Кароткая граматыка лацінскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 120с.
Мінск 2008
Praesens
Imperfectum
Futurum
Perfectum
Praesens
Sing. 1.
inqu-a-m
—
—
inqui-i
—
2.
inqui-s
—
inqui-e-s
inqu-isti
—
3.
inqui-t
inqui-eba-t | inqui-ba-t
inqui-e-t
inqui-t
inqui-a-t
Plur. 1.
inqui-mus
—
—
—
—
2.
—
—
—
—
—
3.
inqui-u-nt
—
—
—
—
Форма inquam — гэта, уласна кажучы, умоўны лад, як regam, і абазначае: я сказаў бы, а таксама кажу і сказаў. Ужываецца толькі як устаўка ў простай мове і ставіцца перад дзейнікам, напрыклад: inquit Cicero — кажа Цыцэрон.
For
for, fatus sum, far! — мовіць, устарэлае: рачы, выракаць
Indicativus
Imperativus
Infinitivus
Praesens
Futurum
Perfectum
Plusquamperfectum
praesentis
fa-tur fa-ntur
fa-b-or fa-b-i-tur
fatus est fati sunt
fatus eram fatus erat
fare
fari (farier)
Gerundium
Gerundivum
Supinum
Participium
fa-nd-i fa-nd-o
fa-nd-us
fatu
praesentis
perfecti
fa-nt-i
fa-nt-em
fa-tus
Ужо ў класічную эпоху формы ад дзеяслова for успрымаліся як архаічныя і ўжываліся рэдка. Больш пашыранымі былі дзеясловы, складзеныя з for, напрыклад: affor — казаць да кагосьці, effor — вымаўляць, interfor — перапыняць, praefor — казаць спярша, рабіць уступ, profor -— апавядаць, прадказваць.
Memini, odi, coepi
ММШММ MMMI
memini, meminisse — памятаць
odi, odisse — ненавідзець
coepi, coeptum, coepisse — пачаць
Inc
icativus
Perfectum
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
memin-i memin-isti memin-it memin-imus memin-istis memin-erunt
od-i od-isti
od-it od-imus od-istis od-erunt
coep-i coep-isti coep-it coep-imus coep-istis coep-erunt
Pperf.
Sing. 1.
2.
memin-era-m memin-era-s i Г.Д.
od-era-m od-era-s i Г.Д.
coep-era-m coep-era-s i г.д.
Fut. II
Sing. 1.
2.
memin-er-o memin-eri-s i Г.Д.
od-er-o od-eri-s i Г.Д.
coep-er-o coep-eri-s i г.д.
Coniunctivus
Perf.
Sing. 1.
2.
memin-eri-m memin-eri-s i Г.Д.
od-eri-m od-eri-s
i Г.Д.
coep-eri-m coep-eri-s i г.д.
Pperf.
Sing. 1.
2.
memin-isse-m
-memin-isse-s i Г.Д.
od-isse-m od-isse-s i Г.Д.
coep-isse-m coep-isse-s i Г.Д.
Imperativus
Sing. 2. memen-to!
Plur. 2. memen-tote!
Infinitivus
memin-isse
od-isse
coep-isse
Fut.: coept-ur-um esse
Participium
Fut.: os-ur-us, a, um
Perf.: coept-us, a, um Fut.: coept-iirus, a, um
Гэтыя дзеясловы маюць толькі формы сістэмы пэрфэкта. Пры гэтым пэрфэкт memini i odi мае значэнне цяперашняга часу, плюсквампэрфэкт імпэрфэкта, а будучае другое будучага першага. Пэрфэкт ад coepi мае значэнне мінулага часу я пачаў.
■мм амаам ■■■ Ave, salve, vale, cedo, quaeso *«■ —
ave (have)! avete (havete)! ад дзеяслова aveo (haveo), , , avere (havere) — моцна жадаць i salve!, salvete! salveto! ад salveo, , , salvere — добра пачувацца гэта формы загаднага ладу, якія ўжываліся як выразы вітання альбо (радзей) развітання з прыкладна аднолькавым значэннем: вітаю (цябе, вас)! альбо бывай(це) здаровы(я)\
vale!, valete! формы загаднага ладу ад дзеяслова valeo, valui, valitum, ere — быць здаровым, ужываліся пры развітанні са значэннем: бывай(це) здаровы(я)!
cedo, cette (з се + do, date) размоўныя выразы са значэннем: дай(це), давай(це); скажы(це); паслухай(це).
quaeso, quaesumus — выразы просьбы: прашу, просім, калі ласка.
