Карэльскія Курапаты 1937-1938
расстрэльныя спісы беларусаў і асуджаных у Беларусі. Рэха Гулага
Алена Кобец-Філімонава
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 180с.
Мінск 2007
У Волагдзе мы зноў пачалі прасіць вады, бо людзі паміралі ад смагі. На тэты раз нам пашанцавала. Адчынілі дзверы ваенныя і сказалі, каб два чалавскі пайшлі за вадой. Я і мой таварыш узялі 20-літровы бачок і злезлі з вагона. 3 бачком падышлі да вадакачцы, таварыш мой націснуў на ручку — з крана палілася вада. Я пачаў прагна піць і аблівацца вадой. Якая ж гэта была асалода! У галаве мільганула: «Лепшага раю няма».
Нарэшце Масква, «Бутырка». Шанцавала ж мне на знакамітыя турмы. Прытым з майго акна бутырскай турмы адкрываўся від на адну славутасць -— вежу Пугачова. У «Бутырках» я прабыў доўга, нават не помню, колькі, бо цяжка захварэў, быў у небыцці. Добра, трапілася чулая жанчына-ўрач, яна мяне выхадзіла, вярнула да жыцця.
I зноў доўгі шлях па чыгунцы. Наша апошняя станцыя — Суха-Бязводная. Кіламетраў дзесяць тапталі да лагера ў снезе да грудзей. Месца яго знаходжання не магу назваць і цяпер. На ўсе жыццё запомніў толькі яго нумар, ён жа і адрас — 242. Уваходзіў лагер у сістэму Унжлага. Уся бяда была ў тым, што тэты лагер яшчэ толькі абсталёўваўся і не гатовы быў прыняць столькі зэкаў, а нас было — не злічыць. Тэрыторыя была абнесена драўляным плотам з калючым дротам, па вуглах стаялі вышкі з «вертухаямі» (стралкамі), а з будынкаў — толькі сталовая-пякарня з «канторай», карцэр (гэта, вядома ж, у першую чаргу) ды адзін жылы барак, запоўнены «пад завязку». А навокал — глухая тайга.
Самае страшнае было напачатку — не праца, не голад і нават не бесчалавечныя лагерныя парадкі, а марозныя ночы. Мы спалі на снезе. Нанач у лагер завозілі дровы — іх хапала ўдосталь — і яловыя лапкі на пасцель. Распальвалі велізарныя вогнішчы, і той, хто моцна засынаў, абпальваўся сам ці ў яго згарала штосьці з адзення, абутку (што таксама вялікая бяда) або абмарожваўся, калі адсоўваўся далей ад пякучага агню. Так і жылі мы пад небам, пакуль не пабудавалі баракі.
Лагер звычайна ўяўляецца прыстанкам крымінальнага свету. Гэта не зусім так. Сапраўдных злачынцаў у лагеры быў невялікі працэнт, і да іх начальства ставілася з павагай. Нездарма ж «усесаюзны стараста» сказаў, здаецца, гэтак: «Зладзеі, прапойцы — гэта нашы людзі, на іх трымаепца савецкая ўлада». Лагернае жыццё сапраўды трымалася на
законах крымінальнага свету, ва ўсім верхаводзілі «зладзеі ў законе» і «паханы» — нароўні з лагерным начальствам. Такіх былі адзінкі, і жылі яны, як цары. Далей ішлі «блатныя», яны займалі амаль усе лепшыя пасады: нарадчыкі, брыгадзіры, загадчыкі пякарні, сталоўкі, складоў, капцёршчыкі. За імі — «шпана», якая не карысталася павагай нават у крымінальнікаў. Усе гэтыя зладзеі, забойцы, казнакрады трымалі ў руках увесь лагер, менавіта яны здзекаваліся з палітычных, самых бяспраўных. Нас называлі «фраерамі».
Мне дык пашанцавала ў тым, што быў электрыкам і часцяком заставаўся ў лагеры на рабоце па спецыяльнасці. Гэта і ратавала. А так людзі мерлі, як мухі, з голаду, зімой — ад холаду, ад хвароб. Не было таго дню, каб не вывозіліся за лагерную браму па тры-чатыры трупы. Займаўся гэтым мой зямляк Іван Пячура з-пад Навагрудка. Быў зроблены спецыяльны воз-насціл з дошак, каб трупы ўмяшчаліся на ім упоперак. I вось кожную раніцу бедалага Іван збіраў з баракаў і на двары памерлых за ноч зэкаў. Складваў мерцвякоў галовамі ў адзін бок і вось з якой мэтай: на вахце возчык прыпыняўся, і ахоўнік кожнага нябожчыка біў жалезным малатком па галаве, праколваў чэрап або прапорваў цела штыком. Чынілася гэтае кашчунскае зверства дзеля таго, каб была абсалютная пэўнасць, што чалавек нежывы, што не прыкінуўся мёртвым. Пасля гэтага Пячура адвозіў трупы на так званыя могілкі, дзе вясной зэкі выкапаюць сякую-такую яму і засыплюць, а зімой мерзлыя целы нябожчыкаў проста скідваліся ў снег на спажыву ваўкам.
