Еўфрасіння Полацкая
Уладзімір Арлоў
Выдавец: Полымя
Памер: 272с.
Мінск 2000
Свецкая іканаграфія Еўфрасінні налічвае ўжо колькі дзесяткаў твораў. Сярод іх вылучаюцца палотны вядомых беларускіх жывапісцаў Аляк- сея Марачкіна і Нінэль Шчаснай, графічныя аркушы Арлена Кашкурэвіча. У тэхніцы габе- лена партрэт Еўфрасінні Полацкай стварыў Сы- мон Свістуновіч. Яе імя ўзнікае ў памяці, калі бачыш адухоўленыя жаночыя вобразы стара- жытных палачанак скульптара Алеся Шатэрні- ка. У 1997 годзе ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі адбылася выстава «Шлях Еў- фрасінні», якую склалі графічныя аркушы і скульптура маладой беларускай мастачкі Наталлі Апіёк.
Рэжысёр кінастудыі «Летапіс» Вольга Мо- ракава зняла ў 1989 годзе фільм «Еўфрасіння
Полацкая». Тады ж у першым нумары новага рэспубліканскага часопіса «Спадчына» з’явіўся беларускі пераклад «Жыція» святой, зроблены Аляксеем Мельнікавым.
Каб глыбей спасцігнуць душу выдатнага ча- лавека, трэба абавязкова пабываць у яго на ра- дзіме. У велічным Сафійскім саборы, дзе восем з паловаю стагоддзяў таму Еўфрасіння «нача кннгы пнсатн свонмн рукамн», цяпер канцэртная зала з арганамі, а таксама музейная экспазіцыя, якая знаёміць з археалагічнымі знаходкамі, зроб- ленымі ў час даследаванняў сталіцы нашай ста- ражытнай дзяржавы.
Разам з храмам святой Сафіі ў ахоўную зону Полацкага гістарычна-археалагічнага запаведні- ка ўключаны архітэктурны комплекс Спаса-Еў- фрасіннеўскага манастыра.
Напярэдадні святкавання 1000-годдзя пры- няцця беларускімі землямі хрысціянства ў По- лацку з явілася вуліца святой Еўфрасінні. Пала- чане мараць і пра помнік асветніцы, які мог бы цудоўна ўштукавацца ў архітэктурна-ландшафт- ную прастору Спаса-Еўфрасіннеўскага мана- стыра або Верхняга замка.
У дні, калі адзначаліся 1125-я ўгодкі «бацькі гарадоў беларускіх», адбылася незвычайная і сімвалічная падзея. Пад скляпеннямі Сафійскага сабора, дзе калісьці знайшла прытулак юная Еўфрасіння, прагучаў спеўны цыкл, створаны ў яе гонар у далёкім XII стагоддзі.
Сёння, калі лепшыя сілы беларускай інтэлі- генцыі вядуць барацьбу за нацыянальнае адра- джэнне, ім, без сумнення, дапамагае і патронка Беларусі. Найлепей пра гэта сказана ў паэме Дануты Бічэль-Загнетавай «Еўфрасіння Полац- кая»:
Сілай духоўнай узвысіла Полацк высока.
Тым, хто імкнуўся да кнігі,
свяціла, бы зорка...
Мове, адзінай дзяржаве
шчэ толькі злучацца — свет нас прымаў як народ па адной палачанцы.
Як маладзік, узышла, засвяцілася шчыра па-над вайной, рассявальніцай цемры на шлях.
Унучка змаганца асветніцкі выбрала вырай.
Павандравала...
Як маладзік, уэышла...
Сталыя, моладзь!
Да слова пара падключацца
з поўнай напругай!
Даволі ўзаемных абраз!
Зверым душу па натхняльніцы, па палачанцы!
Душы ўздымае духоўна
жаночы абраз.
