Еўфрасіння Полацкая
Уладзімір Арлоў
Выдавец: Полымя
Памер: 272с.
Мінск 2000
лоне патрнярха Авраама co всемн угожыпнмн. Амннь». Н снце ей глаголавшн, нзыде в пре- жереченый манастырь святыя Богороднца, нде- же бе обмтала. Ту же посеіценнем Божннм впаде в недуг н нача болетн. Н лежаіцн на ложн своем, глаголаше: «Слава Тебе, Владыко, яко восхоте н створн на мне, рабе Твоей». Н тоя же радн болезнн не може нтн на Нердан. Нде брат ея Давыд н сестра ея Еупраксня н суш,нн с ннмн. Она же, лежаіцн на ложн своем, хваляше Бога, глаголюшн: «Господн, прнзрн на рабу Твою Еуфросннню, н помнлуй мя!» Н прнндоша бы- вше на Нердане, н прннесоша ей воды от Норда- на. Она же с радостню воставшн н прнемшн н пнвшн, н облняся по всему телу своему, н воз- легшм на ложн, н рече: «Благословен Бог, про- свеіцая всякого человека, грядуіцаго в мнр. В векы молюся человеколюбнвому Богу, ревную- ujh Петрову покаанню, еже в отверженнн не отчаяша себе, но плакася горко. Господн, прн- нмый того покаянне, прнмн н мене, недостойную рабу Твою Еуфросннню, моляіцуся на супро- тнвннка своего днявола, да не вг>зглаголет мн на Страшнем Суде ннчтоже пред Тобою, Гос- подн, он злый раб, в’ьступнх бо ногама свонма на змневую его главу н супротнвнхся дрг>зостн его оканной, надеюіцкся на Твое человеколю- бне, Господн». Н услыша Бог молнтву ея, н посла Аітела Своего к ней, глаголюіца: «Бла- женна ты есн в женах, благословен труд твой! Се уже отврьзоша та ся дверн породныя, н все
Агтелм собрашася, дрьжаіце свеша, чаюше тво- его сретенна. А дар, егоже просншн у Бога, даст тн ся». Н се рек Агтел, отаде от нея. Блаженнаа же Еуфросннна возрадовася душею, н вт>скоре посла в лавру святаго Савы, глаголюшн: «Се уже прнспе время, да же мя Бог поконт. Н прннмете мя, а бых легла в церквн святаго Са- вы?» Отвегцаша же ту суіцнн нноцн, глаголюш,е: «Нмеем запреіценне от святаго Савы, оже жены не прннматм ннкоеяже. Но се тн есть манастырь святыя Богородаца Феодоснев опіцнй, в немже лежат святыя жены: матн святаго Савы, н мата святаго Феодосна, н мата святую безмездннку Козмы н Дамняна нменем Феодотая, н нннн мнозн святнн; ту тн подобает леш,н». Прншедшу же посланному от нея н возвестн Еуфроснннн. Она же о всем похвалн Бога н, пославшн, купн гроб в комаре святыя Богороднца. Лежаше же в болезнн своей 24 днн, н познася прн сконь- чаннн, н рече: «Прнзовнте мн прозвнтера, да мн даст прнчашенне святых тайн, уже бо зватай блнз предстонт, ждый повеленна владычня». Н прнвде прозвнгер, несый прнчашенне. Она же, в'ьставшн, н поклоннся трнжды, н прнемшн пре- чнстое тело н честную кровь Хрнстову, н воз- леже на одре своем, н предаст душу свою в руце Бога жнва месяца мая в 24 нде в покой небесный. Давыд же н Еупраксня н с прочнмн спряташа тело ея честно.
Кынм убо языком, братне, достонт мн по- хвалнтн светозартэную память преблаженныя
невесты Хрнстовы Еуфросннне! Бяшет бо по- мош,ннца обнднмым, скорбяшнм утешенне, на- гнм оденне, больным посешенне, н спроста реіцн, всем всяка бысть. Еуфросннна убо сердце свое напаяше Божна премудростн. Еуфросннна не- увядаюіцнй цвет райскаго сада. Еуфросн- нна — небопарный орел, попарнвшня от запада до BbCTOKa, яко луча солнечьнаа, просветнвшня землю Полотьскую. Тем же, братне, хвалнтся Селунь о святом Днмнтрнн, а Вышегород му- ченнкома Борнсом н Глебом; аз же хвалюся: блажен сей ты, граде Полоцкый, такову лето- расль возрастнвый — преподобную Еуфросн- нню. Блаженнн людне, жывуіцен во граде том. Блаженн роднтелн твон, блажена утроба, от нея же нзыде преподобнаа госпожа Еуфросннна. Блажено рожество ея, блажено воспнтанне ея, блажен н возраст ея, Еуфроснннн достохвалныя. Блажен труд твой н подвнзн, яже к Богу. Блажен н манастырь твой, блаженн н жнвуш,нн в ма- настырн святаго Спаса н святыя Богороднца. Блаженнн людне, послужнвшен тебе. Но, о пре- блаженая невеста Хрнста Бога нашего, молнся к Богу о стаде своем, еже есн совокупнла о Хрнсте, яко Тому подобает всяка слава, честь н покланянне с Отцем н co святым Духом ныне н прнсно н в векн веком. Амннь.