У такіх вось «выгодах» дацягнуў я да 1953 года. Не даў дабыць тэрмін да канца... Сталін. Ён, дзякуй Богу, памёр напачатку сакавіка, а праз месяц мяне выпусцілі на волю. Як перадаць тыя пачуцці, калі па знаёмай дарожцы са Стоўбцаў крочыў я да сваей хаты, да сваёй сям’і? Як пераказаць сустрэчу з роднымі? Старая хата сустрэла мяне здалёк саламянай страхой, яшчэ больш парослай мохам. Дзеці, вядома, мяне не пазналі, як не пазнаў іх і я — пакідаў жа такімі маленькімі...
Ну, ды не падаў я духам, не апусціў рукі, а прыгадаў словы нашага паэта Якуба Коласа: «Не всрнеш сваіх страт. Ну што ж, змірыся, брат, і новы скарб збірай старанна, дбала». Закасаў рукавы — і за працу. Перш-наперш уладкаваўся
электрыкам у калгасе імя Леніна, па вёсках якога падвешваў першыя электрычныя лямпачкі. Пасля работы дацямна ладзіў сямейную гаспадарку: паправіў хату, будынкі, пасадзіў добры сад. Было нялёгка, але бераглі кожны грошык і нарэшце ў 1971 годзе мы ўсяліліся ў прасторны цагляны дом там жа, на бацькоўскай сядзібе.
Мы з жонкай Марыяй Уладзіміраўнай шчасліва выгадавалі чацвсра дзяцей і ганарымся імі. Псршынец, сын Іван, плаваў капітанам далёкага плавания, цяпер у адстаўцы, працуе інжынерам у Мінску. Дачкі Зоя і Ліля скончылі політэхнічны інстытут, цяпер таксама ў сталіцы інжынерамі. А малодшая Наталля пасля педінстытуту працуе ў нас у Стоўбцах лагапсдам у дзіцячым садку. На сёння ў нас шасцёра ўнукаў і трос праўнукаў. Радуемся за ўсіх.
Нскаторыя мне зайздросцяць. Дык, людзі добрыя, зайздросціць няма чаму! Увесь мой набытак — вынік працы. Яна цяжкая, горкая і салёная, але толькі праз яе радасць і задавальненне. Мне 76, але па-рансйшаму працую, колькі стае сіл. Самы любімы занятак — пчолы. Здаецца, адбяры ў мяне іх — і ўсё, не будзе жыцця.
...Неяк у 1976 годзе прыязджаў да мяне незнаёмец, прадставіўся палкоўнікам КДБ. Падкасіліся ногі, затрэсліся рукі: няўжо зноў?! Зайшлі ў хату, ён дастаў маю справу, задаў некалькі пытанняў, тых жа, што задавалі калісьці на следстве. Потым згарнуў папку і кажа: «Што ж, Канстанцін Купрыянавіч, мы вырашалі вас рэабілітавапь». Вось як! I праўда, праз год атрымаў даведку аб рэабілітацыі, а з ёй і грашовую кампенсацыю. Цяпер маю 20% даплаты да пенсіі. Дзякуй за гэта дзяржаве. Але хто і якім чынам верне страчаныя ў засценках гады, здыме рубцы ад ран, нанесеных вострымі каменнямі маіх гулагаўскіх дарог? Ніхто і ніяк, бо гэтыя рубцы — на душы, а гыя гады — назаўсёды неадчэпна ў снах і ў памяці.
