КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Але: duo milia ducenti viginti milites — без злучніка, бо да сотняў і тысячаў дададзеныя яшчэ дзесяткі. Парадкавыя лічэбнікі Numeralia ordinalia Парадкавыя лічэбнікі скланяюцца, як прыметнікі I II скланенняў. У адрозненне ад беларускай мовы, у лацінскай усе часткі ліку году, дня і часу заўсёды перадаюцца парадкавымі лічэбнікамі: anno millesimo nongentesimo quinquagesimo quarto —y тысяча дзевяцьсот пяцьдзесят чацвёртым годзе; dies vicesima quarta — дваццаць чацвёрты дзень', hora vicesima tertia — двацііаць трэцяя гадзіна. Primus абазначае першы з многіх, калі ж трэба сказаць першы з двух, ужываецца prior. Гэтак жа secundus абазначае другі з многіх, a alter другі з двух. У парадкавых ліках 21-ы, 31-ы, 41-ы і г.д. замест primus можа ўжывацца колькасны лічэбнік unus, асабліва калі ён ставіцца перад большым лікам (у парадку ад меншага да большага): unus et tricesimus, але tricesimus primus — трыццаць першы. У ліках 22-і, 32-і, 42-і і г.д. замест secundus пераважна ўжываецца alter: alter et quadragesimus ці quadragesimus alter — сорак другі. Парадак, у якім ставяцца часткі парадкавых лічэбнікаў, гэткі ж, як і ў колькасных. Толькі ў ліках ад 13-га да 17-га лічба, якая абазначае адзінкі, звычайна ставіцца перад дзесяткам і без злучніка: tertius decimus — трынаццаты, quintus decimus — пятнаццаты (але septimus et vicesimus ці vicesimus septimus — дваццаць сёмы). Падзяляльныя лічэбнікі Numeralia distributiva Падзяляльныя лічэбнікі скланяюцца паводле I—II скланенняў, але амаль заўсёды маюць родны склон на -um замест -orum (binum, trinum і г.д.), з выняткам толькі аднаго лічэбніка, які не заканчваецца на -ni, а менавіта singidi, ад якога gen. заўсёды будзе singuldrum. Падзяляльныя займеннікі ўжываюцца: 1) пры адказе на пытанне: па колькі (на кожнага, за раз)?: Manus digitos habent quinos. — Рукі маюць па пяць пальцаў (на кожнай). Terni milites pontem transibant. — Жаўнеры пераходзілі мост па трое (за раз). 2) пры множанні, у якасці другога множніка. Пры гэтым першы множнік будзе перадавацца лічэбным прыслоўем: ter quaterna sunt duodecim — тры (памножыць) на чатыры будзе дванаццаць. 3) замест колькасных лічэбнікаў пры зборных назоўніках pluralia tantum (nuptiae, scalae, castra ды інш.). Напрыклад: binae nuptiae — два вяселлі, trinae bigae — тры запрэжкі ды інш. Лічэбнік singfili можа замяняцца пры гэтым на uni, a terni на trini са зменаю значэння. Так, singulae nuptiae будзе азначаць па адным вяселлі / адно вясел- ле на кожнага ці па адным вяселлі /адно вяселле зараз, a unae nuptiae толькі адно вяселле. Гэтак жа ternae litterae — па тры лісты (на кожнага, за раз), trinae litterae — тры лісты. Лічэбныя прыслоўі Adverbia numeralia Лічэбныя прыслоўі да пяці маюць адмысловыя формы, а пачынаючы з пяці ўтвараюцца з дапамогаю суфікса -ies. Адказваюць на пытанне quotiens? колькі разоў? Напрыклад: bis in anno — двойчы / два разы ў год, quinquies in die — пяць разоў на дзень. Ужываюцца яны пры множанні ў якасці першага множніка таксама і ў ліках, якія абазначаюць мільёны і якія выражаюцца праз множанне дзесяткаў на 100.000 — 1.000.000, 2.000.000, 4.000.000 і г.д. Напрыклад: quinquies sena sunt triginta — пяць (памножыць) на шэсць будзе трыццаць', decies centena milia (літаральна: дзесяць на сто тысяч) — адзін мільён, vicies centena milia — два мільёны і г.