Рукапіс Расійскай дзяржаўнай бібліятэкі, Ф. 113. № 632. Л 206^-225 адв.
Аповесуь жый,йя і смерці святой і блажэннай і найпадобнейшай Еўфрасінні, ігуменні мана- стыра святога Спаса і Найсвяуейшай Яго Маці, што ў горадзе Полацку. Блаславі, Ойча!
ахвалены Госпад Бог Ізраіля, Бог Аўраама, Бог Ісаака, Бог Іакава, не мёртвых Бог, але жывых. Правед- ныя 6о і пасля смерці жывуць; як кажа Саламон у прыповесцях:
«Праведнікі ў вяках жывуць, і ад Госпада іх
узнагарода, і клопат пра іх ад Усявышняга. Таму атрымаюць яны вянец з рукі Госпада. Так і ёсць. I яшчэ скажам пра іх: «Прыйдзіце ўсе, хто жыве
ангельскім жыццём у пустэльнях і ў гарах: ста- рыя — адкінуўшы немач, маладыя — скачучы, быццам алені,— сыдзіцеся ўсе». Хачу бо даць вам трапезу з такіх страў, каб, паеўшы, узве- сялілі вы свае душы. Бо гэтая трапеза ад страў
нятленных — не тая, што дае асалоду гартані і
чэрава насычае, але тая, што душу весяліць і розум умацоўвае на добрыя дзеі. Калі будзе хто есці яе, дык, насыціўшыся, болей не ўжадае, як мовіць Пісанне: «Не заморыць голадам Госпад
праведных душы». Але вернемся да таго, з чаго пачалі мы аповесць. Вы ж, дабрачынныя слуха- чы — князі і баяры, царкоўнікі і пачэсныя сонмы святых, што жывуць у манастырах, і простыя людзі,— прыйдзіце на гэтую казань, паслухайце ўважліва, адкрыўшы вушы свае, памякчыўшы нівы сэрцаў вашых, і прыміце ў іх насенне ўра- тавальнага жыцця найпадобнейшай жанчыны той, яе подзвігі й працу святую, і любоў да Бога. Скажам спярша пра тое, як яна нарадзілася і гадавалася, як узрасла і як пайшла следам за сваім жаніхом Хрыстом.
Быў у горадзе Полацку князь Усяслаў, і меў жа ён многа сыноў. I быў у яго меншы сын імем Георгій, ад якога і нарадзілася шчаснае тое дзяўчо. I ўзрадаваліся бацькі яе нараджэнню разам з усімі роднымі. А праз колькі дзён наказалі хрысціць яе, і хрысцілі яе ў імя Айца, Сына і Духа Святога. I гадавала яе карміцелька, і расло дзень за днём немаўля, жывячы малаком цела, а душу напаўня- ючы Духам Святым. I дзяўчына была вельмі здоль- ная да кніжнай навукі, нават не дасягнуўшы яшчэ паўналецця, і было гэта плёнам малітвы. Так любіла вучэнне яна, што дзівіўся бацька яе з любові такой да навук. I па ўсіх гарадах разышлася слава пра яе мудрасць, і добрыя здольнасці да навук, і красу цялесную, бо была яна прыгожая надта абліччам. Хараство ж яе многіх слаўных князёў прыводзіла да бацькі яе: хацеў кожны з іх заручыць яе сыну свайму. I многія часта прасілі згоды на гэта ў
бацькі яе, але адказваў той: «Няхай спраўдзіцца воля Госпада!»
