КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Займеннік suus ужываецца толькі да трэцяй асобы (у адрозненне ад адпаведнага беларускага займенніка). Параўнайце: Я люблю свайго брата. — Amo fratrem meum. Ты любіш свайго брата. — Amas fratrem tuum. Ён любіць свайго брата. — Amat fratrem suum. Мы любім сеайго брата. — Amamus fratrem nostrum. Вы любіце свайго брата. — Amatis fratrem vestrum. Яны любяць свайго брата. — Amant fratrem suum. Належыць адрозніваць: Petrus librum suum iegit. — Пятро чытае сеаю кніжку (кніжку, якая належыць яму самому). Petrus librum eius iegit. — Пятро чытае яго(ную) кніжку (кніжку, якая належыць іншаму, напрыклад, сябру Пятра). Incolae res suas custodiunt. — Жыхары ахоўваюць сваерэчы. Victor res eorum non tetigit. — Пераможца не крануў іх(ніх) (напрыклад, тых, што належаць жыхарам, не сваіх^ рэчаў. Указальныя займеннікі Pronomina demonstrativa Да гэтай групы займеннікаў належаць: — hic, haec, hoc — гэты, гэты мой, гэты тут (прадмет альбо істота ў сферы першай асобы альбо блізкія ў прасторы ці ў часе да таго, хто гаворыць); — iste, ista, istud — гэты / той, гэты / той твой, гэты / той ля цябе (прадмет альбо істота ў сферы другой асобы альбо перад тым, хто гаворыць); — ille, illa, illud — той, той ягоны / іхні, той ля яго / іх (прадмет альбо істота ў сферы трэцяй асобы альбо аддаленыя ў часе ці ў прасторы ад моўцы). Sing. Nom. hie haec hoc iste ista istud ille illa illud Gen. huius huius huius istius istius istius illius illius illius Dat. huic huic huic isti isti isti illi illi illi Acc. hunc hanc hoc istum istam istud illum illam illud Abl. hoc hac hoc isto ista isto illo illa illo Plur. Nom. hi hae haec isti istae ista illi illae illa Gen. horum harum horum istorum istarum istorum illorum illarum illorum Dat. his his his istis istis istis illis illis illis Acc. hos has haec istos istas ista illos illas illa Abl. his his his istis istis istis illis illis illis Заўвагі: у склад займенніка hic, haec, hoc уваходзіць указальная часціца -с < -се, якая з’яўляецца ў формах nom., dat., асс. і abl. sing, усіх трох радоў, а таксама ў nom. i асс. plur. ніякага роду. Пры гэтым у асс. sing, мужчынскага і жаночага роду перад гэтай часціцаю адбываецца асіміляцыя папярэдняга m > n: hunc (з hume), hanc (з hame). Некаторыя займеннікі ў nom. і асс. sing, ніякага роду маюць канчатак -d: istud, illud. У формах gen. sing, istius, illius, ipsius з’яўляецца доўгае I, на якое падае націск. У астатніх займеннікаў гэтае і паводле агульнага правіла — кароткае і без націску. Азначальныя займеннікі Pronomina determinativa Да іх адносяцца: — is, еа, Id — гэты / той, ён абазначае прадмет ці істоту, пра якіх ішла ці будзе ісці гаворка; — Idem, eadem, idem — гэты ж, той жа, ён жа: — ipse, ipsa, ipsum — сам, самы. Sing. Nom. is ea id idem eadem idem Gen. eius eius eius eiusdem eiusdem eiusdem Dat. eT ei ei eidem eidem eidem Acc. eum eam id eundem eandem idem Abi. eo ea eo eodem eadem eodem Plur. Nom. ei (ii, i) eae ea eidem (iidem, idem) eaedem eadem Gen. eorum earum eorum eorundem earundem eorundem Dat. eis (iis, is) iisdem (isdem, isdem) Acc. eos eas ea eosdem easdem eadem Abi. eis (iis, is) eisdem (isdem, isdem) Ipse, ipsa, ipsum скланяецца гэтак жа, як i ille, illa, illud. Адрозненне