Кароткая граматыка лацінскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 120с.
Мінск 2008
спражэннях да нязменнай асновы дадаецца суфікс -а-.
Напрыклад: laude-m, laude-s, laude-r, laude-ris, mone-a-m, monea-s, mone-a-r, mone-a-ris, reg-a-m, reg-a-s, reg-a-r, reg-a-ris i г.д.
Imperativus praesentis загадны лад цяперашняга часу незалежнага і залежнага стану мае толькі другую асобу адзіночнага і множнага ліку. Адзіночны лік незалежнага стану для дзеясловаў I, II, IV спражэнняў супадае з асновай: lauda! — хвалі!, mone! — пераконвай!, audi! — слухай!
У дзеясловаў Ша спражэння да асновы дадаецца кароткі галосны -ё. У дзеясловаў ІІІЬ спражэння канцавы кароткі галосны -I пераходзіць у кароткі -ё. Такім чынам, дзеясловы III спражэння ў гэтай форме будуць заўсёды заканчвацца аднолькава, на кароткі -ё: rege! — кіруй!, сарё! — бяры!
Выключэннем з ’яўляюцца толькі чатыры дзеясловы: dico, dicere— казаць', duco, гійсёге — весці; facio, facere — рабіць', fero, ferre — несці, якія ў гэтай форме будуць без канчатку. Іх лягчэй запомніць у такім парадку:
dic! — кажы!
duc! — вядзі!
fac! — рабі!
fer! — нясі!
Множны лік утвараецца праз дадаванне да асновы канчатка -te (параўн. бел. -це). У Ша спражэнні паміж асноваю і канчаткам устаўляецца тэматычны галосны.
Напрыклад: lauda-te! —хваліце!, mone-te! — пераконвайце!, audite — слухайце!, reg-1-te! — кіруйце!, capi-te! — бярыце!, dic-i-te! — кажыце!, duc-1-te! — вядзіце!, fac-1-te! — рабіце!
Адмоўная форма загаднага ладу ўтвараецца апісальна: з загаднага ладу неправільнага дзеяслова nolo (не жадаю) і інфінітыва сэнсавага дзеяслова.
Напрыклад: noli laudare! — не хвалі (літ. не жадай хваліць!) noli сарёге! — не бяры! nolite regere! — не кіруйце! nolite audire! — не слухайце!
Формы загаднага ладу залежнага стану амаль не ўжываюцца. Форма адзіночнага ліку ўтвараецца праз дадаванне да асновы канчатку -re, а форма множнага ліку праз дадаванне канчатку -mini. У Ша спражэнні паміж асновай і канчаткам устаўляецца тэматычны галосны.
Напрыклад: lauda-re! — будзь пахвалены! lauda-mim! — будзьце пахваленыя! reg-ё-ге! — будзь кіраваны! reg-i-mim! — будзьце кіраваныя! і г.д.
Прошлы няскончаны час Imperfectum
Indicativus imperfecti абвесны лад імпэрфэкта незалежнага і залежнага стану ўтвараецца ад асновы дзеяслова праз дадаванне суфікса -Ьадля I II спражэнняў і суфікса -ёЬадля III—IV спражэнняў і асабовых канчаткаў.
Напрыклад: lauda-ba-m, mone-ba-s, lauda-ba-r, mone-ba-ris, regёЬа-m, capi-eba-s, reg-eba-r, capi-eba-ris, audi-eba-t, audi-eba-tur i г.д.
Coniunctlvus imperfecti — умоўны лад імпэрфэкта незалежнага і залежнага стану ўтвараецца ад асновы дзеяслова праз дадаванне суфікса -гёі асабовых канчаткаў. У Ша спражэнні паміж зычнымі асновы і канчатку ўстаўляецца тэматычны галосны. У ІІІЬ спражэнні канцавы галосны асновы -I перад г пераходзіць у -ё.
Напрыклад: lauda-re-m, lauda-re-r, mone-re-s, топё-гё-ris, reg-ёre-t, reg-ё-rё-tur саре-гё-mus, саре-гё-mur i г.д.
Будучы першы час Futurum I
Indicativus futuri — абвесны лад будучага часу незалежнага і залежнага стану ўтвараецца ад асновы дзеяслова праз дадаванне адпаведнага суфікса і асабовых канчаткаў У I—II спражэннях да асновы дадаецца суфікс -Ь-, пасля якога ў неабходных выпадках ставіцца тэматычны суфікс. У III—IV спражэннях у першай асобе адзіночнага ліку дадаецца суфікс -a-, а ва ўсіх астатніх формах суфікс -ё-.
Напрыклад: lauda-b-o, lauda-b-or, mone-b-i-s, mone-b-e-ris, rega-m, reg-a-r, capi-e-s, сарі-ё-ris, audi-e-t, audi-e-tur i г.д.
