Игде зродилися иускормлены суть по Бозе
Анатоль Астапенка
Памер: 734с.
2010
Заходняй Украіны пачатку 1990-х гг., але з прыняццем дзяржаўнай незалежнасці пачаўся болып сур’ёзны, хоць і вельмі складаны, рух за адраджэнне праваслаўя, і ў тым ліку за яго аўтакефалію.
Такая сітуацыя ва Украіне ў часы распаду СССР не выклікае вялікага здзіўлення. Бо уніяцтва там ніколі не знікала, а Галіцыя адзіная са славянскіх тэрыторый захавала яго і ў часы Аўстра-Венгрыі. I для многіх з іх грэка-каталіцызм сапраўды стаў верай бацькоў. А тое, што прыхільнікі уніі хацелі слепа перанесці украінскую мадэль на ўмовы Беларусі, дзе мала хто мог наагул сказаць, што такое унія, — гэта не прынесла аніякае карысці для нашага рэлігійнага адраджэння. Унесла толькі элементы напружанасці ў грамадства і не спрыяла павелічэнню колькасці вернікаў ні. ў адной з хрысціянскіх канфесій.
Такім чынам, у пачатку 1990-х гг. у Беларусі ў асяроддзі адраджэнцаў стала правілам “добрага тону” быць прыхільнікам уніі. Дайшло да таго, што Язэп Палубятка, аўтар артыкула ў “ЛІМе” пад назвай “Ці варта адраджаць уніяцтва?”, быў вымушаны ледзь не прасіць прабачэння за свае погляды. Ён піша: “Шмат хто з адраджэнцаў, прачытаўшы назву артыкула, незадаволена хмыкне; зацятыя прыхільнікі беларускасці выкажуцца пра аўтара гэтых радкоў болып абразліва. Не мною прыдумана кожнаму сваё. Я ведаю: выказваць сумненне наконт рэлігіі і беларускасці зараз усё роўна, што стаяць у спёку босымі нагамі ў прысаку: знізу будзе пячы агонь, зверху пражыць сонца”. Выдатна сказана і амаль няма чаго дадаць.
Дык у чым прычына гэтай з’явы? Міф аб уніі аказаўся намнога прывабнейшы, чым капанне ў гістарычнай праўдзе і адстойванне праваслаўя, якое не мела аўтарытэту дзякуючы адпаведнай прапагандзе з прычын, адзначаных вышэй. Гэта, канечне, тычылася ў асноўным нецаркоўных людзей, бо для веруючых, тых, хто ходзіць у храмы, іншай рэлігіі, чым існая, і што ўвайшла ў сэрцы без аніякае палітыкі, не магл о быць. У народзе трывала ўсведамлялася толькі праваслаўе, ды ў меншай ступені каталіцызм.
Прычына “рэваншу” уніяцтва простая. Міф аб уніі, як нельга лепш падыйшоў да новай палітычнай сітуацыі. Гэта і станаўленне незалежнай беларускай дзяржавы і прыняцце ў 1990 г. Закона аб мовах, і іншыя крокі маладой беларускай дэмакратыі.
Схема пралінейная, “як граблі”: у Расіі мова дзяржаўная руская, у Польшчы польская, у Беларусі, адпаведна беларуская. Прычым, беларуская мова нясе ў сабе рысы і польскай і рускай моў. Далей. У Польшчы галоўнае веравызнанне каталіцызм, у Расіі праваслаўе. А якое ў Беларусі? Па логіцы гэтых ланцужкоў пра мову так і напрошваецца: у Беларусі павінна быць таксама асобная нацыянальная рэлігія, і гэтай рэлігіяй павінна быць уніяцтва, ці грэка-каталіцызм (нібы каталіцызм, але з усходнім абрадам). Тое, што праваслаўных аўтакефальных краін акрамя Расіі болып за дзесятак, каталіцкіх дзяржаў яшчэ болып, неяк не ўплывала на жаданне мець сваю, адметную рэлігію.
Жаданне нацыянальнай адметнасці і ў рэлігійнай сферы набыло ў нас нейкі нездаровы характар спрашчэння і рэлігійнага фанатызму. Чым не формула: нацыянальная беларуская рэлігія гэта праваслаўе плюс каталіцызм, падзяліць усё гэта папалам і атрымаем унію. Праўда, тое ж самае, ды яшчэ з большым правам, маглі б сказаць і ўкраінцы.
Між іншага, чалавецтва не раз аддавала перавагу казцы, а не рэаліям. Прыклад таму ідэя камунізму, ідэя ўсеагульнай роўнасці і ўсеагульнага дабрабыту. I на працягу большай часткі XX ст. мы кіраваліся гэтымі “ўзвышанымі” ідэаламі, але дасягнулі толькі адмоўных вынікаў. Чалавеку ўласціва імкненне да прыгожанькай ілжы, а не да непрыемнай праўды.