МАЛІТВА
ДА СВЯТОЙ ЕЎФРАСІННІ
сьвятая й слаўная апякунка й асьветніца Беларускага наро- ду, Маці нашая, Еўфрасінь- ня! Глянь ласкавым вокам сва- ім на братоў і сёстраў Тваіх,
што зь любоўю й надзеяй вочы душаў сваіх да Цябе падымаюць. Ты не асудзіла нас, што мы ў няволі сваёй доўгі час не
маглі славіць у сьвятынях сваіх сьвятога імені Твайго. Бо мы ведаем, што гэта Ты
сьвятымі малітвамі сваймі выпрасіла нам ласку Збаўцы нашага, і мы цяпер у сьвя-
тых цэрквах сваіх можам аддаваць хвалу Трыадзінаму Богу й Табе, апякунцы на- шай. Таму і ўдзячныя сэрцы нашы, поў- ныя любові й падзякі да Цябе, у заха- пленьні сьпяваюць: РАДУЙСЯ!
Радуйся, заступніца, апякунка й ма-
лельніца наша! Радуйся, радаваньне По- лацкай і ўсёй зямлі нашай! Радуйся, дзеваў чысьціня й зьзяньне! Радуйся, прамень Веры нашае! Радуйся, асьвя- чэньне любае Беларусі нашае! Радуйся, пашыральніца дабра, праўды, красы й згоды ў краіне нашай! Радуйся, памочніца пакрыўджаных, сумных пацяшэньне! Ра- дуйся, удоваў і сіротаў заступніца! Радуй- ся, кветка з райскага саду нясьмягнучая! Радуйся, у веры нашай на выгнаньні і ў пакутах патрыманьне! Радуйся, хворых і паміраючых пацеха й выздараўленьне! Радуйся, да магілы Хрыстовай зь сьвя- тымі духмянасьцямі прыходзячая! Радуй- ся, усё Хрысту ахвяраваўшая! Радуйся, сьвятых угоднікаў Божых краіны нашае зьзяньне, веліч і слава! Радуйся, сьвятая Маці нашая, Еўфрасіньня!
Прыймі, заступніца нашая, гэтую ма- літву братоў і сёстраў Тваіх, як нашую невымоўную падзяку, любоў і хвалу Табе — надзея, слава й пацеха нашая! Усе мы з радасьцю аддаем сябе пад сьвя- тую апеку Тваю. Маліся і далей за шмат- пакутны народ наш перад пасадам Уся-
вышняга, каб мы сталіся верным і набож- ным выбраным народам Ягоным! Каб Ен Духам Сваім Сьвятым узмацняў і прась- вятляў душы й сэрцы нашых пастыраў і правадыроў, пацяшаў і радаваў нашых удоваў і сіротаў, а ўсім нам паслаў спакой і радасьць на чужыне, і прывёў нас на вольную зямельку нашу, каб мы ўсе разам там маглі славіць Цябе, і пяяць хвалу Яму, Збаўцу нашаму, ды цешыцца й ра- давацца ў Валадарстве славы Ягонай на вякі вякоў. Амін.
Фрагмент фрэскавай размалёўкі XII ст. у Спасаўскай царкве
Абраз Адзігітрыі I Іолацкай. XII ст.