д. Лічэбныя прыслоўі, якія адказваюць на пытанне каторы раз?'. primum — першы раз; iterum — другі раз, зноў; tertium — трэці раз; quartum — чацвёрты раз. Прыслоўе primo абазначае спярша, спачатку. Словаўтварэнне лічэбнікаў Калі ведаць лікі да 10, то вытворныя ад іх лікі, якія абазначаюць дзесяткі і сотні, можна лёгка пазнаць па адмысловых заканчэннях: Колькасныя Парадкавыя Лічэбныя прыслоўі Дзесяткі -ginta ці -ginti -gesimus, a, urn ці -cesimus, a, urn -gies ці -cies Сотні -centi, ае, а ці -genti, ае, a -centesimus, a, um ці -gentesimus, a, um -centies ці -genties Падзяляльныя лічэбнікі і для дзесяткаў і для сотняў маюць толькі два заканчэнні ў залежнасці ад папярэдняга гука асновы: -geni і -сёпі. Арыфметычныя дзеянні Чатыры арыфметычныя дзеянні называюцца і перадаюцца словамі гэтак: — additio складанне (a + b = с): octo et quattuor sunt duodecim — восем i чатыры будзе пяць. — subractio адыманне (a b = c): de septem quinque sunt duo — ад сямі (адняць) пяць будзе два. — multiplicatio множанне (a х b = c): bis quaterna sunt octo — два (памножыць) на чатыры будзе восем (літаральна двойчы па чатыры ёсць восем). — divisio дзяленне (a : b = c): quindecim in tria divisa sunt quinque — пятнаццаць падзяліць на тры будзе пяць. Дробы Fractiones Дробы перадаюцца словамі гэтак: — лічнік перадаецца колькасным лічэбнікам, а назоўнік парадкавым, да якога дадаецца слова pars ці partes (частка, часткіу. 3/5 tres quintae partes — тры пятых; — калі лічнік 1, ён не называецца: 1/4 quarta pars — адна чацвёртая; — назоўнік не называецца, калі ён большы за лічнік на 1: 4/5 quattuor partes — чатыры пятых; — 1/2 называецца dimidia pars ці dimidium, альбо (асабліва тады, калі паядноўваецца з цэлымі лікамі) semis (gen. semissis). Напрыклад: tres unciae et semis — тры з паловай унцыі. ДЗЕЯСЛОЎ VERBUM Пры змяненні дзеясловаў, як і ў беларускай мове, адрозніваюцца: — тры асобы personae: • першая — асоба, якая мовіць (я, мы) persona prima (1.); • другая — асоба, да якой звяртаюцца (ты, вы) persona secunda (2.); • трэцяя асоба пра якую гавораць (ён, яны) persona tertia (3.). — два лікі numeri: • адзіночны singularis (sing.); • множны pluralis (plur.); — шэсць часоў tempora: • цяперашні прэзэнс praesens (praes.); • прошлы няскончаны імпэрфэкт imperfectum (irnpf); • будучы першы, ці просты футурум I futurum primum seu simplex (fut. I); • прошлы скончаны пэрфэкт perfectum (perf.); • запрошлы плюсквампэрфэкт plusquamperfectum (pperf); • будучы другі, ці завершаны футурум II futurum secundum seu exactum (fut. II); — тры лады modi: • абвесны indicativus (ind.); 9 умоўны coniunctivus (coni.); • загадны imperativus (imper.); — два станы genera: • незалежны activum (act.); • залежны passivum (pass.). Апрача асабовых (спрагальных) формаў дзеяслова (verbum finitum), гэта значыць формаў, што вызначаюцца асабовымі канчаткамі, існуюць неасабовыя (неспрагальныя) формы (verbum infinitum), якія не змяшчаюць указання на асобу і якія таксама называюцца аддзеяслоўнымі імёнамі nomina verbalia. Іх можна падзяліць на дзве групы: а) аддзеяслоўныя назоўнікі: infinitivus (inf.) неазначальная форма дзеяслова альбо інфінітыў; gerundium герундый аддзеяслоўны назоўнік, які абазначае дзеянне як працэс; supinum (sup.) супін аддзеяслоўны назоўнік, які абазначае