ImperatTvus futiiri — загадны лад будучага часу незалежнага і залежнага стану менш пашыраны і ўжываецца ў другой і трэцяй асобах адзіночнага і множнага ліку. У абедзвюх асобах адзіночнага ліку да асновы дадаецца канчатак -to(-tor), у другой асобе множнага ліку канчатак -tote, а ў трэцяй канчатак -nto(-ntor). У Ша спражэнні дзе трэба ўстаўляецца тэматычны галосны. Ён устаўляецца таксама перад канчаткам -nto(-ntor) у ІІІЬ i IV спражэннях.
Напрыклад: lauda-to! — хвалі! няхай ён — хваліць! reg-i-to! — кіруй! няхай ён кіруе! reg-i-tote! — кіруйце! reg-u-nto! — няхай яны кіруюць! audi-u-nto! — няхай яны слухаюць! lauda-tor! — няхай цябе (яго) хваляць! reg-u-ntor! — няхаіі імі кіруюць!
Неасабовыя формы дзеяслова Verbum infinitum
Infinitivus praesentis — інфінітыў цяперашняга часу незалежнага і залежнага стану. У незалежным стане да асновы дадаецца канчатак -гё. У дзеясловаў Ша спражэння паміж асноваю і канчаткам устаўляецца тэматычны галосны, у дзеясловаў ІІІЬ спражэння I перад г пераходзіць у ё. Такім чынам, ва ўсіх дзеясловаў III спражэння перад -гё заўсёды будзе кароткае ё. Напрыклад:
lauda-re — хваліць, топё-ге — пераконваць, reg-ё-ге — кіраваць, сарё-ге — браць, audT-re — слухаць.
У залежным стане да асновы дзеясловаў I, II, IV спражэнняў дадаецца канчатак -rl, а да асновы дзеясловаў III спражэння канчатак -I. У дзеясловаў ІІІЬ спражэння канцавое -I асновы злілося з канчаткам -I: сарі < саріі. Напрыклад:
lauda-rl — быць хваленым, топё-гі — быць пераконваным, reg-T — быць кіраваным, сарі — быць атрымліваным, audi-rl — быць слуханым.
Gerundium герундый, аддзеяслоўны назоўнік, які скланяецца паводле II скланення, але мае толькі формы ўскосных склонаў sing. У nom. і асс. ён падмяняецца інфінітывам (без прыназоўніка), які з
паходжання таксама з’яўляецца аддзеяслоўным назоўнікам. Утвараецца праз дадаванне да асновы прэзэнса суфікса -nd(а для III-IV спражэнняў -end-) і склонавых канчаткаў II скланення:
Gen. lauda-nd-T— хвалення, mone-nd-T — пераконвання, reg-end-I — кіравання, capi-end-I — атрымання, audT-end-i — слухання.
Norn.
laudare — хваліць, хваленне
Gen.
laudandi — хвалення
Dat.
laudando — хваленню
Ace.
laudare — хваліць, хваленне | ad laudandum — дзеля хвалення
Abl.
laudando — хваленнем
Participium praesentis activi — дзеепрыметнік цяперашняга часу незалежнага стану ўтвараецца ад асновы прэзэнса праз дадаванне суфікса -nt(а для III-IV спражэнняў ent-) і канчатка -s. У назоўным склоне -ntз канчаткам -s дае -ns (< -nt + s): lauda-ns (gen. lauda-nt-is) —які (якая, якое) хваліць (хвалячы, хвалячая, хвалячае)', mone-ns (mone-nt-is) — які пераконвае', reg-ens (reg-ent-is) — які кіруе', capi-ens (capi-ent-is) — які бярэ; audi-ens (audi-ent-is) — які слухае. Паводле формы дзеепрыметнік цяперашняга часу незалежнага стану адносіцца да прыметнікаў аднаго канчатку III скланення, але, у адрозненне ад іх, у abl. sing, мае канчатак -ё.
Participium futuri passivi seu gerundivum — дзеепрыметнік будучага часу залежнага стану, ці герундыў, паводле формы адносіцца да прыметнікаў І-ІІ скланенняў. Утвараецца ад асновы прэзэнса праз дадаванне суфікса -nd(для III-IV спражэнняў —-end-) і канчаткаў прыметнікаў І-ІІ скланенняў: lauda-nd-us, a, um — які (якая, якое) мае быць хвалены (хваленая, хваленае)', mone-nd-us, a, um —які мае быць пераконваны; reg-end-us, a, um — які мае быць кіраваны', саріend-us, a, um — які мае быць узятьг, audi-end-us, a, um — які мае быць слуханы.
Формы сістэмы інфэкта
Activum
Coniugatio
IV
audi — слухаць
CM —
§ 2 “
C г _ C = д .Д .Л Д Д .д "O ©3 "3 "O "O © © 3 © © © © S d Я й c3
CM
E « w £ з c
1 1 1 1 1 1
© © © I© 1© © 1 1 1 1 1 1
"O ©3 "О ”О
d d d d d d
audi!
audi-te!
CM
e e - *■
E « — E X! c
1 1 1 1 1 1
C3 © © 1© IC5 ©
X! Xi X! Л Xi
ID ID ID D Q ID i i i i i i -
© © © © © © ©©©©©©
Coniugatio
ІІІЬ
cap! — браць
CM
= 2 ?
