Канфесійны фактар у сацыяльным развіцці Беларусі
(канец XVIII - пачатак XX ст.)
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 496с.
Мінск 2015
Гістарыяграфія прававога статусу евангелісйка-лютэранскай і евангелісйкарэфармаі/кай канфесій беларускіх зямель нешматлікая. У замежнай гістарыяграфіі
1 Kurczewski J. Biskupstwo Wilenskie od jego zalozenia az do dni obecnych, zawierajace dzieje i prace biskupow i duchowienstwa diecezji wilenskiej. oraz wykaz kosciolow, klasztorow, szkol i zakladow dobroczynnych i spolecznych. Wilno, 1912; 600 lat (archi)dyecezji Wilenskiej. Studia teologiczne. Bialystok; Lomza; Drohiczyn, 1987-1988. -№ 5-6.
Грэмза A. Мінская дыяцэзія ў кантэксце грамадска-палітычнага развіцця // Studia theologica Grodnensia. 2008. № 2. — C. 128-141; Ельскі A. Нарыс па гісторыі Мінскай дыяцэзіі // Наша вера. 2003. -№ 1. — С. 22-24; Borejko Chodzko 1. Diecezja Minska okolo 1830 r. Lublin, 1998. Cz. 1: Struktury parafialne; cz. 2: Struktury zakonne; Szpoper D. Diecezja Minska pod rz^dami biskupa Zygmunta Loziiiskiego // Koscioly a panstwo na pograniczu polsko-litewsko-bialoruskim. Zrodla i stan badaii. Bialystok, 2005. S. 209-226; X.Y.Z. Kartka z dziejow Kosciola Katolickiego w Rosji. Biskupstwo Miiiskie. B.m., b.r.
3 Wolonczewski M. Biskupstwo Zmudzkie. Krakow, 1898.
4 Андреев A. P. Нсторпя ордена незунтов. Незунты в Росснйской нмперпн. XVI начало XIX века. М., 1998; Ннглот М. Обшество Ннсуса в Росснйской Нмпернн (1772-1820 гг.) н его роль в повсеместном восстановленнн Ордена во всём мнре. М., 2004; Лушпай В. Б. йезунты в Росснн второй половнны XVIII в.: автореф. ... канд. нст. наук. М., 2002; Мнхневнч Д. Е. Очеркн нз нсторнн католнческой реакцнн (незунты). М., 1953; Морошкнн М. йезунты в Западной Росснн с царствовання Екатерпны II до нашего временн. СПб., 1888. Т. 1-2; Толстой Д. Об незунтах в Москве н Петербурге. йсторнческнй отрывок. СПб., 1859; Gizycki J. М. Materialy do dziejow Akademii Polockiej i szkol od niej zaleznych. Krakow, 1905; Kadulska I. Akademia Polocka. Osrodek kultury na Kresach 1812-1820. Gdansk, 2004; Piechnik L. Akademie i uczelnie jezuickie // Dzieje teologii katolickiej w Polsce: w 3 t. Lublin, 1975. T. 2, cz. 2: Od odrodzenia do oswiecenia.
' Gach P. P. Struktury i dzialalnosc duszpasterska zakonow m^skich na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Sl^ska w latach 1773-1914. Lublin, 1999; Ksiega pamiatkowa trzechsetlecia zgromadzenia ksiezy misjonarzy 1625-1925. Krakow, 1925; Makarczyk J. Prowincja litewsko-bialoruska zakonu braci mniejszych konwentualnych w latach 1687-1845. Grodno, 2012; Salwa T. Litewska prowincja ksiezy misjonarzy. 1794-1842. Krakow, 1981; Wolyniak. Wykaz klasztorow Dominikanskich prowincji Litewskiej. Krakow, 1917; Tenze. Z przeszlosci karmelitow na Litwie i Rusi. Krakow, 1918; Tenze. Wykaz klasztorow Dominikanskich prowincji Ruskiej. Krakow, 1923.
беларуская тэрыторыя закранаецца, як правіла, або ў звязцы з былымі землямі Рэчы Паспалітай (польская), або ў сувязі з агульнымі структурнымі адзінкамі (літоўская). Так, у працы польскай даследчыцы Е. Алябрудзінскай вызначаецца агульная тэндэнцыя для пратэстантаў заходніх губерняў і Царства Польскага перыяду XIX ст. распаўсюджванне лютэранскага веравызнання ў сувязі з нямецкай каланізацыяй тэрыторый і ўпадак кальвінісцкага1.
