Кароткая граматыка лацінскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 120с.
Мінск 2008
per vim — сілаю
per legatos (rem administravit) — праз легатаў
17.
pone —
за, ззаду
pone castra — за табарам pone tergum (manus vincire) — за спінаю
18.
post —
за, пасля
post flumen — за ракою
post mortem — пасля смерці post annum — праз год
post hominum memoriam — на людской памяці, як памятаюць людзі post verbum arma (ponere) — зброю (ставіць) ніжэй
за слова
19.
praeter — міма, паўз, апроч
praeter urbem — паўз места
praeter paucos — апроч некаторых praeter opinionem — насуперак чаканню praeter omnes (laudare) — больш заўсіх praeter modum — звыш меры
20.
prope — блізка (да), паблізу, амаль
prope murum — блізка да муру, побач з мурам
prope lucem — на досвітку
prope seditionem (ventum est) — амаль да бунту
21.
propter — блізка, паблізу, з прычыны, з-за
propter flumen — паблізу ракі
—
propter morbum — з прычыны хваробы propter metum — з-за страху
22.
secundum — следам, пасля, за, удоўж, па; згодна з, паводле
secundum flumen — удоўж ракі, па рацэ
secundum ludos — пасля гульняў
secundum naturam (vivere) — згодна 3 прыродаю
23.
supra —
над, на
supra caput — над галавою supra terram (mare est) — на (паверхні) зямлі
supra hanc memoriam — перад гэтаіі эпохаю
supra bellum — перад вайною
supra vires — праз сілу supra quinque milia — звыш пяці тысячаў
24.
trans — праз, цераз, за
trans mare (currere) — цераз / за мора trans Rhenum (incolunt) — за Рэйнам
25.
ultra —
з таго боку, за, па-за
ultra montem — з таго боку гары, за гарою
ultra Idus — па-за Ідамі, не ў час Ідаў ultra octo annos — больш за восем гадоў ultra decimum annum — дзесяць гадоў таму
ГІрыназоўнікі з адкладным склонам
Praepositiones cum ablativo
Прыназоўнік
Месца
Час
Пераноснае значэнне
1.
ab, a, abs —
ад, з
ab urbe (proficisci) — ад места a rege (venire) — ад караля
ab oriente — ад /з усходу, наўсходзе
ab hora sexta — ад шостай гадзіны a prima pueritia — з ранняга дзяцінства
a pueris diligitur (указвае на дзеючую асобу) — яго любяць дзеці
abs te cognovi — даведаўся ад цябе
2.
coram —у прысутнасці, перад
coram te —у тваёй прысутнасці, перад табою
3.
cum —
(разам) з
cum prima luce — з першым святлом, на досвітку
cum amico (venire) — з сябрам cum hostibus (pugnare) — 3 ворагамі cum magna voluptate — 3 вялікім зада-
вальненнем
4.
de — з (зверху ўніз), ад
de muro (sedeicere) — змуру
de die —удзень de media nocte — сярод ночы
de agricultura (scribere) — npa земляробства de plebe (homo) — злюду
de imperio (dimicare) — заўладу
5.
ex, е — з, вонкі
ex urbe (venit) — з места
e silva — злесу ex equo (desilire) — з каня
ex eo tempore —
3 таго часу
diem ex die — з дня на дзень
ex auro signum — знак з золата
e multis unus — адзін
3 многіх
ex foedere — паводле дамовы
6.
prae — перад, спераду
prae se (ferre) — перад сабою
prae lacrimis — ад / з-за слёзаў prae me (dives)—y параўнанні ca мною
7.
pro — перад, за, замест
pro portis (esse) — перад варотамі
pro patria (mori) — за бацькаўшчыну pro praetore (legatus) — замест прэтара pro tempore —y адпаведнасці з часам
8.
sine — без
—
—
sine liberis — без дзяцей sine spe — без надзеі
Прыназоўнікі з вінавальным і адкладным склонамі
Praepositiones cum accusativo et ablativo
Гэтыя прыназоўнікі спалучаюцца з accusativus, калі адказваюць на пытанне quo? — куды?, альбо з ablativus, калі адказваюць на пытанне ubi? — дзе?
Прыназоўнік
Месца
Час
Пераноснае значэнне
in —
у, Нй
Асс.
(quo?)
АЫ.