Безасабовыя дзеясловы Verba impersonalia
Безасабовымі называюцца дзеясловы, якія ўжываюцца без указання асобы, гэта значыць без выражанага дзейніка. Умоўна гэтыя дзеясловы, якія сустракаюцца пераважна ў 3-й асобе адзіночнага ліку, можна падзяліць на тры групы:
1. Дзеясловы, якія абазначаюць атмасферныя з’явы;
disserenat
disserenavit
disserenare
распагоджваецца, стаіць добрае надвор ’е
fulget
fulsit
fulgere
бліскае
fulgurat
fulguravit
fulgurare
б ’е маланка
gelat
gelavit
gelare
падмарожвае
grandinat
grandinavit
grandinare
ідзе град
lapidat
lapidavit |
lapidatum est
lapidare
ідзе каменны дождж
lucet
—
lucere
світае, днее
lucescit
luxit
lucescere
illucescit
illuxit
illucescere
vesperascit
vesperavit
vesperascere
вечарэе
advesperascit
advesperavit
advesperascere
ningit
ninxit
ningere
ідзе снег
pluit
pluit
pluere
ідзе дождж
tonat
tonuit
tonare
грыміць гром
2. Дзеясловы, якія абазначаюць пачуцці'.
miseret
miseritum est |
(радзей) miseruit
misereri
шкада
paemtet
paenituit
paenitere
шкада
piget
piguit | (радзей) piguit
pigere
непрыемна, прыкра
pudet
puditum est | puduit
pudere
сорамна
taedet
pertaesum est
taedere
сумна, надакучвае
3. Дзеясловы, якія абазначаюць прыемнасць, неабходнасць, вынік і да т.п.:
libet
libuit | libitum est
libere
пажадана, прыемна
licet
licuit | licitum est
licere
дазволена, можна
convenit
convenit
convenire
падыходзіць, пасуе
expedit
expediit
expedire
карысна, выгодна
oportet
oportuit
oportere
трэба
placet
placuit | placitum est
placere
падабаецца
interest
interfuit
interesse
важна
refert
retulit
referre
iuvat
iuvit
iuvare
прыемна
(non) fallit
fefellit
fallere
(не) схавана, (не)вядома
(non) praeterit
praeteriit
praeterire
fugit
fugit
fugere
схавана, прапушчана
decet
decuit
decere
гожа, належна
dedecet
dedecuit
dedecere
нягожа, не прыстоіць
praestat
praestitit
praestare
лепей
accidit
accidit
accidere
выпадае
contingit
contigit
contingere
здараецца, адбываецца
evenit
evenit
evenire
выходзіць, здараецца
patet
patuit
patere
ясна, відавочна
constat
constitit
constare
вядома
liquet
liquit
liquere
ясна
Безасабовыя дзеясловы — гэта ў сутнасці дзеясловы, дзейнік якіх замоўчваецца, магчыма дзеля таго, каб пазбегнуць празмернасці і паўтору, выразаў тыпу: бліскавіца бліскае, гром грыміць ды інш. У прынцыпе, кожны дзеяслоў можа быць ужыты безасабова, напрыклад: itur—-ідзецца, ідуць, amatur—любяць, amandum est — трэба любіць ды інш.
ПРЫНАЗОЎНІК PRAEPOSITIO
Прыназоўнікі гэта нязменныя службовыя словы, якія ўдакладняюць і размяжоўваюць значэнні склонаў і ўказваюць на адносіны паміж членамі сказу. Паходзяць ад прыслоўяў, адны з якіх заўсёды спалучаліся з назоўнікамі альбо займеннікамі і з цягам часу перайшлі ў шэраг прыназоўнікаў, а іншыя, прыяднаўшыся да дзеясловаў, сталі прыстаўкамі (praeverbia). Але частка прыназоўнікаў можа выступаць таксама і ў ролі прыслоўяў:
adversum adversus ante circa circiter circum
citra clam contra coram extra infra
intra iuxta palam pone post praeter
prope propter subter
super supra ultra
У лацінскай мове, у адрозненне ад беларускай, прыназоўнікі могуць спалучацца толькі з двума склонамі — асс. i аЫ. Прычым некаторыя ўжывацца з абодвума склонамі, а іншыя толькі з адным. Апрача таго ў якасці прыназоўнікаў выкарыстоўваюцца склонавыя формы назоўнікаў causa, gratia — дзеля, якія спалучаюцца з gen.