Каменны абразок XII ст. з выявамі святых Канстанціна і Алены, знойдзены археолагамі ў 1 Іолацку
Фрэска «Грамніцы» Вялікага храма Бельчыцкага манастыра ў Полацку. XII ст. Нс захавалася
Крыж святой Еўфрасінні
Фрагменты надпісаў на срэбных бакавых пласцінах крыжа. Здымак канйа 20-ых гадоу
фНН НДАНОуД
ПОКЛАДАН тьпроклд
тьйфро fBCTOK)
СННЬАУЬСТК жнвотворд
5 6 7
нгінкрТті’ВгмА цяютроніц ю-н
н дс т г і р н с к ок МЬ-IU Ч£ CTXIAAHU> ТЦ Н ’ Т' Н ■ Н
КВН-Стго с е м н
8 S
спсдукСтьмокд^вовесіі'бньноійтьдковАНькего- tis оргст-ы’хготцк-н БОуднкмоуудстьсннюАО
^ло то-нсер€Е()<гнкам'Бнье -нжьнуіо гт,-в?>-7- грнк юнжепр-бд дксА-ктожСАрь^нбтьс-ьтаорнтн^
to 11
Н-ЬАД^
M-rpHBN'bAAN'SH^HCC'bT BAACTfAHNTiHAHKNA^b-
ЬСЛ Н^М АМДСТ7>ірл-ННК0ГААЖ£кАК0ННПр0ДАТ нлнпнскоуп’і-нлннгоум'&ньА-нлннмгкот
<2 ,3 14
н- HHWAATl op bl H ЛК) Б С
дц^есс КТО nptCAOVUJ улвкт» дкоуднкллоук
АКТЬ-Н^Ы€ Л AT Б АСН
сіть ыфр
16 16 17
НІЬМА NACTZipA 0 CH N КА
ААНЕЕОУАНКМОу XBA'CXTA» ДВЬ
П 0 ЛЛ 01£ ш н к р с
ьын гь
кг- сн
1S 19 20
уьсть н прн
N%1 Н крстз нметьвіу
ннкдсьв'бкгм ніумжнз^іьсгв
бо уд
Пячатка Еўфрасінні Полацкаіі
ГІячатка Еўфрасінні Полацкай (адваротны бок)
Эмалевая выява Ісуса Хрыста з крыжа святой Еўфрасінні
Узяцце Полацка вялікім князем літоўскім і каралём польскім Стэфанам Баторыем у 1579 г.
Тагачасная гравюра
Полацкія замкі.
Малюнак Станіслава Пахалавіцкага. 1579 г.
Барысаглебаўская царква ў Полацку, зруйнаваная бальшавікамі ў 20-я гады
Сафія і базыльянскі кляштар. Малюнак Напалеона Орды
Уваход у Спаса-Еўфрасіннеўскі манастыр
Ніжне-1 Іакроўская вуліца ў 1 Іолацку. 1 Іачатак XX ст.
У Спаса-Еўфрасіннеўскім манастыры
Працэсія з мошчамі святой Еўфрасінні на вуліцах Кіева
Святары нясуць раку з мошчамі. Ваколіцы I Іолацка. 21 мая 1910 г.
Сустрэча мошчаў святой Еўфрасінні ў прадмесці I Іолацка маскоўскімі харугваносцамі
Пачатак хроснага ходу з мошчамі з Мікалаеўскага сабора ў Спасаўскі манастыр. 22 мая 1910 г.
Хросны ход з мошчамі святой Еўфрасінні на Чырвоным мосце ў 1 Іолацку
Унясенне святых мошчаў у Спасаўскую царкву. 23 мая 1910 г.
Капліца па дарозе ў Спаса-Еўфрасіннеўскі манастыр
ЖЫЦІЕ СВЯТОЙ ЕЎФРАСІННІ ПОЛАЦКАЙ
Месяца майя в 24 день. Повесть жйтйя й преставленйя святыя й блаженныя й препо- добныя Еуфросйнйй, йгуменьй монастыря святого Cnaca й пречйстыя Его Матере, йже в Полотьсце граде.
Благословй, Отче!
