Кароткая граматыка лацінскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 120с.
Мінск 2008
eram eras erat
eramus eratis erant
Plusquamperfectum coniunctivi я быў бы пахваліў, ты быў бы пахваліў і г.д.
laudav-' monurexcepaudiv-
-isse-m
-isse-s
-isse-t
-isse-mus
-isse-tis
-isse-nt
Plusquamperfectum coniunctivi
я быў бы пахвалены (раней), ты быўбы пахвалены (раней) і г.д.
laudatus (-a, -um), monitus, rectus, captus, auditus laudati (-ae, -a), moniti, recti, capti, auditi
essem
, esses esset
essemus
” essetis essent
Futurum II indicativi я пахвалю (перш чым), ты пахваліш (перш чым) і г.д.
laudav' monuгёхсёрaudlv-
-ёг-о
-eri-s
^-eri-t -eri-mus
-eri-tis
-eri-nt
Futurum II indicativi я буду пахвалены (перш чым), ты будзеш пахвалены (перш чым) і г.д.
laudatus (-a, ' -um), monitus, rectus, captus, auditus
laudati (-ae, ' -a), moniti, recti, capti, auditi
ero eris erit
erimus
►eritis erunt
Infinitivus пахваліць, пераканаць і Г.д.
laudav” monuгёхсёрaudlvJ
►-isse
Infinitivus быць пахваленым, быць перакананым і Г.д.
laudatum (-am,-um) monitum, rectum, captum, auditum
” esse
Асаблівасці спражэння
1. У другой асобе адзіночнага ліку формаў залежнага стану замест канчатку -ris можа быць -ге. Напрыклад: laudaberis = laudabere, monereris = monerere ды інш.
2. У трэцяй асобе множнага ліку пэрфэкта замест канчатку -erunt можа быць -ёге. Напрыклад: laudaverunt = laudavere, monuerunt = monuere ды інш.
3. У дзеяслоўных формах сістэмы пэрфэкта на -avi, -evi, -Ivi i вытворных ад іх могуць выпадаць склады -vii -ve-, а перад ёг — зычны V. Такім чынам утвараюцца паралельныя скарочаныя формы, напрыклад:
laudavisti = laudasti laudavistis = laudastis laudaverunt = laudarunt delevisse = delesse
deleverim = delerim audiveram = audieram audivissem = audissem audivero = audiero ды інш
4. Некаторыя дзеясловы маюць participium perfecti passivi з актыўным значэннем. Напрыклад: pransus —які паснедаў, cenatus — які паабедаў, potus — які выпіў, iuratus — які прысягнуў, exosus — які зненавідзеў.
Апісальнае спражэнне Coniugatio periphrastica
Гэты від спражэння існуе ў двух станах: незалежным і залежным.
Coniugatio periphrastica activa — апісальнае спражэнне незалежнага стану абазначае намер альбо абавязак нешта зрабіць і ўтвараецца спалучэннем participium futuri activi з асабовымі формамі дапаможнага дзеяслова sum.
Coniugatio periphrastica passiva — апісальнае спражэнне залежнага стану абазначае, што хтосьці павінен быць паддадзены пэўнаму (уз)дзеянню, і ўтвараецца спалучэннем participium futuri passivi (gerundivum) з асабовымі формамі дапаможнага дзеяслова sum.
Час, лад, асоба і лік вызначаюцца па форме дапаможнага дзеяслова sum. Умоўны лад апісальнага спражэння звычайна ўжываецца ў даданых сказах, а інфінітыў у зваротах accusativus cum infinitivo i nominativus cum infinitivo. Ix значэнне вызначаецца кантэкстам.
Апісальнае спражэнне незалежнага стану
Coniugatio periphrastica activa
Indicativus
Praesens: laudaturus, a, um sum (es, est i г.д.)—ямаю (ты маеш, ён мае і г.д j намер хваліць; збіраюся (збіраешся, збіраецца) хваліць
Imperfectum: laudaturus, a, um eram — я меў намер, збіраўся хваліць
Perfectum: laudaturus, a, um fui —я сабраўся хваліць
Plusquamperfectum: laudaturus, a, um fueram — я сабраўся быў хваліць
Futurum I: laudaturus, a, um ero — я буду мець намер хваліць
Futurum II: laudaturus, a, um fuero — я буду мець намер хваліць (перш чым).
Coniunctivus
Praesens: laudaturus, a, um sim (sis, sit i г.д.)