Характарыстыка ўзаемадносін паміж евангелісцка-лютэранскай і евангелісйка-рэфар.мацкай канфесіямі і дзяржавай, як правіла, не рознілася ў залежнасці ад нацыянальнай (ці канфесійнай) прыналежнасці даследчыкаў. Агульным у гэтай характарыстыцы была адзнака дастаткова лаяльнага (асабліва ў параўнанні з рымска-каталіцкай царквой) стаўлення расійскага ўрада да пратэстантаў. Так, у кнізе прафесара Варшаўскага ўніверсітэта Д. Цвятаева «Протестантство н протестанты в Росснн до эпохн Преобразованнй» адзначалася, што асобы пратэстанцкага веравызнання «пользовалнсь явным пренмуіцеством пред католнкамн»2. На гэтую характэрную рысу звяртаў увагу і польскі даследчык В. Студніцкі, які адзначаў, што пад уладай царскай Расіі літоўскі евангелісцка-рэфармацкі касцёл не ведаў адмысловых рэлігійных ганенняў. Закрыццё ж у 1824 г. гімназіі ў Кейданах, а ў 1864 г. у Слуцку, ён тлумачыў не канфесійнымі матывамі, а чыста палітычным супрацьстаяннем палякаў3. Гэтай думкі прытрымліваецца і сучасная расійская гістарыяграфія. «В целом к лютеранству в Росснн было более благосклонное отношенне, чем к католнцнзму, адзначаецца ў даследаванні I. Смоліча. Н только тогда, когда в Россню сталн проннкать евангелнческне секты, представлення о протестантнзме в Петербурге началн меняться»4. Некаторыя новыя аспекты, што тычацца дзяржаўнай палітыкі і структурнага ўладкавання пратэстанскіх канфесій у імперыі на падставе ўвядзення ў навуковы зварот новага дакументальнага масіву, раскрыты ў працах сучасных літоўскіх і беларускіх даследчыкаў5.
Праблема заканадаўчага афармлення статусу іўдзейскага (яўрэйскага) насельніцтва атрымала першапачатковае асвятленне яшчэ ў творах XIX ст. Перш за ўсё сярод іх неабходна вылучыць шэраг прац па заканадаўчым замацаванні яўрэяў у прававой прасторы Расійскай імперыі6. Канцэптуальна гэтыя
1 Alabrudziriska Е. Koscioly ewangelickie na Kresach Wshodnich II Rzeczypospolitej. Toruri, 1999.-S. 18.
2 Цветаев Д. Протестантство н протестанты в Росснн до эпохн Преобразованнй. М., 1992. С. 2 (Тезнсы к ясторнческому нсследованпю Дм. Цветаева).
3 Studnicki W. G. Koscidl ewagelicko-reformowany w Wilnie. Historia organizacja swi^tynia. Wilno. 1935.-S. 10.
4 йсторня Русской Церквн. Кн. 8, ч. 2. С. 350.
5 Грыгор’ева В. В., Завальнюк У. М., Навіцкі У. I., Філатава A. М. Канфесіі на Беларусі (KaHeu XVIII-XX ст.); Фнлатова Е. Н. Конфесснональная полнтнка царского правнтельства в Беларусн. 1772-1860 гг.; Яноўская В. В. Хрысціянская царква ў Беларусі. 1863-1914 гг.; Baublys A. Lietuvos evangelikq reformatu baznycios sinodas. Vilnius, 2006.
6 Гессен Ю. Закон n жнзнь. Как создавалнсь ограннчнтельные законы о жнтельстве евреев в Росснн. СПб., 1911; Голнцын Н. Н. йсторня русского законодательства о евреях. 1649-1825. СПб., 1886. Т. 1; Градовскнй Н. Д. Торговые н другне права евреев в Росснн, в нсторнческом
адносіны былі прадстаўлены наступным чынам: пасля далучэння тэрыторый з яўрэйскім насельніцтвам урад Расійскай імперыі некаторы час не ўмешваўся ва ўнутраныя справы яўрэйскіх абшчын. Так, М. Галіцын, разглядаючы расійскае заканадаўства адносна яўрэйскага насельніцтва, прыйшоў да высновы, што згодна з указам ад 7 мая 1786 г. урад на першым этапе адхіліўся ад вывучэння ўнутранага, грамадскага і рэлігійнага жыцця яўрэяў, як і ад спроб іх рэгулявання і кантролю. Указ увёў новую тэрміналогію: ён не называў «нудейское племя жндамн», а выкарыстаў тэрмін «еврен»1. Да асобных заканадаўчых аспектаў, у тым ліку і рэлігійных, звярталіся і даследчыкі гісторыі яўрэнскага народа, асноўнага носьбіта іўдаізму .
3 90-х гадоў XX ст. у Беларусі пачаўся новы этап вывучэння гісторыі яўрэйскага народа, адпаведна і палітыкі расійскага ўрада ў адносінах да гэтага насельніцтва і яго рэлігіі3. Шэраг прац па дадзенай тэматыцы быў выдадзены і ў замежнай гістарыяграфіі4.
ходе законодательных мер. СПб., 1886; Леванда В. О. Полный хронологнческпй сборнкк законов п положеннй, касаюшнхся евреев, от Уложення царя Алексея Мнхайловнча до настояіцего временн. СПб., 1874; Левнн Е. Б. Свод узаконеннй об евреях, с разьясненяямн. СПб., 1884; Мыш М. й. Руководство к русскому законодательству о евреях. СПб., 1892; Ннкоткн й. А. Столетннй пернод (1772-1872) русского законодательства н законодательство о евреях (16491876): в 2 т. Внльна, 1886; Оршанскнй й. Г. Русское законодательство о евреях: очеркн н нсследовання. СПб., 1877.