толькі ў тым, што форма ніякага роду адзіночнага ліку ў nom. і асс. мае канчатак -um. Адносныя займеннікі Pronomina relativa Да адносных займеннікаў належаць: qui, quae, quod —які, -ая, -ое; хто, што — ужываецца і ў значэнні прыметніка, і як назоўнік; quisquis, quidquid — хто 6 ні, хто-кольвечы, кожны — ужываецца толькі як назоўнік, які ўтварыўся праз падваенне quis, quid. Скланяюцца абедзве яго часткі, але сустракаюцца, апрача nom. sing, i асс. sing, для ніякага роду, толькі форма abl. sing, quoquo і форма gen. sing.; quicumque, quaecumque, quodcumque — xmo б ні; які б ні, кожны — ужываецца і як прыметнік, і як назоўнік. Утварыўся дадаваннем да qui, quae, quod нязменнай часціцы -cumque. Скланяецца толькі першая частка займенніка: nom. quiscumque, gen. cuiuscumque, dat. cuicumque i г.д. Sing. Nom. qui quae quod Gen. cuius cuius cuius Dat. cui cui cui Acc. quem quam quod Abl. quo qua quo quocum quacum quocum Plur. Nom. qui quae quae Gen. quorum quarum quorum Dat. quibus quibus quibus Acc. quos quas quae Abl. quibus quibus quibus quibuscum quibuscum quibuscum Пытальныя займеннікі Pronomina interrogativa Да іх належаць: quis, quid? —хто? што?', qui, quae, quod? —які, -ая, -ое? Гэтыя займеннікі могуць узмацняцца дадаваннем нязменных часціцаў -nam і ес-: quisnam, quidnam? —хтояшчэ? хто менавіта? штояшчэ? што менавіта?', quinam, quaenam, quodnam? — які, -ая, -ое яшчэ?, які, -ая, -ое менавіта?', ecquis, ecquid? — няўжо хто? няўжо што?', ecqui, ecquae, ecquod? — няўжо які, -ая, -ое?\ uter, utra, utrum? — хто з двух? што з двух? каторы, -ая, -ое з двух?\ qualis, quale? —які, -ая, -ое? (паводле якасці); quantus, quanta, quantum? —які, -ая, -ое? (паводле велічыні); quotus, quota, quotum? —які, -ая, -ое? (паводле колькасці); quot? — колькі? Займеннік quis? quid? Sing. Plur. Nom. Gen. Dat. Асс. Abi. quis ? quid? qui? quae? cuius? cuius? quorum? quorum? cui? cui? quibus? quibus? quem? quid? quos? quae? quo? quo? quibus? quibus? quocum? quocum? quibuscum? quibuscum? Займеннік qui, quae, quod? скланяецца як аднайменны адносны займеннік. Гэтак жа скланяецца quinam, quaenam, quodnam? Займеннік ecqui, ecquae, ecquod? скланяецца як адносны займеннік. Займеннікі qualis?, quantus?, quotus? скланяюцца як прыметнікі адпаведна ІП-га i I — II скланенняў. Займеннік uter? ў gen. i dat. sing мае займеннікавыя канчаткі, адпаведна: utrius (з націскам на I), utri, а ў астатніх формах — канчаткі I — II скланенняў. Неазначальныя займеннікі Pronomina indefinita Да неазначальных займеннікаў належаць: quis, quid — хто-небудзь, што-небудзь; qui, quae (qua), quod —які-небудзь, -ая-небудзь, -ое-небудзь; aliquis, aliquid — хто-небудзь, што-небудзь; нехта, нештсг, aliqui, aliqua, aliquod — які-небудзь, -ая-небудзь, -ое-небудзь', нейкі, -ая, -ае; quisquam, quidquam (quicquam) — хто-небудзь, што-небудзь; ullus, ulla, ullum — які-небудзь, -ая-небудзь, -ое-небудзь; нейкі, -ая, -ае', quispiam, quidpiam — хтосьці, штосьці; quispiam, quaepiam, quodpiam (quippiam) — якісьці, -аясьці, -оесьці; quidam, quaedam, quiddam —хтосьці, штосыіі; quidam, quaedam, quoddam —якісьці, -аясьці, -оесьцг, quisque, quidque — кожны, -ая, -ае', quisque, quaeque, quodque — кожны, -ая, -ае; unusquisque, unumquidque — кожны-, ая, -ае; усялякі, -ая, -ае; unusquisque, unaquaeque, unumquodque — кожны, -ая, -ае; усялякі, -ая, -ае; quivis, quaevis, quidvis — хто хочаш, што хочаш', quivis, quaevis, quodvis — які, -ая, -оехочаш', quilibet, quaelibet, quidlibet — хто заўгодна, што заўгодна; quilibet, quaelibet, quodlibet — які, -ая, -ое заўгодна', uterque, utraque, utrumque — хтосьці з двух, штосьці з двух; якісьці, -аясьці, -оесьці з двух', utervis, utravis, utrumvis — хто хочаш з двух, што хочаш з двух; які, -ая, -ое хочаш з двух; uterlibet, utralibet, utrumlibet — хто заўгодна з двух, што заўгодна з двух; які, -ая, -ое заўгодна з двух; alteriiter, alteriitra, alterutrum — адзін ці другі з двух, адна ці другая з дзвюх адно ці другое з двух', neuter, neutra, neutrum — ніхто з двух (дзвюх), ніводзін з двух, ніводная з дзвюх, ніводнае з двух, ніякі, -ая, -ае; alius, alia, aliud — іншы, -ая, -ае, другі, -ая, -ое (змногіх); alter, altera, alterum — другі, -ая, -ое (з двух /дзвюх)-, ceteri, ае, a — іншыя', reliqui, ае, a — астатнія', nullus, a, um — ніякі, ніводзін; nemo — ніхто', nihil — нішто. Займеннік quis, quid і ўсе складзеныя з ім ужываюцца ў значэнні назоўніка, а займеннік qui, quae (qua), quod i ўсе складзеныя з ім — у значэнні прыметніка. Займеннікі, складзеныя з uter, могуць ужывацца і як назоўнікі, і як прыметнікі. Прыметнікавым займеннікам да quisquam будзе ullus. Ва ўсіх займеннікаў, складзеных з quis ці qui альбо uter, скланяецца толькі сам гэты займеннік, а часціцы (ali-, -quam, -piam, -dam, -que, -vis, -libet), якія дадаюцца да яго спераду ці ззаду, застаюцца нязменнымі. Бліжэйшымі беларускімі адпаведнікамі часціцам ali-, -quam, -piam, -dam будуць часціцы накшталт -сьці альбо -небудзь. У займенніку unusquisque скланяюцца два першыя яго складнікі unus i quis: nom. unusquisque, gen. uniuscuiusque, dat. unicuique i Г.Д. Займеннікі nemo i nihil часам вылучаюць y асобны клас адмоўных займеннікаў (pronomina negativa). Яны маюць толькі адзіночны лік. Займеннік nemo (з ne + homo) скланяецца па трэцяму скланенню як homo, але gen. i abi. замяняюцца формамі ад nullus, а ў давальным склоне ўжываюцца паралельныя формы. Форма nihil выступае толькі ў nom. i асс., а ў астатніх склонах замяняецца спалучэннем nulla res — ніякая рэч. nemo — ніхто nihil — нішто Nom. nemo nihil Gen. nullius nullius rei Dat. nemini | nulli nulli rei Acc. neminem nihil Abi. nullo nulla re Як адмоўныя прыслоўі (адмоўі) са значэннем не ўжываюцца non i haud (менш моцнае). Калі ў сказе стаяць два адмоўныя словы, то, у адрозненне ад беларускай мовы, у лацінскай яны як бы ўзаемна знішчаюцца і азначаюць тады ўжо сцвярджэнне (часам узмоцненае). Параўнайце напрыклад: nescio — не ведаю, non nescio —я ведаю (добра). Калі адмоўны займеннік nemo, nihil спалучаецца з адмоўем non, то выраз атрымлівае рознае значэнне ў залежнасці ад пазіцыі non (перад ці пасля займенніка): non nemo — нехта, хтосьці; nemo non — кожны; non nihil — нешта, штосьці; nihil non —усё. Займеннікавыя прыметнікі Adiectiva pronominalia Да іх належаць дзевяць прыметнікаў, якія ў gen. sing, маюць канчатак -Ius (з націскам на Т), у dat. sing. -і, а ва ўсіх іншых склонах — канчаткі I — II скланенняў. Некаторыя з іх адносяць таксама да розных класаў займеннікаў (гл. вышэй). unus, a, um — адзін',