Кароткая граматыка лацінскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 120с.
Мінск 2008
Формы сістэмы пэрфэкта ўтвараюцца правільна.
Дзеясловы, складзеныя з fero:
af-fero
at-tdlT
al-latum
af-ferre
прыносіць
au-fero
abs-tulT
ab-latum
au-ferre
адносіць, забіраць
con-fero
con-tulT
col-latum
con-ferre
зносіць, параўноўваць
de-fero
de-tulT
de-latum
de-ferre
пераносіць уніз, здымаць
dif-fero
dis-tdlT
di-latum
dif-ferre
адкладваць, адтэрміноўваць
dif-fero
—
—
dif-ferre
разрознівацца, адрознівацца
ef-fero
ex-tulT
e-latum
ef-ferre
выносіць
in-fero
in-tulT
il-latum
in-ferre
уносіць
of-fero
ob-tulT
ob-latum
of-ferre
прапаноўваць, ахвяраваць
per-fero
per-tulT
per-latum
per-ferre
пераносіць
prae-fero
prae-tulT
praelatum
prae-ferre
несціперад, надаваць перавагу
pro-fero
pro-ttilT
pro-latum
pro-ferre
выносіць уперад
re-fero
ret-tdlT
re-latum
re-ferre
несці назад, паведамляць
trans-fero
trans-tdlT
trans-latum
trans-ferre
пераносіць, перастаўляць
tollo
sus-tdlT
sub-latum
tollere
падымаць, здымаць, адкідаць
Eo
SS»MS ЯВВ MM
eo, ii, Itum, Ire — ісці
Сістэма інфэкта
Сістэма пэр
іфэкта
Indicativus
Coniunctlvus
Imperativus
Indicativus
ConiunctTvus
Praesens
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
e-o
T-s i-t T-mus T-tis e-u-nt
e-a-m e-a-s e-a-t e-a-mus e-a-tis e-a-nt
I!
T-te!
Perfectum
i-T Isti i-it i-imus Istis i-erunt
i-eri-m i-eri-s i-eri-t i-eri-mus i-eri-tis i-eri-nt
Imperfectum
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
T-ba-m T-ba-s T-ba-t T-ba-mus T-ba-tis i-ba-nt
T-re-m T-re-s
T-re-t T-re-mus T-re-tis
T-re-nt
Plusquamperfectum
i-era-m i-era-s i-era-t i-era-mus i-era-tis i-era-nt
isse-m isse-s isse-t isse-mus isse-tis isse-nt
Futurum I
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
X
T-b--o T-b-i-s
T-b-i-t
T-b-I-mus
T-b-i-tis
i-b-u-nt
T-to!
(i-to!)
T-tote e-unto!
Futurum II
i-er-o i-eris i-eri-t i-eri-mus i-eri-tis i-eri-nt
Infinitivus
Participium
Gerundium: e-u-ndT i г.д.
Supinum I: Itum
Praes.
i-re
i-ens (gen. euntis)
Fut.
iturum, -am, -um, ituros, -as, -a esse
it-Qr-us, a, um
Gerundivum: eundum est
Supinum II:
Itu
Perf.
Isse
Ttum
У сістэме інфэкта ў большасці выпадкаў захоўваецца аснова І-, радзей е(вылучана друкам). Формы сістэмы пэрфэкта ўтвараюцца правільна, толькі спалучэнне -ііперад s зліваецца ў -Т (вылучана друкам). Пасіўныя формы ўжываюцца ў безасабовых канструкцыях: itur — ідуць, ідзецца', itum est — ішлі, ішлося', eundum est — трэба ісці. Пасіўная форма інфінітыва цяперашняга часу ТгІ ў спалучэнні з
формаю супіна на -um утварае infinitivus futuri passivi: laudatum Iri, monitum Iri i г.д.
Дзеясловы, складзеныя з eo:
ab-eo
ab-ii
ab-Itum
ab-ire
адыходзіць, сыходзіць
ad-eo
ad-ii
ad-Itum
ad-Tre
прыходзіць
circum-eo
circum-ii
circum-itum
circum-Tre
абыходзіць
со-ео
co-iT
co-Itum
co-Tre
сыходзіцца, злучацца
ех-ео
ex-ii
ex-Itum
ex-ire
выходзіць
іп-ео
in-ii
in-itum
in-ire
уваходзіць
inter-eo
inter-ii
inter-Itum
inter-ire
гінуць
ob-eo
ob-iT
ob-Itum
ob-Tre
ісці насустрач, браць на сябе
red-eo
red-il
red-Itum
red-ire
ісці назад, вяртацца
рег-ео
per-iT
per-Itum
per-ire
гінуць
praeter-eo
praeter-ii
praeter-Itum
praeter-ire
праходзіць, мінаць
prod-eo
prod-iT
prod-Itum
prod-ire
выходзіць наперад, выступаць
sub-eo
sub-iT
sub-Itum
sub-ire
падыходзіць
trans-eo
trans-ii
trans-Itum
trans-ire
пераходзіць
ven-eo
ven-iT
—
ven-Ire
ісці на продаж, прадавайца
На ўзор eo спрагаюцца таксама недастатковыя дзеясловы queo, quivi (quii), (quitum), quire — магчы i nequeo, nequivi, nequitum, nequire — не магчы. Часцей ад ix ужываюцца формы прэзэнса і імпэрфэкта.
