Канфесійны фактар у сацыяльным развіцці Беларусі
(канец XVIII - пачатак XX ст.)
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 496с.
Мінск 2015
У беларускай гістарыяграфіі апошніх часоў адзначаецца цікавасць да нацыянальнай палітыкі і стану нацыянальных асяродкаў падчас Першай сусветнай вайны4. Гэтыя работы ў той ці іншай ступені датычацца і канфесійнай сітуацыі. Што да спецыяльных даследаванняў па праблеме, то ў апошнія гады
1 Бахтурана А. Ю. Окрааны Россайской нмпернн: государственное управленае н нацаональная полатака в годы Первой маровой войны (1914-1917 гг.). М., 2004; Лаценбергер О. А. Евангелнческо-лютеранская церковь в Россайской ампераа (XVI-XX вв.).
2 Матрополат Евлогай. Путь моей жнзнн. М., 1994; Протопресватер Георгпй Шавельскай. Воспомананая последнего протопресватера русской армаа а флота; в 2 т. М., 1996.
3 Перевезій В. О. Служіння Богу і народу: Украі'нська греко-католнцька церква між двома світовама віанама. КнТв, 2004.
4 Рындан С. Н. йностранные подданные на терратораа западных губернай Россайской ампераа накануне а в годы Первой маровой войны // Актуальные асследованая гуманатарных, естественных а обшественных наук. Новосабарск, 2011. С. 106-108; Яго ж. Полатака Росснйского правательства в отношенаа нностранных подданных на террнтораа Беларуса накануне а в годы Первой мнровой войны II Весн. БДУ. Сер. 3, Гісторыя. Эканоміка. Права. 2013. -№ 1. С. 13-16; Яго ж. Этначескае немцы натеррнторнн Беларуса в конце ХІХ-начале XXI в. Н Актуальные вопросы астораа н полатологаа. Новоснбарск, 2013. С. 107-111; Яго ж. Департацая подданых Германаа а Австро-Венграа аз белоруссках губернай в годы Первой маровой войны П Вопросы обшественных наук: соцаологая, полатологая, фалософая, асторая. Новосабарск, 2013. С. 118-121; Яго ж. Меропраятая граждансках властей белоруссках губернаа по выселенаю аностранных подданных в 1914-1915 гг. // Архіварыус: зб. навук. паведамленняў і артыкулаў. Мінск, 2013. Вып. 11. С. 150-159.
было надрукавана некалькі даволі грунтоўных артыкулаў, у якіх аналізуюцца розныя аспекты канфесійнага жыцця напярэдадні і ў перыяд вайны1.
Вызначэнне ролі розных канфесій у фарміраванні новай сацыякулыпурнай прасторы і захаванні традыцыйных духоўных каштоўнасцей ніколі яшчэ не ставілася навукоўцамі ў якасці самастойнай навуковай праблемы. Тым не менш асобныя яе складнікі неаднаразова знаходзілі адлюстраванне ў айчыннай і замежнай гістарыяграфіях. Да іх перш за ўсё неабходна аднесці: а) асветніцкую дзейнасць духавенства, б) выдавецкую дзейнасць розных канфесій, в) фарміраванне духоўнага патэнцыялу праз традыцыі дабрачыннасці.
Гістарыяграфічны аналіз традыцыйнага для царкоўных інстытутаў віда дзейнасці асветніцтва сведчыць аб нераўнамернасці даследавання гэтага кірунку як у канфесійным, так і храналагічным зрэзе.
Працы даследчыкаў XIX ст., прысвечаныя асветніцкай дзейнасгр праваслаўнага духавенства, можна падзяліць на дзве групы: 1) работы, у якіх гісторыя развіцця беларуска-літоўскіх навучальных устаноў Св. Сінода разглядалася ў кантэксце гісторыі развіцця навучальных устаноў у часы Расійскай імперыі, або пры разглядзе канфесійнай гісторыі беларуска-літоўскіх епархій; 2) даследаванні, прысвечаныя гісторыі асобных навучальных устаноў або царкоўных школ асобных епархій.
