Канфесійны фактар у сацыяльным развіцці Беларусі
(канец XVIII - пачатак XX ст.)
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 496с.
Мінск 2015
2 Клнмов C. M. Базялнане. Могнлёв, 2011. C. 117.
3Тамсама.-С. 117-118.
4НГАБГ.-Ф. 1621.-Bon. l.-Спр. ІЗ.-Арк. 20.
аказання дапамогі патрабуючым людзям. На канец XVIII ст. з 34 парафіяльных цэркваў (адпаведна колькасці захаваўшыхся актаў візітацый) у Блоньскім дэканаце шпіталі адзначаліся толькі пры 3 з іх (9 %): пры царкве Узвышэння Святога Крыжа ў в. Семяновічы, пры царкве Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў м. Смілавічы і пры царкве Заступніцтва Найсвяцейшай Панны Марыі ў м. Дудзічы. Тады ж, у Пухавіцкім дэканаце з 19 цэркваў (па колькасці захаваўшыхся актаў візітацыі) шпіталі дзейнічалі пры 2 з іх (12 %): пры царкве св. Іллі ў Дзмітравічах, і пры царкве Нараджэння Найсвяцейшай Панны Марыі ў Пухавічах. У канцы XVIII ст. з 15 цэркваў Лідскага дэканата шпіталі дзейнічалі пры 6 з іх1.
Сярод візітаў 7 цэркваў Ігуменскага павета ў 1818 г. шпіталі не адзначаюцца ўвогуле2. У тым жа годзе сярод візітаў 19 цэркваў Мінскага павета шпіталі адзначаюцца пры 3 з іх: Ойцінеўскай, Герэвіцкай, Гарадыскай< Пражывалі ў гэтых шпіталях пераважна бедныя людзі, якія за жыллё працавалі пры цэрквах. У 1830 г. у візітах 11 цэркваў Барысаўскага павета толькі ў 2 адзначаецца наяўнасць шпіталяў: у Карсаковіцкай і Плешчаніцкай4. Калі на Карсаковіцкі шпіталь існаваў спецыяльны фундуш, то ў Плешчаніцкай царкве ніякага спецыяльнага забеспячэння для шпіталя не было. Гэта вызначала і невялікую колькасць асоб, якія ў ім знаходзіліся: у 1830 г. «бедны сляпы чалавек Сцяпан Калясцін, 42 года, жонка яго Марыяна 37 гадоў, дочкі Міхаліна 7 гадоў, Тэкля 4, Караліна 2 гады»5. У 1830-1831 гг. у візітах 27 цэркваў Бабруйскага павета толькі пры адной Любоніцкай адзначаецца наяўнасць шпіталя. У ім знаходзіліся 8 бедных чалавек ва ўзросце ад 5 да 55 гадоў6.
Дзейнасць шпіталяў пры кляштарах з’яўлялася больш распаўсюджанай практыкай. Уплывалі на гэта такія фактары, як традыцыя і жаданне фундатараў. У 1818 г. у візітах 9 мужчынскіх базыльянскіх кляштараў Віцебскай і Магілёўскай губерняў шпіталі адзначаліся пры 3 з іх (33 %). У 1823 г. сярод 17 базыльянскіх кляштараў Беларускай правінцыі шпіталі мелі 7 з іх (41 %). У той жа час вялося будаўніцтва новага шпіталя ў Пустынках (замест разабранага ў 1822 г. старога)7. Адначасова ў візіце Барысаўскага кляштара адзначаецца, што «фундушу на шпіталь няма, і ён не існуе, але прыходзячы і просячы дапамогі чалавек яе атрымлівае»8. Адзін з найбольшых і найлепш забяспечаных шпіталяў дзейнічаў пры Беразвецкім базыльянскім кляштары. У 1829 г. у ім знаходзіліся 12 чалавек, прыналежных кляштару9.
1 Лаўрэш Л. Грэка-каталіцкая (уніяцкая) царква на Лідчыне. Полацк, 2012. С. 29.
2 НГАБ. Ф. 3245. Воп. 5. Спр. 5.
3 Тамсама. Спр. 24.
4 Тамсама. Воп. 3. Спр. 65.
5 Тамсама. Арк. 37.
6 Тамсама. Спр. 67. Арк. 41.
7 Водзяновска I. Стан васнліанськнх монастпрів Білоруськоі провінціі’ за візнтаціею 1823 року // Наук. вісн. Волнн. нац. ун-ту ім. Лесі УкраТнкн. С. 52.
8н'гАБ.-Ф. 3421.-Воп. І.-Спр. 158.-Арк. 4.
9 Тамсама. Ф. 1668. Bon. 1. Спр. 1. Арк. 54.
