Канфесійны фактар у сацыяльным развіцці Беларусі
(канец XVIII - пачатак XX ст.)
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 496с.
Мінск 2015
7 Лыч Л. Уніяцкая царква Беларусі: этнакультурны аспект. 2-е выд. Мінск, 2011.
8 Морозова С. Вякоренення уніатськоі традяціі на Білорусі в 30-ті рокн XIX ст. та опір йому духовенства і народу П Берестейська унія (1596-1996). Львів, 1996. С. 115-118; Яе ж. Уніяцкая царква ў этнакультурным развіцці Беларусі (1596-1839 гады). Гродна, 2001; Яе ж. Дэунізацыя: вілейскі эксцэс 1834-1835 г. (паводле крыніц) // Гістарыяграфія і крыніцы па гісторыі гарадоў і працэсаў урбанізацыі ў Беларусі. Гродна, 2009. С. 269-275; Яе ж. Беларусь, восень 1838 вясна 1839 г.: апошні акт уніяцкай трагедыі (некаторыя малавядомыя старонкі) // Хрысціянства ў гістарычным лёсе беларускага народа. Гродна, 2009. Ч. 1. С. 305-322; Яе ж. Рэформа ўніяцкай царквы 1830-х гг. у лёсе I. Андрушкевіча і I. Салтаноўскага II Актуальныя праблемы гістарычнай навукі і адукацыі. Гродна, 2014. С. 65-69; Яе ж. «Сваёй веры ламаць не будзем...»: Супраціў дэўнізацыі ў Беларусі (1780-1839 гады). Гродна, 2014.
9 Сосна У. «...С благочестявы.м свнрепством всекал уннат в православае» // Беларуская мінуўшчына. 1996. № 4. С. 8-11; Яго ж. Ліквідацыя царкоўнай уніі ў беларускай вёсцы (30-ыя гады XIX ст.) П Наш Радавод. Гродна, 1996. Кн. 7. С. 383-387; Яго ж. Уніяцкае пытанне ў беларускай вёсцы ў канцы XVIII першай палове XIX ст. П 3 гісторыі уніяцтва ў Беларусі (да 400-годдзя Брэсцкай уніі). С. 90-103; Яго ж. Як спрабавалі «ўз’яднаць» сялянуніятаў (з запісак Г. Дабрыніна) // Спадчына. 1993.-№ 2.-С. 78-81; Яго ж. Методн «возз’еднання» білоруськіх селян-уніатів // Берестейська унія (1596-1996). С. 111-115.
10 Сяховіч В. Уніяцкая царква ў Беларусі пры імператары Паўле I II Гістарычная навука і гістарычная адукацыя ў Рэспубліцы Беларусь: Стан і перспектывы развіцця. Мінск, 1996. С. 89-91; Яго ж. Далучэнне уніятаў Мінскай губерні да праваслаўя ў 1794-1795 гг. Н Весн. Беларус. дзярж. ун-та. Сер. 3. 2000. № 3. С. 11-14.
С. Токць1, А. Філатава2 і інш. Яны прызнаюць факт, што ліквідацыя ўніяцкай царквы для беларускага народа і яго культуры прайшла не бязбольна. Разам з тым варта прызнаць, што гэта праблема канфесійнай гісторыі Беларусі яшчэ недастаткова асэнсавана айчыннай навукай і беларускім грамадствам з нацыянальнага пункту гледжання.
Да праблемы афармлення прававога статусу рымска-каталіцкага касцёла ў Расійскай імперыі расійскія і польскія даследчыкі звярнуліся ў XIX ст.3 У савецкай гістарыяграфіі гэтая праблема, як і канфесійная гісторыя ў цэлым, не адносілася да ліку прыярытэтных. Сярод прац, якія асвятлялі асобныя аспекты прававога становішча касцёла ва ўмовах Расійскай імперыі можна вылучыць даследаванні М. Шэйнмана і Я. Мараша. У працы М. Шэйнмана разгледжаны асноўныя моманты з гісторыі рымска-каталіцкай царквы, у тым ліку і некаторыя праблемныя пытанні яе дзяржаўна-прававога статусу, з канца XIX ст. да заканчэння Першай сусветнай вайны4.
На сучасным этапе праблема прававога афармлення рымска-каталіцкага касцёла ў Расійскай імперыі знайшла адлюстраванне ў працы В. Ліцэнбергер5 і шэрагу прац іншых расійскіх даследчыкаў, дзе яна разглядаецца на фоне агульнага канфесійнага курса6. Літоўскія даследчыкі асноўную ўвагу звярнулі на змену прававога статусу і заканадаўчага афармлення дзейнасці спецыяльных духоўных навучальных устаноў7. Значна шырэйшы спектр пытанняў
1 Токць С. Барацьба вернікаў-уніятаў Гродзенскай губерні супраць скасавання уніі (30-ыя гг. XIX ст.) // Брэсцкай царкоўнай уніі 400. Брэст, 1997. С. 55-59.