У працах першай групы змяшчаліся звесткі пра духоўныя навучальныя ўстановы, жаночыя вучылішчы Св. Сінода, царкоўныя школы, якія дзейнічалі на тэрыторыі Беларусі ў канцы XVIII пачатку XX ст.2 Як правіла, ім была
1 Роднонова О. А. Русская православная церковь н ее роль в релнгнозном воспнтаннн воянов в канут Первой мяровой войны II Совершенствованне снстемы подготовкн военных кадров на военном факультете. Гродно, 2008. С. 290-295; Яе ж. Патряотнческое я релягяознонравственное воспятанпе на страннцах «Епархпальных ведомостей» во время Первой мнровой войны II Совершенствованяе снстемы подготовкн военных кадров на военном факультете. С. 201-208; Яе ж. Православное духовенство белорусскнх епархнй в начальный перяод Первой мпровой войны (яюль декабрь 1914 г.) // Весн. ГрДУ. Cep. 1. 2009. -№ 2. С. 28-36; Яе ж. Деятельность духовенства Міінской епархнн в начальный пернод Первой мнровой войны // Просвеіценяе, свндетельство н проповедь. Мнсспя церквп: нсторня я современность. Мннск, 2009. С. 110-113; Яе ж. Благотворятельная н культурно-просветнтельская деятельность Русской православной церквн в Беларусн в годы Первой мяровой войны: ясторяографяческяй аспект // Православяе в духовной жнзня Беларуся. Брест, 2008. С. 204-210; Рыжанкоў I. М. Жыццядзейнасць рускай праваслаўнай царквы напачатку лютаўскай рэвалюцыі: па матэрыялах беларускіх губерняў // Релнгяя н обіцество-8. Могнлев, 2014. С. 67-69; Старостенко Э. В. К вопросу о ведомстве военного духовенства Россяйской нмперян к началу Первой мяровой войны II Релнгяя н обшество-8. С. 71-73; Хаданёнак В. М. Рэлігійнае жыццё на неакупаванай тэрыторыі Беларусі ў гады Першай сусветнай вайны // Релнгня н обшество-6. Могялёв, 2011. С. 89-91; Яноўская В. В. Пратэстанцкія канфесіі Беларусі падчас Першай сусветнай вайны // Первая мнровая война в нсторпческнх судьбах Европы. Мянск, 2014. С. 246-251; Яе ж. Праваслаўная царква Віцебшчыны ў час Першай сусветнай вайны // Кутеянскяй монастырь: прошлое, настояіцее, будутее. Мннск, 2015. С. 120-136.
Белецкяй A. В. Сороколетяе русской начальной школы в Северо-Западном крае Росснн: Памятн кн. А. Б. Шнрянского-Шяхматова. Вяльно, 1905; Белявскяй Ф. Н. О реформе духовной школы: в 2 ч. СПб., 1907; Дьяконов К. П. Духовные школы в царствованяе нмператора Ннколая I. Сергяев Посад, 1907; Жуковнч П. Н. Школьное дело в западной Россян в царство-
адведзена вельмі сціплая роля; а ў некаторых даследаваннях дапушчаны асобныя факталагічныя і геаграфічныя недакладнасці. Нешматлікія даныя аб беларуска-літоўскіх навучальных установах праваслаўнага духоўнага ведамства змяшчаліся ў нарысах і аглядах, што друкаваліся ў «Епархнальных ведомостях» адпаведнай епархіі, а таксама ў калектыўных зборніках1.
У творах другой групы грунтоўна разглядалася гісторыя асобных духоўных вучылішчаў, духоўных семінарый, жаночых навучальных устаноў. Гэтыя даследаванні прадстаўлены галоўным чынам артыкуламі ў «Епархнальных ведомостях», а таксама шэрагам спецыяльных даследаванняў2. Тым не менш дарэвалюцыйныя даследчыкі абышлі ўвагай царкоўна-школьную справу ў Літоўскай епархіі і гісторыю царкоўных школ іншых епархій у перыяды: Мінскай з 1894 г.; Гродзенскай, Магілёўскай і Полацкай з пачатку другога дзесяцігоддзя XX ст.