Другой прычынай таго, што нават адукаваныя людзі, вядомыя навукоўцы трапілі ў палон уніяцкай ілюзіі, з’яўляецца іх канфесійная прыналежнасць. 3 аднаго боку, гэта асобы каталіцкага веравызнання, а з другога, выйшлі яны з атэістычнага асяроддзя, але каранямі, якія цягнуцца да каталіцкіх традыцый.
Аднак, нягледзячы на пэўную агітацыю і моду, у Беларусі pyx па адраджэнні уніі не набыў вялікага размаху. I, мне здаецца, не набудзе. Бо не толькі з боку найвялікшай праваслаўнай канфесіі ён не мае падтрымкі. У наш час і Ватыкан глядзіць на унію як на непатрэбную форму рэлігійнага руху. Царкоўныя іерархі не стаяць з боку ад цяперашніх змен у асяроддзі вернікаў, якія, як я ўжо адзначаў, выкліканы вонкавымі цывільнымі сіламі і звязаны з палітычнымі пераўтварэннямі. Паміж Рыма-каталіцкай Царквой і Праваслаўнымі Цэрквамі ўжо не адзін год вядуцца размовы аб кантактах і паразуменні. Такія кантакты, скіраваныя на знаходжанне еднасці паміж Касцёлам і Праваслаўнай Царквой носяць назву экуменічных. Уніяцтва разглядаецца як метад яднання ў мінулым. На сумесных паседжаннях Каардынацыйнага камітэта змешанай камісіі па багаслоўскім дыялогу паміж Памеснымі Праваслаўнымі Цэрквамі і Рыма-каталіцкай Царквой, неаднаразова разглядалася уніяцкае пытанне, і вынікі былі зусім не на карысць уніі. Так, на паседжанні гэтага камітэта, што праходзіў у чэрвені 1991 г. у Арыцы (пад Рымам) адзначалася, што “ініцыятыва па аднаўленні зносін паміж Царквой Усходу і Царквой Захаду прывяло да парушэння адзінства Усходняй Царквы, пры гэтым не без умяшання не царкоўных сіл. Так нарадзіліся Усходнія Каталіцкія Цэрквы. Адсюль узнікла сітуацыя, якая стала крыніцай канфлікту і пакут перш за ўсё для праваслаўных, але таксама і для католікаў”. Камісія вынесла вердыкт: “Форма “місіянерскага апосталату”, якая завецца уніяцтвам, не можа больш дапускацца як метад і мадэль з прычыны новага тыпу ўзаемаўспрымання католікамі і праваслаўнымі надалей у іх адносінах да тайны Царквы”.
Як з боку Каталіцкай, так і Праваслаўнай Царквы стаўленне да уніі ў наш час не ёсць сур’ёзным. Безперспектыўнасць грэка-каталіцызму даказана шматгадовай гісторыяй. Тым не менш, і ў наш час праблема паразумення паміж Касцёлам і Царквой не знікла.
Але гэтая праблема носіць ужо іншую назву “экуменізм”. Дарэчы, слова “экуменізм”, якое з’явілася ў 1910 г., як і слова “кафалічнасць”, азначае саборнасць тэрмін, пра які мы гаварылі на пачатку нашай размовы. Дэвіз экуменізма ўзяты з Гефсіманскай малітвы Збавіцеля: “Няхай будуць усе адно” (Іаан, 17:21). Экуменічныя кантакты гэта адна з галоўных рыс ўзаемаадносін паміж католікамі, праваслаўнымі і пратэстантамі ў наш бурлівы час. Адной з апошніх выніковых падзей экуменічнага руху было Баламандскае пагадненне 1993 г. (Ліван). У пагадненні сказана, што ранейшыя уніі з’яўляюцца “састарэлымі метадамі яднання” і не могуць быць прыкладамі на будучае. У эклезіялагічнай частцы Баламандскага пагаднення быў зроблены ўпор на яго новы погляд на праблему дыялогу паміж Цэрквамі: ... Царква Каталіцкая і Царква Праваслаўная ўзаемна прызнаюць адна адну ў якасці Цэркваў-Сясцёр ... экуменічныя намаганні Цэркваў-Сясцёр Усходу і Захаду, заснаваныя на дыялогу і на малітве, скіраваны да зносін дасканалых і ўсеагульных, якія не могуць быць ні паглынаннем, ні змяшэннем, а сустрэчай у ісціне і любві. Падыход, заснаваны на метадах уніі, звязаны, па-сутнасці, з празелетызмам, цалкам адкідваецца ў пагадненні: "... не можа быць і гаворкі пра пажаданасць пераварочвання асоб з адной Царквы ў іншую з мэтай забеспячэння іх збаўлення”.