1 Голнцын Н. Н. йсторня русского законодательства о евреях. Т. 1. С. 121, 134.
Бершадскнй С. А. Русско-еврейскнй архнв. Документы н матерналы для нсторнм евреев в Росснн: в 3 т. СПб., 1882-1903; Гессен Ю. йсторяя евреев в Росснн. СПб., 1914; Яго ж. Велнжская драма: йз нсторян обвннення евреев в рнтуальных преступленнях. -СПб., 1904; Гнляров-Платонов Н. П. Еврейскнй вопрос в Росснн. СПб., 1906; Демндов С. Д. Еврейскнй вопрос в Росснн. СПб., 1883; Дубнов С. М. Новейшая нсторня еврейского народа (1789-1881). СПб., 1914; Субботнн А. П. В черте еврейской оседлостн. Отрывкн нз экономнческнх нсследованнй в западной н юго-западной Росснн за лето 1887 г. СПб., 1888. Вып. 1: Мннск, Внльна, Ковна н нх районы.
3 Аншценко Е. Еврен Белорусской губерннн. Мннск, 2002; Яго ж. Черта оседлостн. Мннск, 1998; Беларусіка. Мінск, 1995. Кн. 4; Еврен Беларусн. йсторня н культура. Мянск, 1997-2001. Вып. 1-6; Еврен в Гомеле (конец XIX начало XX веков). Гомель, 2004; йоффе Э. Г. Страннцы нсторнн евреев Беларусн. Мінск, 1996; Кузняева С. Еврейскне обіцнны Беларусн в конце XVIII начале XX века. Мннск, 1998; Лнтнн А. йсторня Могнлевского еврейства. Документы н людн. Мннск, 2002. Кн. 1; Нацыянальная палітыка расійскага самадзяржаўя на Беларусі ў канцы XVIII пачатку XIX стагоддзяў. Мінск, 1995; Подлкпскяй А. Еврен в Внтебске. Внтебск, 2004; Розенблат Е. С. «Жнзнь н судьба» брестской еврейской обшнны XIV-XX вв. Брест, 1993; Сабалеўская В. Спрадвечныя іншаземцы: старонкі гісторыі гарадзенскіх ярэяў. Гародня, 2000; Скеп’ян A. А. Заканадаўчыя акты расійскіх улад у дачыненні да яўрэяў у першай палове XIX ст. // Этнічныя супольнасці ў Беларусі: гісторыя і сучаснасць. Мінск, 2001. С. 125-129; Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII першай палове XIX ст. Вільня, 2010; Фнлатова Е. Н. Конфессяональная полнтнка царского правнтельства в Беларусн; Яе ж. Польскае і яўрэйскае пытанні і палітыка царскага ўраду у канцы XVIII першай палове XIX ст. // Этнічныя супольнасці ў Беларусі. Гісторыя і сучаснасць. С. 106-110; Функ Ю. В. Еврен Беларусн в конце XIX начале XX в. Мннск, 1998.
4 Барталь й. От обшнны к нацпн. Еврен восточной Европы в 1772-1881 гг. йерусалнм; М., 2007; Днжур й. М. Еврея в экономнческой жнзнн Росснн. Кннга о русском еврействе от 1860-х годов до революцнн 1917 г. йерусалнм; М.; Мннск, 2002; Еврен в Росснйской ямпернн конца
У гэтых працах праз указы царскага ўрада аналізуюцца даволі няпростыя адносіны, якія складваліся паміж іўдзейскім насельніцтвам і Расійскай дзяржавай. Характэрнай рысай прац з’яўляецца захаванне традыцыйнага падыходу, пры якім тэрміны «яўрэй», «іўдзей» ужываюцца як сінонімы. Спробу А. Ціханава вылучыць рэлігійны аспект з заканадаўчага спектра ў некаторай ступені можна трактаваць як супярэчанне заканадаўству Расійскай імперыі, якое вызначала іўдзеяў выключна як яўрэяў. А. Ціханаў падкрэсліваў, што пытанне аб узаемаадносінах паміж дзяржаўнай уладай і іўдзейскім насельніцтвам заўсёды было адным з самых складаных у гістарычнай навуцы і публіцыстыцы. На яго погляд, у пытанні аб месцы іўдзеяў у гісторыі расійскай дзяржавы рэзка вызначыліся дзве ўзаемавыключальныя пазіцыі. Першая з іх была прадстаўлена ліберальнымі коламі расійскага грамадства і падкрэслівала прыгнечанае становішча іўдзейскага насельніцтва, і як вынік гэтага барацьба яўрэяў за пашырэнне правоў. Іншую пазіцыю прэзентавалі кансерватыўныя і традыцыяналісцкі настроеныя колы грамадства. Яны імкнуліся паказаць, што складанасці ў эканамічным жыцці Расіі былі нярэдка звязаны з яўрэямі і заклікалі ўлады праводзіць супраць іх жорсткую палітыку'.
КНІГІ ОНЛАЙН