Пасля кастрычніцкіх падзей 1917 г. сістэматычнае вывучэнне дадзенай тэматыкі было перапынена. У 20-я гады XX ст. з’явіліся асобныя працы, у якіх закраналася гісторыя царкоўных школ і падкрэсліваўся іх русіфікатарскі характар на тэрыторыі беларуска-літоўскіх губерняў, аналізаваўся ўдзел
ванне Екатернны II // Журн. М-ва народного просвешення. 1915. № 12; Знаменскнй П. В. Духовные школы в Росснн до реформы 1808 года. Казань, 1881; Калншевнч Н. Церковная школа в Западном крае Н Образованне. 1900. № 7-8; Кнпрлановнч Г. Я. йсторнческнй очерк православня, католнчества н уннн в Белоруссші н Лнтве с древнейшего до настояіцего временк; Кузнецов. Епархнальные женскне учнлніца (По поводу нсполнпвшегося сороколетня устава этнх учнлнш) // Прнбавленне к церковным ведомостям, нздаваемым прн Святейшем Правнтельствуюіцем Снноде. 1909. -№ 3-8, 10, 11; Лмхачева Е. Матерналы для нсторнн женского образовання в Россші (1086-1856). СПб., 1899; Яе ж. Матерналы для нсторіш женского образовання в Росскн. 1856-1880. СПб., 1901; Мнловндов А. й. Заслугн графаМ. Н. Муравьева для православной церквн в Северо-Западном крае; Преображенскнй й. Отечественная Церковь по статнстнческмм данным (1840-1891). СПб., 1897; Рункевнч С. Г. Краткнй нсторлческнй очерк столетня Мннской епархлн (1793-13 апреля 1893). Мкнск, 1893; Тнтлнмов Б. В. Духовная школа в Росснн в XIX столетнн: в 2 т. Внльна, 1908-1909.
1 Могнлёвская епархмя. йсторнко-статнстнческое оплсанне: в 2 ч. Могнлёв, 1905-1910; Опыт опнсання Могнлёвской губерннн в нсторнческом, фнзяко-географлческом, этнографнческом, промышленном, сельскохозяйственном, лесном, учебном, меднцннском н статнстнческом отношеннях с двумя картамн губерннн н 17 резаннымн на дереве гравюрамн вндов н тнпов: в 3 кн. Могнлёв, 1882-1884.
2 Жудро Ф. А. На заре возрождення церковной школы в Могнлёвской епархнн Н Могнлевскне епархнальные ведомостн. 1908. № 22, 23; 1909. № 1-3; йзвеков Н. Д. йсторня Лнтовской духовной семннарнн. Внльно, 1892; Корчннскнй й. В. Очерк нсторлл церковно-школьного дела в Гродненской губернкн в XIX ст., составленный по данным архнва гродненского епархнального учнлншного совета н другнх нсточннков. Гродно, 1903; Котовнч й. йсторнческая запнска о Лнтовской духовной семянарнн. Внльно, 1878; Поро.менскнй П. Парнчское женское св. Марнн Магдалнны учнлкоде духовного ведомства (Заметка по случаю 50-летнего юбнлея учнлнша). СПб., 1910; Серебренннков Н. Краткнй нсторлко-статнстнческнй очерк развнтня церковных школ Полоцкой епархнн за 1884-1909 гг. Внтебск, 1909; Шелепнн Н., Гамолко Н. Могнлевское женское учнлнше духовного ведомства (1863-1913 гг.). Краткнй нст. очерк с опнсаннем учнлпіцного юбнлея. Могнлев, 1914; Шевалеевскнй В. Церковно-школьное дело в Гродненской епархнн за время с 1902-1909 гг. Гродно, 1909; ІДеглов й. К столетіію Внтебского духовного учнлнша. Внтебск, 1911.
выхаванцаў беларуска-літоўскіх семінарый у рэвалюцыйным руху1. У 60-я гады XX ст. выйшаў шэраг калектыўных прац, прысвечаных гісторыі народнай адукацыі Беларусі, у якіх некаторыя аўтары спрабавалі ўключыць і звесткі пра навучальныя ўстановы праваслаўнага духоўнага ведамства2. Але па прычыне таго, што гэтыя навучальныя ўстановы не з’яўляліся прадметам іх даследаванняў, іх гісторыя разглядалася даволі фрагментарна.
3 90-х гадоў XX ст. у беларускай гістарычнай навуцы адраджаецца цікавасць да гісторыі навучальных устаноў праваслаўнага духоўнага ведамства. Шэраг артыкулаў з’явіўся ў 6-томнай «Энцыклапедыі гісторыі Беларусі» (А. Гаранаў, А. Кароль, М. Наско, I. Пушкін). У іншых працах гісторыя навучальных устаноў канца XVIII пачатку XX ст. закраналася або пры даследаванні гісторыі праваслаўнай царквы3, або пры характарыстыцы народнай адукацыі ў Беларусі4. У 2003 г. была абаронена кандыдацкая дысертацыя С. М. Васовіча, у якой упершыню ў айчыннай гістарыяграфіі была прааналізавана дзейнасць усіх тыпаў навучальных устаноў праваслаўнага духоўнага ведамства на тэрыторыі Беларусі з канца XVIII ст. да 1914 г.5
КНІГІ ОНЛАЙН