Нягледзечы на даволі бяскрыўдныя фармулёўкі экуменічных пастулатаў, артадоксы праваслаўя варожа ставяцца да многіх палажэнняў як Баламандскага пагаднення, так і іншых. Аргументы вылучаюцца даволі гучныя тыпу такога: “Няма сродка паміж ісцінай і ілжой”. Пад “ісцінай” маецца на ўвазе праваслаўны пункт гледжання, а пад “ілжой” каталіцкі. На маю ж думку, такім чынам пагадненне паміж Цэрквамі-Сёстрамі не знойдзеш. Дыялог павінен быць, і гэта цяпер зразумела ўсім разумным людзям.
Падсумоўваючы, з усёй упэўненасцю можна сказаць, што адраджэнне грэка-каталіцызму ў Рэспублі-
цы Беларусь у наш час абсалютна непатрэбная задача, гэта архіў гісторыі, вяртання да якога больш не можа быць. Аднак сумоўе, экуменічны дыялог паміж рознымі рэлігійнымі канфесіямі, безумоўна, павінен быць.
А адносна пытання аб нацыянальнай беларускай рэлігіі можна сказаць наступнае. Такой рэлігіяй можа стаць любая, існуючая ў нас. Гістарычна такой рэлігіяй, безумоўна, з’яўляецца праваслаўе. Аднак, для таго каб яно набыло нацыянальныя рысы, неабходна яго напоўніць нацыянальным зместам, як гэта зроблена ў іншых Цэрквах, напрыклад, у Расіі, Украіне, Грэцыі... Тое самае можна сказаць і аб каталіцызме (другой па велічыні канфесіі ў Беларусі), і аб беларускіх пратэстантах.
Але як увесці, прывіць нацыянальны змест Царкве? Як дасягнуць такога стану, калі на святое Праваслаўе не будзе нараканняў з боку адраджэнцкіх колаў, і яно сапраўды стане нацыянальным, як гэта было ў часы Скарыны?
Шлях, мне падаецца, павінен быць такім. Асноўных патрабаванняў павінна быць мінімум два.
Па-першае моцная нацыянальная палітыка дзяржавы. Гэта аднаўленне Закона аб мовах 1990 г., дзе беларуская мова будзе прынятая як адзіная дзяржаўная мова ў Беларусі. Гэта самастойная замежная палітыка Беларусі з арыенцірам на развітыя дзяржавы Захаду, а не толькі на Расію. Незалежнасць Беларусі не на паперы, а ў дзеянні.
Па-другое прыняцце аўтакефаліі Праваслаўнай Царквы ў Беларусі, але не “кустарным”, некананічным шляхам, а праз скліканне Усяленскага Сабору прадстаўнікоў усіх аўтакефальных Праваслаўных Цэркваў. Прычым, гэтая другая ўмова мае сэнс ды і наагул магчымая толькі пасля здзяйснення першага патрабавання.
Заключныя заўвагі
Асноўны вывад гэтага раздзелу у пацвярджэнні ключавой парадыгмы: унія гэта пераходны этап
пераводу праваслаўных у католікі. Гэта “схаваны” празелітызм, вытанчаны прыём каталіцкай місіі на Усходзе.
Беларусь! нашчадкі магутных Полацкага і Тураўскага княстваў. Беларусь! складалі аснову Вялікага княства Літоўскага, пяць шостых усяго насельніцтва ВКЛ было славянскім (беларускім і ўкраінскім у сучасным разуменні). Праваслаўе ў ВКЛ несла ў сабе нацыянальныя рысы (напрыклад, скарынаўская Біблія была выдадзеная на старабеларускай мове). Як мы вышэй адзначалі, у нас была незалежная мітраполія. У тыя часы Праваслаўная Царква была самастойнай.
Каталіцкая прысутнасць у Беларусі заўважаецца даўно разам з прыняццем хрысціянства, якое афіцыйна, як ведама, было прынятае ў візантыйскім варыянце. Аднак месіянеры з Нямеччыны, Полыпчы няўхільна павялічвалі каталіцкі ўплыў, што асабліва стала відавочным пасля Крэўскай уніі. Масавы пераход у каталіцызм пачаўся з канца XVI ст. Праваслаўныя пачалі прымаць каталіцызм і унію. Вось тады і з’явілася ў Беларусі вялікая колькасць католікаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