Дзеяслоў veneo (ад venum ео -— іду на продаж), выкарыстоўваецца як пасіўны адпаведнік да дзеяслова vendo (ад venum do — даю на продаж) — прадаваць.
Volo, nolo, malo
ШЯ№ ЖМ® жжк
volo, volui, velle — хацець
nolo (з non volo), nolui, nolle — не хацець, не жадаць
malo (з magis volo), malui, malle — больш хацець, аддаваць перавагу
Сістэма інфэкта
Indicativus
Coniunctivus
Praesens
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3
volo
vis
vult
voltimus vultis volunt
nolo
non vis non vult
nolQmus non vultis nolunt
malo mavis mavult malumus mavultis malunt
velim velis velit velimus velitis velint
nolim nolis nolit nolimus nolitis nolint
malim malis malit malimus malitis malint
Imperfectum
Sing. 1.
2.
3.
vol-eba-m vol-eba-s i Г.Д.
nol-eba-m nol-eba-s i Г.Д.
mal-eba-m mal-eba-s i Г.Д.
velle-m velle-s
І Г.Д.
nolle-m nolle-s i Г.Д.
malle-m malle-s
i Г.Д.
Futurum I
Sing. 1.
2.
3.
vol-a-m vol-e-s i Г.Д.
nol-a-m nol-e-s i Г.Д.
mal-a-m mal-e-s i Г.Д.
Imperativus praesentis
Infinitivus
velle
nolle
malle
Sing. 2.
Plur. 2.
—
noli!
nolT-te!
—
Participium
Imperativus futuri
vol-ens
nol-ens
Sing. 2.
Plur. 2.
—
noh-to!
noli-tote!
—
Формы сістэмы інфэкта ўтвараюцца ад асновы vol-|vel-. Формы, якія маюць асаблівасці ў спражэнні, вылучаныя друкам. Дзеяслоў malo не мае participium praesentis.
Формы сістэмы пэрфэкта ўтвараюцца правільна ад пэрфэктных асноваў volu-, nolu-, main-:
volui, volueram, voluero, voluerim, voluissem; nolui, nolueram, noluero, noluerim, noluissem; malui, malueram, maluero, maluerim, maluissem i г.д.
Fio
fio, factus est, fieri —рабіцца, ставацца, адбывацца, здарацца
Indicativus
Coniunctivus
Imperativus
Praesens
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
fi-o fl-S fl-t
fi-u-nt
fT-a-m fT-a-s fT-a-t fT-a-mus fT-a-tis fT-a-nt
Praesens: (fi) (fi-te) Futurum: (fi-to) (fi-tote)
Imperfectum
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
fT-eba-m fi-eba-s fi-eba-t fT-eba-mus fi-eba-tTs fi-eba-nt
fi-ere-m fi-ere-s fi-ere-t fi-ere-mus fi-ere-tis fi-ere-nt
Infinitivus
Praesens: fieri
factum, , -am,-um
Perfectum: , , F esse
factos, -as, -a futurum,
_ -am, -um,
Futurum: , .. Fesse
futuros, -as, -a
, fore
альбо: , ,
factum in
Futurum I
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
fT-a-m fi-e-s fi-e-t fi-e-mus fT-e-tis fT-e-nt
Perfectum
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
factus, -a, -um ■<
facti, -ae, -a <
'sum es
west 'sumus estis
^sunt
[sim factus, -a, -um-< sis
Lsit
("simus facti, -ae, -a ■< sitis
Uint
Plusquamperfectum
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
factus, -a, -um <
facti, -ae, -a -
'eram eras
.erat
'eramus eratis
„ erant
Г essem factus, -a, -um< esses lesset facti, -ae, -a Гessemus ■< essetis lessent
Participium
Praesens: —
Perfectum: factus, a, um
Futurum: futurus, a, um
Futurum II
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
factus, a, um*
facti, -ae, -a -1
'ero eris erit
r erimus eritis
.erunt
Gerundivum
faciendus, a, um
У сістэме інфэкта дзеяслоў fio спрагаецца амаль цалкам на ўзор дзеясловаў IV спражэння (аднак захоўвае доўгае Ттаксама перад галоснымі) з выняткам інфінітыва цяперашняга часу і ўмоўнага ладу імпэрфэкта (вылучаныя друкам, да таго ж іў аснове скарачаецца).