Imperfectum: laudaturus, a, um essem
Perfectum: laudaturus, a, um fuerim
Plusquamperfectum: laudaturus, a, um fuissem
Infinitivus
Praesens: laudaturus, a, um esse
Perfectum: laudaturus, a, um fuisse
Апісальнае спражэнне залежнага стану
Coniugatio periphrastica passiva
Апісальнае спражэнне залежнага стану можа быць асабовым і безасабовым. Асабовае ўтвараецца ад пераходных дзеясловаў спалучэннем герундыва з асабовымі формамі дапаможнага дзеяслова sum.
Indicativus
Praesens: laudandus, a, um sum (es, est i г.д.) — я (ты, ён і г.д j павінен быць хвалены, мяне (цябе, яго) трэба хваліць
Imperfectum: laudandus, a, um eram — мяне трэба было хваліць
Perfectum: laudandus, a, um fui —мяне трэба было пахваліць
Plusquamperfectum: laudandus, a, um fueram — мяне трэба было пахваліць (раней)
Futurum I: laudandus, a, um ero — мяне трэба будзе хваліць
Futurum II: laudandus, a, um fuero — мяне трэба будзе пахваліць (перш чым)
Coniunctivus
Ужываецца пераважна ў даданых сказах (гл. вышэй).
Praesens: laudandus, a, um sim (sis, sit i г.д.)
Imperfectum: laudandus, a, um essem
Perfectum: laudandus, a, um fuerim
Plusquamperfectum: laudandus, a, um fuissem
Infinitivus
Praesens: laudandus, a, um esse
Perfectum: laudandus, a, um fuisse
Безасабовая форма апісальнага спражэння ўжываецца, калі дапаўненне не выражана, альбо калі дзеяслоў непераходны. Утвараецца спалучэннем герундыва ў ніякім родзе адзіночнага ліку з трэцяй асобаю дзеяслова sum.
Напрыклад:
Expectandum est — трэба чакаць.
Moriendum fuit — трэба было памерці.
Калі ўказаная асоба, якая робіць дзеянне, то яна і ў асабовай і ў безасабовай форме ставіцца ў давальным склоне. Асоба альбо прадмет, над якімі павінна рабіцца дзеянне, выражаецца назоўнікам, ставіцца ў асабовай форме і выступае як дзейнік у сказе. Напрыклад:
Filius meus mihi laudandus est—мне трэба хваліць сына (літ. сын павінен быць мною пахвалены).
Mihi veniendum est — мне трэба прыйсці.
Адкладальныя дзеясловы Verba deponentia
Гэта дзеясловы, якія маюць пасіўныя формы, але актыўнае значэнне. Яны падаюцца ў слоўніках у трох формах:
hortor, hortatus sum, hortari (альбо скарочана hortor, atus sum, ari) — заахвочваю',
vereor, veritus sum, vereri (vereor, itus sum, eri) — баюся;
utor, usus sum, uti —ужываю, карыстаюся',
patior, passus sum, pati — цярплю',
partior, partitus sum, partiri (partior, Itus sum, iri) — дзялю.
Яны з’яўляюццарэшткамі колішняга сярэднягастану, які абазначаў дзеянне, накіраванае на сам дзейнік. Блізкія да іх беларускія дзеясловы накшталт: смяюся, баюся. Паводле антычных граматыкаў, гэтыя дзеясловы нібы адклалі сваё пасіўнае значэнне, таму і называюцца verba deponentia (ад depono — адкладаю) адкладальнымі або дэпанэнтнымі.
Але яны маюць таксама і некаторыя актыўныя формы з актыўным значэннем, а менавіта:
participium praesentis: hortans —які заахвочвае', participium futuri: hortaturus — які мае намер заахвочваць;
infinitivus futuri: hortaturum esse — заахвочваць (y будучым);
gerundium: hortandi — заахвочвання.
