Кантакты
Сіла прыцягнення Бацькаўшчыны
Лявон Юрэвіч, Наталля Гардзіенка
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 280с.
Мінск 2016
206 Маецца на ўвазе «Kultura» — польскі эміграцыйны штомесячны часопіс, што выдаваўся ў 1947—2000 гг. спачатку ў Рыме, а потым у Парыжы. Заснавальнік і галоўны рэдактар — Ежы Гедройц.
207 Джордж III (анг. George III, 1738-1820), кароль Вялікабрытанп ў 1760-1820 гг. Менавіта ў часе ягонага кіравання ЗША аддзяліліся ад Брытанскай імперыі
мог-бы панаваць, не турбуючыся ні пра Вашынгтона, ні пра Дэклярацыю Незалежнасьці, ні наагул пра нейкіх там «янкі, што збунтаваліся». Ці гзта значыць, што справа змаганьня за свабоду была несправядлівая ды не выражала агулышнароднае волі ў гістарычнай пэрспэктыве?
Пра падобныя рэчы даводзілася мне думаць у часе маіх наведваньняў Беларусі. Я бываў колькі разоў у Менску, Горадш, Магілёве, праяжджаў па сельскай мясцовасьці. Сустракаўся із шмат якімі Беларусамі. Адны зь іх поўнасьцяйрусыфікаваныя, іншыя падкрэсьлела гаварылі (навет з Paceitijaw) па-беларуску; адны фкавіліся палітыкай, іншыя-ж аддавалі перавагу спорту ці іншым нэўтральным тэмам. Найбольш цікавыя былі спатканьніў Менску, дзе я пазнаёміўся з шэрагам прадстаўнікоў творчае інтэлігенцыі: літаратаралй, мастакамі, скульптарамі, архтэктарамі й вучонымі. Атмасфэра гэных гутарак часта характарызавалася тымі крытычнымі настроямі ў дачыненьні да савеі/кае ўлады, тыповымі для інтэлігэнцкіх колаў Масквы йЛенінграду. Але, бязумоўна, паказальнай іхнай асаблівасьцяй быў тыпова « беларускі маліэнт »: тхмамагчыхшіі незалежнасьці беларускага мастацтва й навуковае творчасыр ўумовах агульнае савецкае цэнзуры й спэцыфічнае «русыфікацыі». He скажу, што ў гутарках гэных выказваліся абавязкова наскрозь скрайнія погляды (тылі больш не магу, зь ведамых меркаваньняў называі/ь прозьвішчы), аднак штоў васяродзьдзі беларускае інтэлігэнцыі прабудзілася нацыянальнае пачуцьцё, за гэта, як сьветка, ручаюся.
Тыповым прыкладам злых і зьедлівых выказваньняў маіх сугутурнікаў пра ўладу былі папулярныя жарты пра засільле ў качах «ураду БССР» тае «партыіта-партызанскае» клікі, штоўзынклаўходзе вайны на беларускае тэрыторыі. Гэтыя партызаны, жартавачімае сугутарнікі -якуварвачісяўДом Ураду пасьля адыходу Немцаў, дык і сядзяць там дагэтуль, «трымаючы абарону».
Цікава, што ўсе мае наведваньні Менску (я быў там тры разы) супадалі зь нейкімі ня зусім звычайнымі абставінамі.
Першы раз, памятаю, увесь горас) быў усхваляваны выбухам, які зьнішчыў у Менску вялікуюрадыяхвабрыку^. 3 гэтае прычыны была процьма пагалосак: ад меркаваньняў пра «шпіёнаў» да больш г{ьвярозых гутарак пра недапушчальныя парушэньні тэхнікі бясьпекі на балыйыні менскіх прамысловых прадпрыемстваў. У часемайго другога візыту здарыўся выпадак трагікамічнага характару: аварыя ўрадавае машыны, калі яна на павышанайхуткасьці пераадольвача найкарацейшую адлегласьць ад будынку ўраду да чыгуначнае станцыі. Дарожны выпадак — сама па сабе рэч сумная, але мянчане злараднічалі: «Ага! Так ім і трэба — абжорам урадохам! Дарогі тае — пехатой колькі хвілін. А ім навет ніў гачаве тое, што можнарухацца йнакш, яку сваіх “чайках” ды "волгах”. Вось лёс і пакараў».
Урэшце, апошні раз я быў у Менску ў гарце буйных выпадкаў, зьвязаных з маім собскім лёсам. Я прыляцеў самалётам, каб перасьцерагчы некаторых сваіх менскіх знаёмых пра тое, што на маёй кватэры (я жыў тады ў Кастраме) КДБ зрабіў ператрус, цікавічыся маймі знаёмствамі ў цэлым Саюзе. Пры гэтым канфіскавачі мае прыватныя лісты, запісныя кніжкі, розныя паперы. Яўважаў за свой абавязак перасьцерагчы ўсіх людзей, якіх у сувязі з гэтым маглі-б дапытваць. Дагэтуль з удзячнасьцяй прыгадваю, як сардэчна паставіліся да мяне ў Менску мае беларускія сябры, выказваючы поўнае разуменьне мае сытуацыі, даючы маральнае падтрыманьне й выяўляючы традыцыйную гасьціннасьць. I гэта ў мамэньце, калі мяне страшэнна сачылі, калі даводзілася аглядацца й кідацца на ўсялякія хітрыкі!
