ефрасіння Полацкая.
Св. Ефрасіння (у свеце Прадслава) была праўнучкай раўнаапостальнага князя Уладзімера, унучкай полацкага князя Усяслава Брачыслававіча (t 1101) і дачкой малодшага з сыноў апошняга, Юрыя-Святаслава.
Яшчэ з маленства яна выказвала вялікую прыхільнасць і любасць да хрысціянскага жыцця, схільнасць да навукі. Але бацькі разлічвалі аддаць Ефрасінню замуж. I калі яна аб гэтым даведалася, то тайком пакінула бацькоўскі дом, пайшла ў манастыр і зрабілася манахіняй над імем Ефрасіння. Прабыўшы некаторы час у гэтым манастыры, яна выпрасіла ў полацкага епіскапа Іллі, каб ён дазволіў ей жыць адной у мураванай келлі, прыбудаванай пры кафедральным саборы. Тут святая вяла вельмі суровы лад жыцця, доўгія гадзіны знаходзячыся ў малітве, пасце і паслушанні. Паслушанне Ефрасінні складалася ў перапісванні святых кніг і вышыўцы рызаў. Ефрасіння распаўсюджвала сярод беларусаў грамату, вучыла чытаць і пісаць беларускіх дзетак.
Але яна шукала больш адпаведнай дзейнасці для служэння Богу. I неўзабаве з дазволу полацкага епіскапа яна перасяляецца ў Сяльцо пад Полацкам. Гэтае Сяльцо, якое было ўласнасцю кафедральнай царквы, епіскап падарыў Ефрасінні, каб яна там залажыла жаночы манастыр, які назвала Спасаўскім. Манастыр хутка развіваўся і павялічваўся. У гэтым манастыры неўзабаве апынуліся сваячніцы св. Ефрасінні: родная яе сястра Гордзіслава (у манастве Аўдоцця), стрыечная сястра Звеніслава (у манастве Пракседа) і яшчэ дзве сваячніцы.
Хутка святая збудавала тут на месцы старой драўлянай царквы мураваную ў гонар Спаса. Паставіўшы на ногі свой жаночы манастыр, св. Ефрасіння непадалёк збудавала другі, мужчынскі, з мураванай царквой у гонар Маці Божай.
У сталым узросце яна
вырашыла наведаць Ерусалім, Гроб Гасподні. Пабыўшы тут некаторы час, св. Ефрасіння занемагла і, прахварэўшы 24 дні, памерла 23 траўня 1173 г., там і была пахаваная.
Такім чынам, Полацкае і Тураўскае княствы, прыняўшы ў IX ст. хрысціянства ў праваслаўным варыянце, сталі на шлях перадавых хрысціянскіх дзяржаў Еўропы. 3 самага пачатку хрысціянства насіла тут адметны характар, фармаваліся свае беларускія традыцыі і духоўная глыбіня. 3 часам гэта адаб’ецца на стварэнні помнікаў самабытнай беларускай архітэктуры, літаратуры і музыкі. Менавіта ў Беларусі і Украіне ўзнікнуць праваслаўныя брацтвы, аналагаў якім не мае ніводная краіна.
Гісторыя добра папрацуе над хрысціянскім шляхам Беларусі. Тут будуць мірна і не зусім мірна суіснаваць праваслаўныя і католікі. Тут узнікне і новая канфесія грэка-каталіцызм (унія), які каля двух стагоддзяў будзе пераўзыходзіць колькасна і адну і другую з папярэдніх па часе канфесій праваслаўную і каталіцкую.
Што ж уяўляла з сябе унія? Была гэта нейкая асаблівая канфесія ці разнавіднасць каталіцызму? А можа, яна нейкі унікальны варыянт хрысціянства і ўвасабляе сабой сапраўдную нацыянальную рэлігію?
На гэтыя пытанні я паспрабую адказаць ніжэй.
3. Гістарычны шлях уніі ў Беларусі
Засцерагаю Вас, браты-Каталікі дзесятая часцінка Беларусі восем дзесятых, пэўна ж, не прымусіць за Вамі йсці да Рыму напрасткі... ...я запрашаю Вас, браты-Каталікі, да шчырага сумоўя з Праваслаўнай Краінай сіняй вольнай і Дзяржаўнай і ЗЛУЧНАСЦЬ наша будзе на вякі!
(Зьніч )
На пачатку 90-х гг. XX ст. беларускае грамадства было ўцягнута ў незвычайную для доўгіх гадоў ваяўнічага атэізму дыскусію пра нацыянальную рэлігію беларусаў. З’явіўся шэраг публікацый, як масцітых гісторыкаў, так і апантаных фанатыкаў ідэі, аб тым, што “нацвера” беларусаў гэта уніяцтва, альбо грэка-каталіцызм.
Варта разгледзець шлях уніі ў гістарычным дыскурсе і абазначыць яе сапраўдную значнасць, незаангажаваную палітычнымі інтарэсамі поўных колаў людзей.
Азначэнне уніі
Пра гісторыю царкоўнай уніі напісана шмат. Навукоўцы, грамадскія дзеячы, палітыкі і багасловы па-рознаму ставяцца да уніяцкай праблемы. Прычым гэтае стаўленне бывае самым розным, часам вагаючыся да супрацьлегласці. Характэрна, што уніяцкае пытанне перыядычна ўсплывае на працягу амаль тысячы гадоў, пачынаючы з падзелу ў 1054 г. хрысціянскай Царквы на Заходнюю і Усходнюю.
Апошні ўсплёск цікавасці да уніі прыпаў на пачатак працэсу дэмакратызацыі краін Усходняй Еўропы і развалу СССР. Тэты перыяд пачаўся ў 1990-х гг. і доўжыцца да цяперашняга часу. Адраджэнне уніяцтва, ці, як яшчэ кажуць, грэка-каталіцызму, цесна звязана з працэсамі нацыянальнага адраджэння як у Беларусі, так і ў некаторых іншых краінах. “Ад-
КНІГІ ОНЛАЙН