Формы сістэмы пэрфэкта ўтвараюцца ад асновы дзеяслова facio — раблю. Увогуле, fio ўжываецца таксама як залежны стан ад гэтага дзеяслова; гэта датычыць таксама і дзеясловаў, складзеных з facio, пераважна тых, у якіх карэнны галосны а не перайшоў у і. Напрыклад, пасіўным адпаведнікам да patefacio будзе patefio, да labefacio — labefio, але да conficio правільная пасіўная форма будзе conficior, да afficio — afficior і г.д.
Edo
edo, edi, esum, edere — есці
Сістэма інфэкта
Indicativus
ConiunctTvus
Imperativus
Praesens
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
ed-o
ed-i-s es
ed-i-t est
ed-I-mus estis
ed-I-tis ed-u-nt
ed-a-m ed-i-m
ed-a-s ed-i-s
ed-a-t ed-i-t
ed-a-mus ed-T-mus
ed-a-tis ed-I-tis
ed-a-nt ed-i-nt
Praesens
ed-e! es!
ed-ite! es-te!
Imperfectum
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
ed-eba-m ed-eba-s ed-eba-t ed-eba-mus ed-eba-tis ed-eba-nt
ed-ere-m
cd-ere-s esse-s
ed-ere-t esse-t
ed-ere-mus esse-mus
ed-ere-tis
ed-ere-nt esse-nt
Futurum I
ed-I-to! es-to!
ed-I-to! es-to!
ed-i-tote! es-tote! ed-u-nto!
Futurum I
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
ed-a-m ed-e-s ed-e-t ed-e-mus ed-e-tis ed-e-nt
Infinitivus ed-ёге esse
Participium ed-ens
Gerundium
ed-end-i
Дзеяслоў edo пры спражэнні ў сістэме інфэкта часам мае паралельныя формы. Адны з іх утвараюцца ад асновы edі спрагаюцца як дзеясловы Ша спражэння. Другія паходзяць ад той жа асновы, але гук d перад наступнымі s i t перайшоў у s (гл. правыя слупкі ў ячэйках табліцы). У выніку гэтыя формы знешне сталі падобнымі да формаў ад дзеяслова sum, ад якіх адрозніваюцца даўжынёю галоснага e: es ты ёсць, es — ты ясі і г.д. Параўнайце падобную з’яву ў беларускай мове: ён есць, ён ёсць.
Апрача таго, ва ўмоўным ладзе цяперашняга часу побач з пазнейшымі формамі (слупок злева) захаваліся больш старажытныя, якія з’яўляюцца рэшткамі былога пажадальнага ладу аптатыва (слупок справа).
Формы сістэмы пэрфэкта ўтвараюцца рэгулярным чынам; толькі супіны могуць мець у аснове падвойнае ss: es(s)um, es(s)fl.
Недастатковыя дзеясловы Verba defectiva
Гэта дзеясловы, што маюць не ўсе формы спражэння. Іх можна падзяліць на тры групы:
1. Дзеясловы, ад якіх ужываюцца пераважна толькі некаторыя формы інфэкта:
аіо — кажу (так), сцвярджаю; inquam — кажу; for, fatus sum, fari — мовіць, рачы, выракаць.
2. Дзеясловы, ад якіх пераважна ўжываюцца формы пэрфэкта: memini, meminisse — памятаць', odi, odisse — ненавідзець', coepi, coepisse — пачаць.
3. Ізаляваныя формы:
ave (have) — добры дзень, вітаю’, salve — добры дзень, добрага здароўя; vale — бывай здаровы; cedo — дай, давай; quaeso — прашу, калі ласка.
ОЙЖ» W*« ШТСЖ
Аіо
Indicativus
ConiunctTvus
Praesens
Imperfectum
Perfectum
Praesens
Sing. 1.
ai-o
ai-eba-m
—
—
2.
ai-s
ai-eba-s
—
—
3.
ai-t
ai-eba-t
ai-t
ai-a-t
Plur. 1.
—
(ai-eba-mus)
—
—
2.
—
(ai-eba-tis)
—
—
3.
ai-u-nt
ai-eba-nt
Participium ai-ens — які кажа (пгак), які сцвярджае
Ужываецца ў простай і ўскоснай мове, перадусім у цытатах, напрыклад: ut ait Caesar — як кажа Цэзар. Вядомы таксама выраз аіп? (з aisne?) — ты (так) кажаш? Сапраўды?
Inquam
Indicativus
ConiunctTvus
КНІГІ ОНЛАЙН