Япакінуў Савецкі Саюзутравені 1975 году. Уж:о знаходзячысяў Канадзе, воляй выпадку пазнаёміўся зь беларускімі эмігрантамі, што зноў дало мне нагоду задумацца й памеркаваць над тымі ці іншымі пытачьнямі, датычнымі да Беларусі, ейнай гісторыі, культуры, ейнага цяперашняга статусу. Асабліва
208 Маецца на ўвазе выбух у цэху па вырабе тэлевізійных футаралаў на Мінскім радыёзаводзе, які адбыўся 10 сакавіка 1972 г. і ў выніку якога загінулі да 143 чалавек.
памысным для сябеўважаю факт свайго знаёмства з выдатным беларускім пісьменьнікам і грамадзкім дзеячом Кастусём Акулам. Гутсіркізь ім, супольны удзелу некаторых культурных і палітычных акцыях спрыялі майму больш грунтоўнаму, як раней, разуменьню беларускіх праблемау, ідэялягічных тэндэнцыяў, спадзяваньняў ды імкненьняў.
Як Расеец і антыкамуністы, я, рэч ясная, гляджу на шмат што вачымарасейскага чалавека й прыхільніка свабоднае Расеі. Аднак самую гэтую ідэю я ўяўляю сабе як рэалізацыю прынцыпу запраўднае дружбы ўсіх паняволеных народаў. Такога прынцыпу нельгаўжыцьцявіць бяз прызнаньня права на поўную й бязумоўную свабоду ўсім паняволеным камунізмам людзям і нацыям. I тое, што дзякуючымаім сустрэчам і роздумам, перада мной раскрылася — у розных выявах — вялікая, прыгожая й свабодалюбівая душа беларускага народу, гэта я ўважаю за адну зь бессулілеўных удачаў свайго жыцьцёвага шляху.
ВАСІЛЬ САСНОЎСКІ: ТЭРАРЫСТ ЦІ ДЫСІДЭНТ9
25 траўня (некаторыя крыніцы называюць іншую дату — 26-га) 1977 г нехта В. Сасноўскі, пагражаючы «бомбаю» (насамрэч гэта быў муляж), запатрабаваў, каб самалёт АН-24 рэйсаРыга—Даўгаўшлс змяніўкурс і ляцеўу Швецыю. Пілот падпарадкаваўся.
У Стакгольме шведскія ўлады Сасноўскага арыштавалі, але выдаць у СССР адмовіліся. Самалёт з камандаю і 18 пасажырамі быў вернуты 27 траўня. Сасноўскі ж, атрымаўшы, з аднаго боку, палітычны прытулак, з другога— быў зняволены да пачатку суда.
Для краіны Саветаў ён быў адназначна тэрарыстам: 3 студзеня 1973 г. згодна з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета ССР захоп самалётаў пачаў кваліфікавацца як асобны від злачынства. Крымінальныя кодэксы саюзных рэспублік прадугледжвалі пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі ад 3 да 10 гадоў, у выпадку ж Сасноўскага (з пагрозамі) — да 15 гадоў ці смяротнага пакарання.
Як выглядае, для шведскіх уладаў сітуацыя была не настолькі адназначнаю. I не толькі для іх.
Ужо на пачатку ліпеня супрацоўнік рздакцыі нью-ёркскай газеты «Беларус» Янка Запруднік атрымаў ліст ад лонданскіх суродзічаў.
Лёндан, 2. VII. 77 Дарагі Доктар Запруднік,
Перасылаю фота-копію ліста Васіля Сасноўскага, які сядзійь у швэдзкай турме й чакае суду. Цяпер няма сумніву, што ён беларус. На маю ду.мку, яму трэба дапамагчы, але ня крыкам у нашых газэтах. Калі-б хто ад Вас мог зьвярнуцца да Амэрыканскіх дзейнікаў, было-б пажаданым. Наій суродзіч
толькіўцёк, нікога ня раніў, не забіў. Цяпер супроць яго Саветы павялі вялікую нагонку: Совет Вііклі Прэсс^ і інш. Што тут зроблена ў гэтай самай справе, Вы ўжо ведаеце ад сп. Міхалюксг™ й Навары2П. [...]
Прывітаньні!
+ Часлаў С1П.
3 Нью-Ёрка ў шведскую турму пачалі дасылацца нумары газеты і прынагодныя лісты Пісаў і Сасноўскі. Ягоная карэспандэнцыя — у нікальная магчымасць даведацца пра ўгоншчыка як пра асобу і пра ягоныя матывы.