Благословен Господь Бог Нзранльв, Бог Ав- раамов, Бог Нсааков, Бог Наковль, несть Бог мертвых, но жнвых. Праведннн бо н по смертн жнвн суть, якоже Соломон в прнтчах глаголет: «Праведннцн в векн жнвнт, н от Господа мзда нх, н строенне нх от Вышнего, сего радн прннмут венцн нз рукн Господня», яко н бысть. Е,же на предпошедша скажем, о снх же снце есть: «Снядетеся, суіішн в пустынях н в горах, жнтна аггельскаа нмуіце: старнн немоіць отложьше, уннн, яко еленн, скачюіце,— все снндетеся». Хош,у бо вы представнтн трапезу от брашен снх, да ядше вт>звеселнтеся душамн вашнмн. Се бо есть трапеза нетлеюіцнх брашен, не нже гортань услажает н чрево насыіцает, но душа веселяіца н ум укрепляюіцн на подвнгн добрых дел. Сня бо ядн, братне, аіце кто насытнтся, не вжадает пакн, якоже речено есть в Пнсанья: «Не заморнт
Господь гладом душа праведных». Пакн же на предлежашее нандем, о немже начахом повесть сню. Вы же, блазнн послушннцн, князн н боляре, н церковннцн, н честннн соборн святых, суіцнн в манастырех, н простнн людн, снндетеся на новое сне слышанне н послушайте прнлежно, отврт>зше ушаса своя н умякчнвшн ннвы сердец вашнх, прннмете семена многоспасенаго жнтья послушаннем жены сея преподобныя, святыя подвнгн ея н труд, н любовь, яже к Богу. Яже предондуіце скажем, како роднся н како вт>спн- тася, нлн како вт>зрасте, в кою лн меру потече в след женнха своего Хрнста, о снх снце есть.
Бысть князь в граде Полотсце нменем Все- слав, той нмея сыновы многы. Н беше у него меньшнй сын нменем Георгнй, от негоже роднся снн, блаженнаа отроковнца. Роднтеля же ея в'ьзрадовастася о рожестве ея co всемн домаш- ннмн свонмн. Н по днех неколнцех повелеста крестнтн ю, н крестнста ю во нмя Отца н Сына н Святаго Духа. Н пнтома бяше донлнцею ея, дне от дне растяше откровнца, тело млеком рас- тяше, а душа Святаго Духа наполняшеся. Лучн же ся* девнцн деснаго естества н молнтвы плод, н толма бысть любяіпн ученне, якоже чуднтнся отцу ея о толнце любвн ученна ея. Вестн же
У рукапісах гэтай групы дапушчана памылка. Адзна- чаную мясціну трэба чытаць, напэўна, так: «Девнцн сей ученне бытн кннжному пнсанню, еше не достагше ей в совершен возраст телеснаго...»
разшедшейся по всем градом о мудростн ея н о блазем ученнн ея н о телесней утварн, бяше бо лепа лнцем. Красота же ея многы славныа князя на любленне прнведе ко отцу ея, кождо нх тіца- шеся, дабы поята ю в жену сыну своему, н всем часто прнсылаюіцнмся к отцу ея. Он же отве- іцеваше: «Воля Господня да будет».
Еднн же, преодолеваше славным свонм кня- женнем н богатством, прнслав к отцу ея, нспросн дшерь его за сын свой. Н прншедшн ей в возраст 12 лет, н нача отец ея глаголатн княннн своей: «Нама уже лепо датн Предслава за князь»,— тако бо нарекоста ей нмя преже креіценна еа. Она же глагола ему: «Да како Бог хоіцет н твоя, княже, воля, тако да будет». Тогда слышавшн Предслава, размышляше в собе, глаголюіцн, паче же, реку, от Святаго Духа напл'ьняшеся мысль ея, н рече в собе: «Како се будет, же отец мой мыслнт прнпрячн мя мужевн? To аіце тако будет, то печалн мнра сего ннкакоже лзе гоньзнутн». Пакы в собе рече: «Что бо успеша преже нас бывшнн родове нашн? Н женншася, посягаша н княжяша, нь не вечноваша; жнтне нх мнмотече н слава нх погнбе, яко прах н хужее паучнны. А нже прежняя жены, віэземше муж- скую крепость, пондоша в след Хрнста, женнха своего, предаша телеса своя на раны, н главы своя мечевн, а другыя аіце железу выя своя не преклоннша, нь духовным мечем отсекоша от себе плотскыя сластн, предавше телеса своя на пост н на бденне н коленное покланянне н на
КНІГІ ОНЛАЙН