Адзін жа з князёў, найбольш слаўны княжэн- нем сваім і багаццем, паслаўшы да бацькі яе, па- прасіў выдаць дачку за сына свайго. I калі споўні- лася дзяўчыне дванаццаць гадоў, пачаў казаць бацька яе да княгіні: «Варта аддаць ужо за князя Прадславу» (так бо назвалі яе да хрышчэння). Яна ж адказала: «Хай спраўдзіцца воля Бога і твая, княжа!» Прадслава ж, пачуўшы ўсё тое, па- думала,— ці скажу болей: Святым Духам напоўніўся розум яе,— і сказала сабе: «Што будзе, калі бацька надумае аддаць мяне замуж? Калі зда- рыцца так, смутку гэтага свету нельга будзе паз- быцца!» I яшчэ казала сабе: «Што жучынілі нашыя роды, якія былі да нас? Жаніліся і выходзілі замуж, і княжылі, але не вечна жылі; жыццё іх праплыло, і загінула іх слава, быццам прах, горай за павуцінне. Затое жанчыны, што жылі раней і, узяўшы муж- чынскую моц, пайшлі следам за сваім Жаніхом, і целы свае аддалі на пакуты, і паклалі галовы пад меч, а іншыя хоць і не схілілі шыі свае пад жалеза, але мечам духоўным адсеклі плоцкія асалоды, аддаўшы целы пасту, чуйнаванню, і малітоўнаму кленчанню, і зямельнаму ляжанню — тых памя- таюць на зямлі, іх імёны напісаны на нябёсах, дзе яны з ангеламі Бога ўсхваляюць. А слава гэтая — пыл і попел, быццам дым разыходзіцца і нібы пара водная гіне!» Так яна думала ў сэрцы сваім, a розум яе больш узмацняўся на любоў Божую. I адзіная думка легла на сэрца яе, бо казала сабе:
«Ці не было б лепей за гэтае жыццё пастрыгчыся ў манашкі і быць пад ігуменняй, і слухацца сёстраў, і вучыцца, як Божы страх сцвердзіць у сэрцы сваім і як скончыць жыццё?» I гэтак вы- рашыўшы, пайшла ў манастыр пакрыёма ад бацькі і маці і ад усіх родных.
У тыя гады ігуменняю была княгіня Раманава. Прыйшоўшы да яе, Еўфрасіння прасіла, каб даз- воліла тая прыняць ёй ангельскі воблік і далучыцца да інакіняў, што жылі там, і быць пад Хрыстоваю ўладай. I ўгледзела шчасная тая жанчына яе мала- досць і квітучы ўзрост, і сумелася, і стала пакутаваць целам, і сэрцам жахнулася, і схіліла твар да зямлі, і надоўга ўкленчыла, і схілілася, і ўбачыла маладосць яе, уздыхнула і, плачучы, гэтак сказала: «Дзіця! Як магу я такое ўчыніць? Твой бацька даведаецца і гнеў свой абрыне на маю галаву. Ды і маладая ты яшчэ векам, каб несці цяжар манаскага жыцця. I як здолееш ты пакінуць княжанне і славу гэтага свету?» I адказвала ёй шчасная тая дзяўчына: «Панна і маці! Усё відочнае на гэтым свеце пры- гожае і слаўнае, але хутка мінае, як сон, альбо вяне, бы квет; вечнае ж і невідочнае ў вяках жыве, як гаворыць Пісанне: Вока не бачыць і вуха не чуе, і на сэрца чалавеку не прыйдзе, што рыхтуе Бог тым, хто любіць Яго. Ці дзеля бацькі майго не хочаш пастрыгчы мяне? He яго бойся, панна мая, а Бога пабойся, Які ўладарыць над усімі стварэн- нямі; не пазбаў мяне ангельскага чыну!»
Шчасная ж тая княгіня здзівілася розуму дзяўчыны і яе любові да Бога і загадала выканаць
волю яе. I абвясціў яе іерэй, і пастрыг яе, і даў ёй імя Еўфрасіння, і апрануў яе ў чорныя рызы. I блаславіла яе ігумення блаславеннем святых айцоў, гэтак мовячы: «Наследуй, дзіця, жанчы- нам, што жылі раней цябе: Фяўронні і Еўпраксіі і многім іншым, якія цярпелі дзеля Хрыста, і дасць Госпад табе перамогу і сілу на супраціўніка нашага д’ябла!» I так ёй сказаўшы, адпусціла яе ў сваю келлю.
I калі ўведаў усё тое бацька яе, адразу ж пайшоў у манастыр і ў роспачы рваў на сабе валасы, і цалаваў дачку замілавана, і казаў: «Гора мне, дзіця маё! Што ж учыніла ты мне, прынёсшы душы маёй смутак! Што ж раней не сказала ты мне намеру свайго? Дзіця маё салодкае, жаль агор- твае сэрца маё! О гора мне, дзіця маё мілае! Як абміне тааё хараство спакусы варожыя? Ужо трэба мне плакаць душою маёю аструпянелай да Госпада Бога майго, каб увайшла ты ў Царства Яго!» I смуткаваў па ёй увесь дом яго. Найпадобнейшая ж Еўфрасіння не зважала на смутак бацькі свайго, але, як добры ваяр, узброілася супраць ворага свай- го д’ябла, і стала жыць у манастыры ў паслушэнстве ігуменні і ўсім сёстрам, і ўсіх пераўзыходзіла ў посце, малітвах, чуйнаванні начным. I з тога часу яшчэ руплівейшаю стала, збіраючы дабрачынныя думкі ў сэрцы сваім, як пчала — мёд у соты.
КНІГІ ОНЛАЙН