4.6.77 г.
Паважаныя сябры, Беларусы.
Вялікае вам дзякуй за тое, што Вы, у цяжкую для мяне гадзіну, падтрымліваеце мяне духоўна. Шчырае за гэта Вам дзякуй. Маё прозвіійча Васіль, па бацьку таксама, а фамілія мая Сасноўскі. 20-га чэрвеня мне споўніцца 38 гадоў. Нарадзіўся я ў Гомельскай вобласгў. Па сваёй працы праехаў я паўсёй Савецкай краіне. Шмат чаго можна паведаміць, але гэтага яа паперы нельга зрабіць, таму што я знаходжуся пад арэстам. За тое, што я паветраным шляхам персшяцеўу гэтую краіну. Мяне будуць судзіць, на які срок, я яшчэ не знаю. Вось якія маі справы ў наступны час. Прабачце, што я вельмі мала змог Вам напісаць.
209 «Sowiet Weekly» — прапагандысцкая газета, друкавалася Савінфармбюро ў Лондане ад 1942 да 1991 г.
210 Маецца на ўвазе Янка Міхалюк.
211 Павал Навара (1927-1983), грамадскі дзеяч. Ад 1947 г жыу у Лондане. Быў адным з заснавальнікаў Зп ртавання беларусаў у Вялікабрытанп і рэгулярна абіраўся ў Галоўную ўправу арганізацыі. У 1954 г быў адным з ініцыятараў стварэння Англа-беларускага таварыства У Галоўнай управе ЗБВБ часта абіраўся на пасаду старшыні, а таксама доўгі час ў 1970-я гг. быў сакратаром арганізацыі.
212 Часлаў Сіповіч (1914-1981), рэлігійны дзеяч, стваральнік беларускага рэліпйна-грамадскага асяродка ў Лондане, ад 1960 г. — грэкакаталіцкі біскуп.
Яшчэ раз я вельмі ўдзячны Вам за Вашы хлопаты.
Да пабачэння.
В. Сасноўскі.
Р. S. Свайго адрасу я нязнаю.
6.6.77 г.
Са шчырылі прывітанням да Вас, паважаныя землякі!
Вашліст я атрьшаў, які Вы прыслаліў травні, і даў адказ, нязнаю, чагоВы не атрьшалі майго ліста. У наступную гадзіну пакуль знаходжуся пад аховай следчай улады. Кажуць, што ў канцы ліпеня будзе суд, самя дасканальна ня знаю. Вы пытаеце на мой погляд на жыццё. Мой погляд на жыццё такі, як і ўсіх людзей, якія маюць поўную свабоду. Ды хіба ж на паперы можна расказаць, гэта калі ў сустрэчы, там можна расказваць усё, а каб перанесці на паперу сваю думку, то трэба быць добрым паэтам. Ды я знаходжуся яшчэ і пад цэнзурай як падследчы. Каб усё было добра на Радзіме, хіба я быў бы тут, а калі цябе застаўляюць, што-б ты мусіў што-небудзь зрабіць і каб цябе схаваць, як грошы ў кішэню, каб ты не пытаўся стада за сабой вясііі ў шкоду, дык мусіш пайсці наўсё. Пры тылі дыктатарскім ражыме, які існуе на наступны час на Радзіме, гэтамне здаецца да дабра не вядзе, гэта вядзе да пропасці і больш заўсё, што гэта доўга так не будзе, можаяшчэ гадоў 15—20, не болей. Яны прывядуць самі краіну да такой дарогі, што ні ў зад, ў пярод, ды яны гэта й самі добра бачаць, але пакуль яшчэ ёсць калгасныя рабы, дык чуць дзержацца, алерабы сталі старымі, а моладзь усё ў горадзе, вось і подойдзе скора да канца.
Вось такія справы, зямляк. Вялікае дзякуіі за хлопаты. Да пабачэння.
В. Сасноўскі.
24.6.77 г. Паважаныя, нязнакомыя сябры.
Вялікае Вам дзякуй за тое, што Вы пажадалі для мяне добрага заканчэння маёй справы. Нарадзіўся я ў Гомельскай вобласці, у 1940 годзе. Працаваў ча розных пасадах так як у
нашай (Краіне), Вы гэта і без мяне знаеце. Пашйоў на гэты шлях таму (пералёт у Швецыю), што мне не было другога выхада. Последні час мяне звальнялі з працы за тое, што я багата зарабляў (гэта каліўзяць нарублі), амяне власці хацелі, каб я жыў так, як жывуць мільёны нясчастных, таму што я ўжо быў (мечаны). (Папытка пераходуў Турцыю). Пасля быўу псіхбальніцы. Унаступны час нязнаю, якая мяне ждзе пакута. Сяжу пад арэстам, а жду пакарання. Вось такія маі справы.
КНІГІ ОНЛАЙН