Канстанцін МІТКЕВІЧ, член Стаўбцоўскага раённага аб’яднання ахвяраў палітычных рэпрэсій (Матэрыял прадстаўлены рэдакцыяй бюлетэня «Рэха ГУЛАГа» Беларускай асацыяцыі ахвяр палітычных рэпрэсій)
ГАННА ГЕОРГІЕЎНА СКОКАВА (БАГДАНАВА) у жніўні 1945 г. была асуджана СМЕРШам на 15 год катаргі з паражэннем у правах на 5 год за тое, што ў час вайны была ў акупацыі. Асудзілі, нягледзячы на тое, штопасля вызвалення Беларусі ад фашысцкай навалы яна разам з савецкімі войскам! пайшла на фронт і дайшла да Берліна. У 1947 г. катаржныя работы ёй замянілі на 10 год ППЛ і пагналі ў Варкуту. Вызвалілі праз 9 год без права выезду за межы Комі ССР усё з тым жа ярлыком «здрадніцы Радзімы». У 1962 г. была рэабілітавана «в связи с отсутствием состава преступления». Жыве ў Мінску.
Успаміны Г. Скокавай друкуюцца пад псеўданімам — Ганна Багданава.
ВСЕ КРУГИ ГУЛАГОВСКОГО АДА*
Все началось с победного 1945 года, когда эшелоны с победителями, увенчанными лаврами, возвращались домой, а другие эшелоны увозили на Родину тысячи, сотни тысяч таких же солдат, одержавших победу ценой своей крови, но только нс домой, а в советские концлагеря только за то, что после боев оказались в фашистском плену или на оккупированной врагом территории. Ни в чем не повинные, они ехали с клеймом «врагов народа», «предателей», «изменников родины», «шпионов», «диверсантов» и прочей «нечисти», которую нужно было стереть в лагерную пыль.
В августе сорок пятого после отгремевших салютов победы, после того, как я побывала на передовой линии фронта, после того, как расписалась на стенах поверженного Рейхстага, — меня везли в таком же эшелоне обреченных. По навету людей, которые даже не знали меня (это выяснилось после реабилитации и ознакомления с делом), я была осуждена в своей же военной части отделом «СМЕРШ» на 15 лет каторжных работ и поражение в правах на 5 лет по статье
* Упершыню ўспаміны друкаваліся ў дадатку да бюлетэня «Рэха ГУЛАГа», змешчанага ў газеце «Права человека» (выданне Беларускай лігі правоў чалавека). 1997, № 1 (17), сакавік.
58"а". Это было 3 августа 1945 года. Из Берлина (там стояла наша военная часть) меня отвезли в город Франкфурт-наОдере. Суд Военной Прокуратуры группы оккупационных сил в Германии (так именовался орган правосудия) в течение 15 минут зачитал мне без суда и следствия уже готовый приговор с решением о сроке и мере наказания. Прошло более полувека, но помню фамилию следователя, старшего лейтенанта Кузнецова. Среди членов суда (их было трое) присутствовал врач, майор Журавлев. Я была на четвертом месяце беременности, и потому присутствие врача суд посчитал необходимым.
Привезли меня в тюрьму. В камере было около 30 человек — женщины разного возраста и разных национальностей. В тюрьме я находилась две недели в ожидании этапа в Советский Союз. Когда этап сформировали (он насчитывал 150 тысяч человек, среди них 30 женщин), нас повели колонной к железнодорожному вокзалу по улицам притихшего немецкого города под усиленной охраной с собаками, под дулами пистолетов и автоматов. Редкие прохожие с ужасом смотрели на нашу колонну и не могли понять, кого ведут. Кое-кто из мужчин был еще в форме советского солдата, а женщины в гражданской одежде, все, кроме меня. На мне была шинель, форменная юбка и гимнастерка, но только без погон.
Нас погрузили в эшелон и повезли на «любимую» родину. Как везли — не поддается описанию! Один раз в день давали какую-то похлебку. Поставят ведро — а посуды никакой, ложек и в помине нет, ешь, как знаешь. «Сердобольный» конвой сжалился и дал нам несколько пустых банок из-под американской тушенки, мы черпали по очереди баланду и передавали «черпаки» следующим. Хлеб давали «без нормы», т. е. бросят 3 буханки на 30 человек, и дели, как знаешь. Ни ножа, ни чего-либо острого, чтобы нарезать. Но, как говорится, голь на выдумки хитра. Из двухъярусных нар выдрали гвоздь и ковыряли им хлеб на пайки. Воды давали ведро в день на весь вагон. При сильной жаре (стоял август месяц) железная крыша вагона накалялась, можно представить себе, в каком мы ехали пекле. Мы задыхались, нас мучила жажда, многие теряли сознание. Стучали в стены, просили пить. Мне было хуже других, сказывалась беременность, с каждым днем я теряла силы. Голод, жажда, жара, а ночью холод... Мы были
КНІГІ ОНЛАЙН