3 іншага боку, яны маюць і адну пасіўную форму з пасіўным значэннем, а менавіта:
hortatus, a, um л hortati, ae, a
veritus, a, um sum, sim veriti, ae, a sumus, simus
usus, a, um > eram, essem usi, ae, a > eramus, essemus
passus, a, um ero passi, ae, a erimus
partitus, a, um ' partiti, ae, a 2
parti-ens partit-us partit-(ir-us
parti-ri partitus esse partiturus esse
parti-endi parti-end-us partit-um partit-ii
pati-ens pass-us pass-й r-us
pat-I passus esse passurus esse
pati-endi pati-end-us pass-um pass-ii
ut-ens us-us us-Or-us
ut-T usus esse usurus esse
ut-endi, ut-end-us us-um us-0
vere-ns verit-us verit-ur-us
vere-ri veritus esse veriturus esse
vere-ndT vere-nd-us verit-um verit-u
horta-ns hortat-us hortat-Or-us
horta-ri hortatus esse hortaturus esse
horta-ndT horta-nd-us hortat-um hortat-ii
Сістэма пэрфэкта
Part, praes.
Part. perf.
Part. fut.
Inf. praes.
Inf. perf.
Inf. fut.
Gerundium Gerundivum Supina
gerundivum: hortandus — які павінен заахвочвацца, якога трэба заахвочваць.
Некаторыя адкладальныя дзеясловы маюць participium perfecti з пасіўным значэннем (побач з актыўным): comitatus — суправоджаны, dimensus — адмераны, partitus — падзелены.
Спрагаюцца адкладальныя дзеясловы гэтак жа, як і звычайныя дзеясловы ў залежным стане (гл. табліцу).
Паўадкладальныя дзеясловы Verba semideponentia
Да іх належаць некалькі дзеясловаў, у якіх адна частка формаў актыўная, а другая пасіўная. Паўадкладальныя дзеясловы можна падзяліць на дзве групы:
1) дзеясловы, якія паводзяць сябе як адкладальныя (гэта значыць маюць пасіўную форму і актыўнае значэнне) у формах сістэмы пэрфэкта:
audeo, ausus sum, audere — наважвацца, асмельвацца',
gaudeo, gavisus sum, gaudere — радавацца',
soleo, solitus sum, solere —мець звычку, звыкаць', fido, fisus sum, fidere — верыць, давяраць;
confido, confisus sum, confidere — цвёрда верыць, спадзявацца;
diffido, diffisus sum, diffidere — не верыць, не давяраць',
2) дзеясловы, якія паводзяць сябе як адкладальныя ў формах сістэмы інфэкта.
revertor, reverti, reverti — вяртацца.
Няправільныя дзеясловы Verba anomala
Няправільнымі называецца невялікая група дзеясловаў, якія адрозніваюцца пры спражэнні ў сістэме інфэкта ад дзеясловаў правільных. У сістэме пэрфэкта такога адрознення няма.
Fero
fero, tuli, latum, ferre — несці
Сістэма інфэкта
Activum
Passivum
Indicativus
Coniunctivus
Indicativus
Coniunctivus
Praesens
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
fer-o
fer-s fer-t
fer-i-mus
fer-tis fer-u-nt
fer-a-m fer-a-s fer-a-t fer-a-mus fer-a-tis fer-a-nt
fer-or fer-ris
fer-tur
fer-I-mur fer-i-mini fer-u-ntur
fer-a-r fer-a-ris fer-a-tur fer-a-mur fer-a-mini fer-a-ntur
Imperfectum
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
fer-eba-m fer-eba-s fer-eba-t fer-eba-mus fer-eba-tis fer-eba-nt
fer-re-m fer-re-s fer-re-t fer-re-mus fer-re-tis fer-re-nt
fer-eba-r fer-eba-ris fer-eba-tur fer-eba-mus fer-eba-mini fer-eba-ntur
fer-re-r fer-re-ris fer-re-tur fer-re-mur fer-re-mini fer-re-ntur
Futurum I
Sing. 1.
2.
3.
Plur. 1.
2.
3.
fer-a-m fer-e-s fer-e-t fer-e-mus fer-e-tis fer-e-nt
fer-a-r fer-e-ris fer-e-tur fer-e-mur fer-e-mini fer-e-ntur
Imperativus praesentis
Sing. 2.
Plur. 2.
fer! fer-te!
fer-re!
(fer-i-mini!)
Imperativus futflri
Sing. 2.
3.
Plur. 2.
3.
fer-to!
fer-to! fer-tote!
fer-u-nto!
Infinitivus
Participium
Gerundium
Gerundivum
Activum
Passivum
fer-re
fer-ri
ferens, entis
ferendi
ferendus, a, um
Формы сістэмы інфэкта дзеяслова fero ўвогуле адпавядаюць формам Ша спражэння. Формы, якія адрозніваюцца, вылучаныя ў табліцы паўтлустым шрыфтом.
КНІГІ ОНЛАЙН