(ubi?)
in urbem (venire) — уместа (прыходзіць)
in urbe (esse) —y месце (быць)
in posterum diem — на наступны дзень
bis in die — двойчы ў дзень
in parentes (amor) — да бацькоў (любоў)
in periculo (esse) — y небяспецы (быць)
sub —
пад
Асс.
(quo?)
АЫ.
(ubi?)
sub montem (succedere) — пад гару (падыйсці)
sub monte (іасёге) — пад гарою (ляжаць)
sub vesperum — пад вечар
sub bruma — падчас зімняга сонцастаяння
sub potestatem (redigere) — пад уладу (узяць) sub potestate (esse) — падуладаю (быі{ь)
super
— над, на
Асс.
(quo?)
АЫ.
(ubi?)
super aspidem (assidere) — на змяю (сесуі)
super cervice (gladius pendet) — над каркам (вісіць меч)
super quadraginta — звыш сарака
super aliqua re (scribere) — npa штосьці (пісаць)
ЗЛУЧНІК CONIUNCTIO
Злучнікі гэта службовыя словы, якія звязваюць між сабою члены сказу, часткі складанага сказу і сказы. Паводле сінтаксічнай ролі злучнікі падзяляюцца на злучальныя (coordinativae) і падпарадкавальныя (subordinativae).
Злучальныя злучнікі Coniunctiones coordinativae
Падзяляюцца на:
1. спалучальныя copulativae: злучаюць між сабой два элементы.
et, atque, ac (толькі перад зычным, апрача h), -que (энклітычная часціца, якая ставіцца ў канцы наступнага слова)
i, ды
etiam, quoque (ставіцца пасля слова, да якога адносіцца)
таксама, да таго ж
neque, nec, neve, neu
не, і не, таксама не
ne... quidem
нават не
2. раздзяляльныя disiunctTvae: раздзяляюць два элементы, выключаючы адзін з іх.
aut (выбар выключальны)
альбо
vel (выбар уключальны, факультатыўны)
ні
sive, seu
альбо калі, альбо
-ve (энклітычная часціца, прыядноўваецца да канца слова)
альбо; і, таксама
3. супраціўныя adversativae: супрацьпастаўляюць два элементы.
sed, verum
але, a
at, atqui
аднак, ж(а), i ўсё ж
ast
з іншага боку, наадварот
autem, vero (ставяцца пасля слова)
але, а, ж(а), усё ж
tamen, attamen
усё ж (такі), аднак
ceterum
зрэшты, але
immo, immo vero
наадварот, зусім не
quin, quin etiam
наадварот, а нават
quamquam, etsi, tametsi
хаця, хоць бы, нават калі, калі б, нягледзячы на
4. тлумачальныя прычынныя causales declarativae: тлумачаць альбо падаюць прычыну чагосьці.
nam, namque, etenim (ставяцца звычайна на пачатку выразу ці сказу)
бо, сапраўды, менавіта, затое
enim (ставіцца пасля слова)
бо, ж(а); сапраўды, менавіта
5. абагульняльныя | заключныя concluslvae: абагульняюць, падводзяць вынік таму, што сказана.
itaque
такім чынам, вось жа, дык вось
ergo (ставіцца звычайна пасля слова)
значыць, такім чынам, вось жа;
(а) таму
igitur (ставіцца звычайна пасля слова)
тады, у такім выпадку; такім чынам, вось жа
proinde
таму, такім чынам
ideo, idcirco, propterea
таму, з гэтай прычыны, дзеля гэтага
quare (qua re), quamobrem, quocirca
чаму, якім чынам, дзеля чаго, з якой прычыны, з-за чаго
6. абмежавальныя limitativae: акрэсліваюць факт ці меркаванне.
quidem (ставіцца пасля слова)
сапраўды, прынамсі, менавіта, ж(а)
equidem
сапраўды, ж(а), пэўна
7. суадносныя correlatTvae: ставяць у адносіны два ці больш элементаў.
et... et
i... i, як... (гэ)так i
cum... tum
як... так, не толькі... але i
et... neque
з аднаго боку... але з іншага не
modo... modo
то... то
nec... nec (neque... neque)
ні... ні
neque (nec)... et
з аднаго боку не... але з іншага
non modo... sed
не толькі... але
non modo... sed etiam
не толькі... але і
nunc... nunc
то... то
non solum... sed
не толькі... але
non solum... sed etiam
не толькі... але і
non tantum... sed etiam
не толькі... але і
tum... tum
то... то
Падпарадкавальныя злучнікі
Coniunctiones subordinatTvae
Падпарадкавальныя злучнікі могуць быць:
1. мэтавыя finales: уводзяць даданыя сказы мэты.