У некаторых манастырах для догляду за хворымі (як за тымі, што знаходзіліся ў шпіталі, так і за манахамі і прыхаджанамі) утрымліваліся спецыяльна нанятыя лекары. Такая практыка існавала, напрыклад, у Тадулінскім манастыры пад Оршай, дзе неабходную дапамогу аказваў хірург. Падчас эпідэмій адзначаліся з’явы арганізацыі медыцынскай дапамогі мясцоваму насельніцтву з боку ўніяцкага духавенства: стварэнне часовых шпіталяў, запрашэнне і ўтрыманне за ўласны кошт медыкаў1.
Існавалі і іншыя формы дабрачыннасці, як рэгулярныя, так і разавыя. Напрыклад, Вярбілаўскі базыльянскі кляштар усіх сваіх патрабуючых падданых забяспечваў ежай, а за найбяднейшых, як адзначалася ў акце візітацыі, плаціў падаткі. Талачынскія базыльяне акрамя шпіталю ўтрымлівалі ў фальварку уласных падданых «узятых для пракармлення». Акрамя гэтага, пры Талачынскім манастыры было арганізавана рэгулярнае харчаванне 8 калек і ўбогіх2.
Існавалі кляштары, у якіх асаблівым чынам клапаціліся пра састарэлых і хворых святароў. Такім быў, напрыклад, Віленскі манастыр св. Тройцы. У рапарце правінцыяла за 1820 г. адзначалася, што ў кляштары ўтрымліваліся састарэлыя святары «потерявшне сйлы в обадественной службе й помеіценные в монастырь для облегченйя страданнй, благодаря легкостй медйцвнского пособмя й лекарств». Медыцынскі нагляд за святарамі быў магчымым дзякуючы дзейнасці пры Віленскім базыльянскім кляштары асобнага шпіталя, якім кіраваў вядомы хірург В. Пелікан, дэкан медыцынскага факультэта Віленскага ўніверсітэта3.
У 30-я гады XIX ст. уздымалася пытанне аб стварэнні спецыяльнай установы па дапамозе ўдовам уніяцкіх святароў і сіротам. Месцам яе размяшчэння П. Баброўскі бачыў Тараканскі базыльянскі кляштар. Пытанне аб арганізацыі сацыяльнай апекі для ўдоў і сірот уніяцкіх святароў, а таксама для саміх святароў, якія не мелі сродкаў для ўтрымання, паўставала неаднаразова на розных узроўнях4. Аднак яно не было рэалізавана.
Дабрачынная дзеіінасць у асяроддзі старавераў. Арганізацыйна дабрачыннасць у асяроддзі старавераў не аформілася ў канкрэтныя кірункі, якія маглі быць характэрнымі для ўсіх стараверскіх абшчын. Гэта было звязана з іх абасобленасцю, рознымі плынямі ў самім стараверстве, і адсутнасцю адзінага цэнтра кіравання, які мог бы рэгуляваць змест і формы дабрачыннасці. Разам з гэтым усведамленне стараверамі сябе як членаў дастаткова замкнутай у этнаканфесійным плане абшчыны фарміравала і выхоўвала ў іх пэўныя правілы сацыяльных паводзін, у якія ўключалася і дабрачынная ўзаемадапамога,
1 Кульпановнч О. А. Благотворнтельность в меднцнне Беларусн XVI-XXI вв. С. 41.
2 Водзяновска I. Стан васмліанськнх монастнрів Білоруськоі' провінціі' за візнтаціею 1823 року // Наук. вісн. Волнн. нац. ун-ту ім. Лесі Украінкн. С. 52.
3 Бобровскнй П. О. Протпводействне базнлнанского ордена стремленню белого духовенства к реформам Русской греко-уннатской церквн. Внльна, 1889. С. 43.
4 Бобровскнй П. О. Русская греко-уннатская церковь в царствованне м.мператора Александра I. С. 91.
якая ажыццяўлялася па разнастайных кірунках1. У сувязі з гэтым магчыма ўмоўна аб’яднаць некаторыя кірункі дабрачыннасці, якія былі характэрнымі для стараверскіх абшчын, у наступныя групы: ахвяраванні на будаўніцтва храмаў; будаўніцтва і забеспячэнне багадзельняў2, падтрымка заможнымі вернікамі спраў абшчыны; адукацыйная.