мэту дзеяння. б) аддзеяслоўныя прыметнікі: participium (part.) дзеепрыметнік; gerundivum герундыў аддзеяслоўны прыметнік са значэннем павіннасці. Асновы і асноўныя формы дзеяслова Усе формы дзеяслова ў лацінскай мове ўтвараюцца ад трох асноваў. Гэтыя асновы вызначаюцца па чатырох асноўных формах дзеяслова: laudo laudavi laudatum laudare (я) хвалю (я) пахваліў каб хваліць хваліць moneo monui monitum monere lego legi lectum legere capio cepi captum capere audio audivi auditum audire У такім парадку ўсе дзеясловы звычайна падаюцца ў слоўніках. Калі ў трох апошніх асноўных формах корань застаецца нязменны, то запісваецца толькі зменная частка асновы (канчатак з папярэднімі зменнымі гукамі асновы). Напрыклад: laudo, avi, atum, are; moneo, uT, itum, ere; capio, cepi, captum, ere ды інш. 1. laudo (я) хвалю першая асоба адзіночнага ліку цяперашняга часу абвеснага ладу незалежнага стану; 2. laudavi (я) пахваліў першая асоба адзіночнага ліку прошлага скончанага часу незалежнага стану; 3. laudatum каб хваліць супін; 4. laudare хваліць неазначальная форма абвеснага ладу незалежнага стану, інфінітыў. Паводле першай і чацьвёртай формы (інфінітыва) вызначаецца аснова цяперашняга часу прэзэнса. Гэта робіцца такім чынам: а) калі перад канчаткам інфінітыва -ге стаіць доўгі галосны, для атрымання асновы неабходна адкінуць канчатак -ге; б) калі ж перад -ге стаіць кароткі галосны, аснова вылучаецца з першай формы праз адкіданне канцавога -о. Вось жа, у прыведзеных вышэй дзеясловах асновы цяперашняга часу будуць такія (падкрэслена): laudo lauda-re аснова: lauda- moneo mone-re mone- leg-o legere leg- capi-o capere capi- audio audT-re audi- Ад асновы прэзэнса ўтвараюцца часавыя формы сістэмы інфэкта (няскончаныя ў часе): прэзэнс, імпэрфэкт, футурум I, а таксама аддзеяслоўныя імёны: дзеепрыметнік цяперашняга часу незалежнага стану participium praesentis activi (part, praes, act.), герундый i герундыў. 3 другой формы laudavi атрымліваецца аснова пэрфэкта праз адкіданне канчатка -I: laudav-. Ад дадзенай асновы ўтвараюцца ўсе часавыя формы сістэмы пэрфэкта (скончаныя ў часе) незалежнага стану: пэрфэкт, плюсквампэрфэкт, футурум II. 3 трэцяй формы laudatum выводзіцца аснова супіна праз адкіданне канчатка -um: laudat-. Ад яе ўтвараецца дзеепрыметнік прошлага скончанага часу залежнага стану participium perfecti passivi (part. perf. pass.), які служыць для ўтварэння складаных формаў сістэмы пэрфэкта залежнага стану, а таксама дзеепрыметнік будучага часу незалежнага стану participium futuri activi (part. fut. act.). Спражэнні дзеяслова Coniugationes verbi Спражэнне дзеяслова вызначаецца па аснове цяперашняга часу. Дзеясловы I спражэння маюць аснову на -a: lauda-. Дзеясловы II спражэння на -ё: топё-. Дзеясловы Ша спражэння на любую зычную, а таксама на -u (паходзіць з v): leg-, statu-. Дзеясловы ІІІЬ спражэння на кароткую галосную -I: сарі-. Дзеясловы IV спражэння на доўгую галосную -I: audi-. Дзеясловы ўсіх чатырох спражэнняў лепш адразу запамінаць у асноўных формах, бо гэта неабходна для ідэнтыфікацыі і ўтварэння ўсіх іншых дзеяслоўных формаў. Аблегчыць запамінанне дапамагае веданне прынцыпаў утварэння другой і трэцяй формы пэрфэкта і супіна, дакладней іх асноваў, якія часам вельмі значна адрозніваюцца ад асновы прэзэнса. Утварэнне асноўных формаў і асноваў пэрфэкта і супіна