2Грыгор’ева В. В., Завальнюк У. М., Навіцкі У. I., Філатава A. М. Канфесіі на Беларусі (KaHep XVIII-XX ст.). С. 5-20; Фнлатова Е. Н. Конфесснональная полнткка царского правнтельства в Беларусн. 1772-1860 гг.; Яе ж. Палітыка царскага ўраду ў адносінах да уніяцкай царквы (1772-1838) // Брэсцкай царкоўнай уніі 400. С. 84-88; Filatawa A. Kosciol unicki a tozsamosc bialorusinow (koniec XVIII pierwsza polowa XIX wieku) // Polska-Ukraina: 1000 lat s^siedztwa. Przemysl, 1998. T. 4: Katolickie unii koscielne w Europie Srodkowej i Wschodniej idea a rzeczywistosc. S. 199-202.
3 Богословскнй K. Государственное положенне Рнмско-католнческой церквн в Росснн от Екатернны Велнкой до настояшего временн.-Харьков, 1898; Толстой Д. А. Рнмскнй католнцнзм в Росснн: в 2 т. СПб., 1876; Szantyr S. Zbior wiadomosci о Kosciele і religii katolickiej w Cesarstwie Rossyjskiem, a szczegolniej w prowincjach od Polski przyl^czonych od czasu pierwszego rozbioru Polski az do koiica panowania Aleksandra I i poczqtkow panowania cesarza Mikolaja I. Zebrany z pism urz^dowych, dokumentow i wlasnego widzenia. Poznan, 1843. Cz. 1-2; Sleczkowski M. Wiadomosci niektore do dziejow Koscioia Katolickiego w polsko-rossyjskich prowincjach od rozbiorow Polski az do najnowszych czasow. Jaslo, 1861.
4 Шейнман M. M. Ватнкан n католнцнзм в конце XIX начале XX в. М., 1958. С. 223.
5 Лнценбергер О. Рнмско-католнческая церковь в Росснн: нсторня н правовое положенне. Саратов, 2001.
6 Вншленкова Е. Заботясь о душах подданных: Релнгнозная полнтнка в Росснн первой четвертн XIX века. Саратов, 2002; Внбе Н. Н. Веронсповедная полнтнка самодержавня в Западном крае (1830-1855): днс. ... канд. нст. наук. СПб., 2009; Долбнлов М. Русскнй край, чужая вера: Этноконфесснональная полнтнка нмпернн в Лнтве н Белорусснн прн Александре II; Одннцов М. Н. Государство н церковь в Росснн, XX век. М., 1994.
7 Jogela V. Vilniaus Romas Katalikq dvasine Akademija 1833-1842 metais: organizacija ir veikla. Vilnius, 1997; Katilius A. Preparation of the catholic clergy in the Seinai (Augustavas) diocese (in the 19th c. beginning of 20th c.). Klaipeda; Vilnius, 2009; Senaviciene I. Zemaiciq lituanistai Vilniaus Vyriausiojoje seminarijoje. Motiejus Valancius. Vilnius, 1998.
знаходзіцца ў полі зроку польскай гістарыяграфіі: агульныя мерапрыемствы расійскіх улад па замацаванні заканадаўчага статусу каталіцкага касцёла і шэраг асобных аспектаў у яго змяненні; ападаткаванне даходаў духавенства і касцёльнай маёмасці; касацыя рымска-каталіцкіх кляштараў у рамках палітыкі па абмежаванні ўплыву каталіцкага касцёла пасля паўстанняў 1830-1831 і 1863— 1864 гг.1
У айчыннай гістарыяграфіі на сённяшні дзень не існуе спецыяльнага даследавання, цалкам прысвечанага ўключэнню каталіцкага касцёла ў прававую структуру Расійскай імперыі. Асобным аспектам ажыццяўлення дадзенага працэсу прысвечаны раздзелы ў даследаваннях гісторыкаў, якія займаюцца канфесійнай тэматыкай2, калектыўных працах па канфесійнай гісторыі3. Месцу і ролі каталіцкага касцёла ў нацыянальна-рэлігійнай палітыцы расійскага ўрада прысвечана дысертацыя Ю. Бачышчы4. Нягледзячы на высокую навуковую значнасць пералічаных даследаванняў, усе яны абмежаваны храналагічнымі рамкамі, вызначанымі найбольш значнымі палітычнымі падзеямі і не разглядаюць праблему ў развіцці, у якасці непарыўнага працэсу.