ut, quo
каб, дзеля таго каб
ne
каб не
neve, neu
і каб не
2. выніковыя consecutlvae: уводзяць даданыя сказы выніку.
ut
(так) што
ut non
(так) што не
3. прычынныя causales: уводзяць даданыя сказы прычыны.
quod, quia, quoniam
таму, бо
quando, quandoquidem
бо, паколькі, як толькі, раз
siquidem
калі сапраўды, калі толькі, бо
cum
бо, паколькі, таму
4. часавыя temporales: уводзяць даданыя сказы часу.
cum
калі
dum, donec, quoad quamdiu
пакуль, да таго часу пакуль
ubi, ubi primum, ut, ut primum, cum primum
як толькі
simul, simul ac, simul atque
як толькі
antequam, priusquam
перш чым, раней чым
postquam
пасля таго як
5. умоўныя conditionales: уводзяць даданыя ўмоўныя сказы.
si
калі
nisi, ni, si non
калі не
sin, sin autem, si minus
калі ж, а калі, але калі, калі ж не, у адваротным выпадку
nisi forte, nisi vero
калі толькі не, хіба толькі
si quidem
калі сапраўды, калі нават
dummodo, dum modo
толькі б, абы толькі
dummodo ne, dum ne
толькі б не, абы толькі не
6. уступальныя concessivae: уводзяць даданыя сказы уступкі.
quamquam, quamvis, licet
хоць, як бы ні, няхай
etsi, tametsi, etiamsi
хаця б нават, нават калі
cum, ut
хоць, няхай
7. параўнальныя comparativae: уводзяць даданыя параўнальныя сказы.
ut, sicut, velut, tamquam
як, (гэ)такяк
tamquam (si), quasi, proinde
усё роўна як, быццам, накшталт, гэтак жа
ut si, velut si, proinde (perinde) ac si
як бы, нібы, нібыта, быццам
ВЫКЛІЧНІК INTERIECTIO
Выклічнікі гэта нязменныя словы, якія выражаюць розныя пачуцці і пабуджэнні, не называючы іх, альбо спрабуюць перадаць розныя гукі.
Падзяляюцца на дзве групы: уласцівыя (propriae), якія могуць ужываццатолькі як выклічнікі, і неўласцівыя (impropriae), якія могуць выкарыстоўваюцца як выклічнікі, але з’яўляюцца іншымі часцінамі мовы.
1. Propriae
Ужываюцца для выказвання:
1) агульных пачуццяў (болю, смутку, радасці, здзіўлення ды інш.) a (ah), ha, io, 6, oh — a! ax! o! ox!
2) радасці: evoe, euhoe — слава! жыве! выдатна!
3) смеху: hahahae, hahae — ха-ха! ха-ха-ха!
4) болю, смутку: ai, au, heu, eheu, ei, hei — ай! вой! авохці! бяда!
5) абурэння ці іроніі: aha, hui, pro, proh — ого! o! ox! ax! ну-ну!
6) здзіўлення ці збянтэжанасці: attat(ae), babae, hem, ehem, pro, vah — ax! ox! гм! хм! вось як! ды ну!
7) пагрозы: vae (з dat.) — бяда! гора!
8) заахвочвання ці іроніі: eia, heia — ну! ану! давай! смялей!
9) звароту, закліку: heus — гэй!
8) патрабавання цішыні: st — пст! ціха!
2. Impropriae
1) abi, abite — прэч! ідзі(це) прэч!
2) age, agedum, agite — ну! ану! давай(це)!
3) bene, recte — добра! слушна!
4) praeclare — выдатна! цудоўна!
5) fu, fufae — фу! фэ!
6) malum, nefas — дрэнь справа! ліха на яго! жах! сорам!
7) ecastor, mecastor — на Кастара! клянуся Кастарам!
8) edepol, pol — на Полюкса! клянуся Полюксам!
9) herciiles, hercdle, hercle, meherciiles, meherciile, mehercle — на Геркулеса! клянуся Геркулесам!
КНІГІ ОНЛАЙН