1© cm чC 3
i i i i i i
X CX X X X X d d d d o3 d o o o o d d
CM
E « — Ё 5 e 1 1 1 I 1 1
© © © i© i© © Д 1 1 1 1 1
Q. Q. O. Q. CX. D. d d d d d d o o o d d d
cape! capl-te!
CM
E — E ‘z c 1 1 1 1 1 1
© © © 1© 1© ©
X X X X X X ID ID ID D D ID
l l i l l l Q. cL X. CX Q. H.
©©©©©© O O O O O O
Coniugatio
Illa
reg — кіраваць
reg-6 reg-i-s reg-i-t reg-I-mus reg-i-tis reg-u-nt
reg-a-m reg-a-s reg-a-t reg-a-mus reg-a-tis reg-a-nt
reg-e! reg-I-te!
CM
E v> E 'Z e । । । । । । © © © 1© 1© © X X X X X X ID ID ID D D ID l i i i i i
0Л ©) 3IJ CD СП ©) D D D D D D
Coniugatio
II
mone — перакочваць
CM
2 CM
i© <л -ы IS © fl
i i i i ■ i
D D D ID ID D
© a a c a c
o o o o o o
S £ S s e S
CM
— ©
E & 4- E X c
। । । । । ।
© © © ICS i© ©
1 1 1 1 1 1
D D D D D D
© © © © © ©
o o o o o o
E E E E E E
mone! mone-te!
CM
E . « E -z 1 1 1 1 1 1
© © © 1© 1© ©
X X X X X X 1 1 1 1 1 1
ID ID ID D D ID © © c c c c o o o o o o E E E E E E
Coniugatio I
lauda — хваліць
laud-6 lauda-s lauda-t lauda-mus lauda-tis lauda-nt
CM
E cm мE X E i i i i i i
D D D ID ID D 'RO "O ТЗ ТЗ "O "O
© © © © © ©
© © cd cd © ©
> « । । — । ■■ * । ■ » ■ <
lauda! lauda-te!
CM
E v, — E 'z s 1 1 1 1 1 1
© © © 1© 1© ©
X X X X X X 1 1 1 1 1 1
icd © icd cd cd cd "O T3 ©3 *T3 ""O ’О © © © © © © ©©©©©©
1 1 * ■■ ■ * ■ < ■ - I <
Persona
N N
СЛ ft-
rq гз r— гч
,E 1
СЛ ft-
Sing. 2.
Plur. 2.
N n N Г)
oi
e 3
СЛ
Modus
Indicativus я хвалю, ты хваліш
і г.д.
Coniunctlvus я хваліў бы, ты хваліў бы
і Г.д.
Imperativus хвалі! хваліце!
Indicativus я хваліў, ты хваліў
i г.д.
suasaujj
tunpapadiui
сл
с с 2 **
Е сл Ч- С Z- S
1 1 1 1 1 1
© t^ ю o
« |Л |Д .Л ,Д |Д
’О ’О "О TJ 00 ”70
□ 2 □ 3 й 3
оЗ сЗ ?3 Я d Я
СЛ
S » - 6 s S
1 1 1 1 1 1
Я о О Ю Ю Q
1 I i 1 I 1
'О ’О ’О ’О 73 "□
сз □ 3 □ □ □
о о о я о о
audl-to audi-to audi-tote audi-u-nto
audi-re
audi-endi
audi-ens
GO
S С S *
Е ж « E '-S е
1 1 1 1 1 1
О О О Ю Ю О
1 1 1 1 1 1
>О >О>ООО >о Q. Ct Ct Ct Ct СХ оЗ 03 03 03 03 03 о о о о о о
сл
8 » « g ® e
1 1 1 1 1 1
я о о ю ю о
1 1 I I 1 1
Q- Ct Ct QCt Cl-
cS 03 03 03 03 03
o o o o o o
capl-to capl-to capi-tote capi-u-nto
сарё-ге
capi-endi
capi-ens
сл
Е „ Е £ с 1 1 1 1 1 1
о О О IW ю о
1 1 1 1 1 1
)О >о >о о о >о
on on on on on on o o o o o o
СЛ
E « E c • 1 1 1 1 i
03 O O Ю Ю o 1 1 1 1 1 1
on on on on on on o o o o o o
O o Ю Ю Ю © Д > Д . Л s on on on on o o o o
reg-e-re
reg-endl
reg-ens
сл
Е ч- С С
i i i i i і
« о ІО ІО о
1 1 1 1 1 1
ІО IO IO O О ІО
с с с й с е
о о о о о о E E E E E Е
СЛ
g B ю Jf V V i t 2 Z 2 2 -a
1 1 1 1 1 1
IO IO IO IO IO IO й c c c д e o o o o o o E E E E E E
mone-to mone-to mone-tote mone-nto
mone-re
mone-ndi
mone-ns
— 2 5/5 w
КНІГІ ОНЛАЙН