Для старавераў важным з’яўлялася перадача маладому пакаленню асноў веравучэння, а таксама неабходнай для гэтага пісьменнасці. Аднак, пачынаючы з 1836 г. на тэрыторыі ўсёй Расійскай імперыі былі распаўсюджаны правілы МУС адносна навучання стараверскіх і пасялянскіх (з сем’яў старавераў, вывезеных з зямель былой Рэчы Паспалітай у розныя месцы Расіі) дзяцей. У адпаведнасці з імі стараверам не дазвалялася навучаць дзяцей, ім павінна было займацца праваслаўнае духавенства. На гэта пагаджаліся нямногія стараверы. Для навучання дзяцей яны абіралі аддаленыя пункты, дзе існавала магчымасць даць дзецям адукацыю ва ўласных школах. Імі былі: Масква, Санкт-Пецярбург, Дзвінск, Клінцы, Ветка, Старадуб’е. Попытам карысталіся і паслугі асобных настаўнікаў. Змены наступілі пасля падпісання ўказа ад 17 кастрычніка 1906 г. У адпаведнасці з ім Закон Божы ў навучальных установах мог выкладацца духоўнымі асобамі старавераў3.
Нягледзячы на ўрадавыя забароны, цэнтрамі адукацыі і асветы заставаліся манастыры і скіты, як мужчынскія, так і жаночыя. Настаўнікамі часта былі жанчыны: «кннжннцы», «наставннцы», «уставшнцы», «псаломтнцы». У сярэдзіне XIX ст. у Цэнтральнай Расіі сярод заможных старавераў існавала практыка фінансавання будаўніцтва тайных (незарэгістраваных) школ, дзе настаўніцкія функцыі выконвалі жанчыны. Гэтак жа нелегальна дзейнічалі пачатковыя школы, якія мелі назву «тётенькеных школ»4.
Пачатковай і рэлігійнай адукацыяй дзяцей займаліся так званыя келейніцы або «келейные девы». С. Рудакоў падчас апісання інстытута келейніц адзначаў, што «Старые, опытные «келейннцы» набнрают девочек нз крестьянскнх бедных семей, разных незаконнорожденных, нншенствуюіднх, обучают нх чнтать н петь, водят с собой на паннхнды н обеды. Когда же девочка подрастет, то та же келейная поможет прнстронться к какому-ннбудь мнлостнвцу <...>. А когда годы станут уходнть, опять надевает темный сарафан келейного покроя н мало-помалу вступает в обіцество коренных «келейных»5.
1 Мніценко Т. А. Старообрядчество в юго-западных районах Брянвднны на рубеже XIXXX веков // Старообрядчество как нсторнко-культурный феномен. С. 192.
2 Обуховнч С. А. Благотворнтельность саратовскнй старообрядцев в 1880-1917 гг. // Вестн. Волж. ун-та нм. В. Н. Татншева. 2013. № 3 (13) [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: http:// cyberleninka.ru/article/n/blagotvoritelnost-saratovskih-staroobryadtsev-v-1880-1917-gg. Дата доступу: 21.04.2015.
3 Гарбацкі A. А. Стараабрадніцтва на Беларусі ў канцы XVII пачатку XX стст. С. 169-170.
4 Керов В. В. Место женіцнны в старообрядческом сообіцестве н предпрнннмательстве П Женіцнна в старообрядчестве. С. 14.
5 Цыт. па: Рудаков С. А. Хранптеля. Роль ннстятута «келейных в распространення древлеправославня» (на матеряалах ннжегородского Заволжья) // Женіцяна в старообрядчестве. С. 43-44.
Жанчыны вучылі і хлопчыкаў. Ва ўспамінах старавераў адзначалася: «Семн лет отдалн меня учнться грамоте в деревню, к монахнне Анфнсе, н келейной её девке-послушннце. Монахння эта жнла под покровнтельством одного старообрядца, у него во дворе, в особой келье прн порядочной моленной, где она н правнла по уставу службы. Она же н обучала детей: которые нз ннх способны былн петь, тех прнучала петь всеноіцные н паннхнды»1. Плата за навучанне ад бацькоў бралася выключна прадуктамі, сенам, жывёлай, а не грашыма. Падобна сітуацыя выглядала і на беларускіх землях. Жанчын, якія навучалі дзяцей, называлі масцярыцамі2.
«Унутраная» дабрачыннасць у асяроддзі старавераў была выклікана неабходнасцю ўзаемадапамогі і аказання магчымай падтрымкі новым членам абшчыны. Напрыклад, у в. Жарцы купец Яўстафій Красікаў займаўся прыёмам і размяшчэннем прыбылых старавераў і духоўных настаўнікаў3. У 1853 г. праваслаўны архіепіскап Полацкі і Віцебскі Васілій так характарызаваў полацкіх старавераў-беспапоўцаў: «Усе яны трымаюцца веры сваёй вельмі настойліва, асабліва в. Жарцы. Гэтыя раскольнікі даволі заможныя, у вышэйшай ступені адважныя, сваім уплывам падтрымліваюць раскол, даючы ўсім прытулак»4.
КНІГІ ОНЛАЙН