1. Толькі з ablativus ужываюцца гэткія прыназоўнікі, якія лепш запамятаць у такім парадку:
ab i coram, ex i de, cum i sine, pro i prae.
N.b.: Прыназоўнік ab мае яшчэ фанетычная варыянты а (перад зычнымі апрача h) i abs (пераважна перад te), а прыназоўнік ex варыянт е (перад зычнымі апрача h).
2. 3 ablativus i accusativus ставяцца прыназоўнікі:
in, sub, super.
3. Толькі з accusativus ужываюцца ўсе астатнія прыназоўнікі.
Сінтаксічныя адносіны, на якія ўказваюць прыназоўнікі, могуць выражаць значэнне месца, часу альбо пераноснае.
Прыназоўнікі з вінавальным склонам
Praepositiones cum accusativo
Прыназоўнік
Месца
Час
Пераноснае значэнне
1.
ad — да, пры, на
ad flumen (venire) — да ракі
ad flumen (situs) — nad ракою
ad occidentem — на захад
ad portam (stat) — пры браме
ad vesperum (redire) — nad вечар
ad tempus — паводле абставінаў
ad centum — nad emo,
каля cma
ad omnia paratus — на ўсё гатовы
ad clamorem — на
крык
ad arbitrium suum —-
на свой odyM
2.
adversus, adversum — (на)супраць
adversus montem — насупраць гары
adversus legem (agere) — насуперак | супраць закону
3.
ante — nepad, da
ante urbem — перад местам | горадам
ante lunam novam — nepad маладзіком
ante omnes (diligit) ■— больш за іншых
4.
apud —y, ля
apud Romanos—y рымлянаў
apud focum (sedens) — ля вогнішча /
агменю
apud iudlces — nepad суддзямі apud forum — на форуме
apud se esse — валоdapb сабою, быць пры свябомосці
apud Homerum —y (творах) Гамэра
5.
circum, circa, circiter —
вакол, каля
circum (circa) urbem
— вакол места
circa (circiter) meridiem — каля поўдня
circa (circiter) centum milites— каля cma жаўнераў
circa verba dissensio — спрэчка наконт словау
6.
cis, citra — на гэты бок, з гэтага боку
cis (citra) flumen — 3 гэтага боку ракі
cis dies paucos — на працягу некалькіх бзён
citra usum — без doceedy
cis naturae leges —y межах законаў прыpodbi
7.
contra — (на) супраць
contra portum — насупраць порту
—
contra hostes (pugnare) — супраць ворагаў
8.
erga — nepad, (у адносінах) da
erga aedes — nepad бубынкам
erga regem fides — вернасць y абносінах da караля, вернасць каралю erga patriam amor — любоў da бацькаўшчыны
9.
extra — за, па-за, звонку
extra urbem (est) — па-за местам
extra muros (egredi) — па-за муры
extra ordinem не за naрабкам, набзвычайна extra culpam (est) без віны
10.
infra —
ніжэй, nad
infra pontem (flumen transire) — ніжэй
маста
infra Caesarem fuit — жыў пасля Цэзара
infra infimos homines — горш за найгоршых людзей
11.
inter — (na) між, у час
inter Italiam et Graeciam — паміж Італіяй і Грэцыяй
inter horam quintam et sextam — паміж пятай i шостай гадзінай inter quinquennium — на npaцягу пяці год inter cenam — падчас абеду
inter nos — між намі
12.
intra —
унутры, усярэдзіне, умежах
intra urbem —
y месце
intra sex
menses — на працягу шасці месяцаў
intra se — (cast) y сабе
13.
iuxta — побач
iuxta aram — ля ахвярніка
iuxta finem vitae — напрыканцы жыцця
iuxta praeceptum — згодна з прадпісаннем
14.
ob — перад, дзеля, з прычыны
ob oculos — перад вачыма
—
quam ob rem — дзеля чаго, чаму
ob merita sua — дзеля ягоных заслугаў
15.
penes —
у (валоданні / руках), пры
penes vos —
y вас, пры eae
penes te es? — ты ў сваім розуме?
16.
per — праз, на працягу, у
per Alpes (transire) — праз Альпы
per tres annos — на працягу трох гадоў per noctem — уначы
КНІГІ ОНЛАЙН