У вызначэнні ролі асобы ў фарміраванні вектара канфесійнай палітыкі сур’ёзна дапамагаюць працы ў галіне персанальнай гісторыг. Важным у даследаванні працэсу ўключэння касцёла ў правую структуру Расійскай імперыі з’яўляецца вывучэнне прац па гісторыі асобных тэрытарыяльна-адміністра-
1 Gach Р. Р. Kasaty zakonow na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Slqska 1773-1914. Lublin, 1984; Karbownik H. Opodatkowanie dochodow duchowienstwa i dobr koscielnych na ziemiach polskich w okresie zaborow 1772—1918. — Lublin, 1998; Wodzianowska I. Wytyczne Komisji do spraw duchowienstwa w sprawie zwalczania katolicyzmu w general-gubernatorstwie Wilehskim (1866— 1868) // Kosciol a panstwo na pograniczu polsko-litewsko-bialoruskim. Zrodta i stan badan. Bialystok, 2005. S. 156-178; Taz. Z archiwaliow antykoscielnej polityki na ziemiach zabranych (1866) // ABMK. 2007. № 87. S. 281-317.
2Ганчар A. й. Рнмско-католнческая церковь в Беларусн (вт. пол. XIXнач. XX вв.). йсторнческнй очерк. Гродно, 2010; Яго ж. Рнмско-католнческая церковь в Беларусн: обіцественное сознанне п релнгнозная практнка (вт. пол. XIX нач. XX вв.). Мннск, 2015; Фнлатова Е. Н. Конфесснональная полнтнка царского правнтельства в Беларусн. 1772-1860 гг.; Яноўская В. В. Хрысціянская царкваў Беларусі. 1863-1914 гг.
3 Ганчарук I. Г., Ганчар A. I. Рымска-каталіцкі касцёл у Беларусі (1772-1830 гг.). Гродна, 2012; Грыгор’ева В. В„ Завальнюк У. М., Навіцкі У. L, Філатава A. М. Канфесіі на Беларусі (канец XVIII-XX ст.).
4 Бачышча Ю. А. Каталіцкая царква ў нацыянальна-рэлігійнай палітыцы царызму ў Беларусі (1900-1914 гг.): дыс. ... канд. гіст. навук. Мінск, 2004.
3 Жнркевнч А. йз-за русского языка (бнографвя каноннка Сенчнковского, в двух частях, с алфавнтным указателем н тремя фотографнямн). — Впльна, 1911. — Ч. 1—2; Попов М. А. Мнтрополнт С. Богуш-Сестренцевпч (1731-1826): роль в формнрованнв правнтельственной полнтнкн по отношенню к Рнмско-католнческой церквн на белоруссквх землях (конец XVIII первая четверть XIX в.). Мннск, 2012; Fajecki A. Biskupi z naszej Almy (Katalog biskupow z posrod b. wychowankow Rz. Kat. Akademii Petersburskiej od r. 1842-1918. Przyczynek do dziejow Akademii). Warszawa, 1938; Kozyrska A. Arcybiskup Edward Ropp. Zycie i dzialalnosc. Lublin, 2004; Salwa T. Ks. Andrzej Pohl (1742-1820). Zycie i dzialalnosc. Praca licencjacka. Lublin, 1962; Wasilewski J. Arcybiskupi i administratorowie archidiecezji Mohylowskiej. Pinsk, 1930.
цыйных адзінак (дыяцэзій). Свае даследаванні маюць Віленская1, Мінская2 і Жмудская3 дыяцэзіі. Аднак адсутнічае праца, прысвечаная гісторыі Магілёўскай архідыяцэзіі, якая мела статус метраполіі.
Асобным структурным элементам рымска-каталіцкай царквы з’яўляюцца яе манаскія ордэны, у адносінах да якіх у Расійскай імперыі выпрацоўвалася асобнае заканадаўства. Найбольшую гістарыяграфічную спадчыну, пачынаючы з XIX ст., мае ордэн езуітаў. Дадзеная цікавасць не з’яўляецца выпадковай: дзякуючы палітыцы Кацярыны II менавіта ў Расійскай імперыі ордэн змог ператрываць складаны перыяд сваёй гісторыі. Таму ў працах па гісторыі ордэна ўвага аўтараў надаецца таксама і заканадаўчаму афармленню дзейнасці ордэна ў імперыі4. Працэс замацавання прававога статусу іншых каталіцкіх манаскіх ордэнаў прадстаўлены як у агульных даследаваннях па гісторыі каталіцкага касцёла ў Расійскай імперыі, так і ў працах, прысвечаных гісторыі асобных ордэнаў. Аднак ва ўсіх вышэйпералічаных даследаваннях звесткі аб замацаванні прававога статусу ордэнаў маюць уводны характар, як апісанне агульнапалітычнай сітуацыі, у якой ім даводзілася дзейнічаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
